Η εξαφάνιση της Ομόνοιας

Γράφει η
Νίκη Καλτσόγια

Η χώρα οφείλει πράγματι πάρα πολλά στους Έλληνες ευεργέτες, που στάθηκαν στο πλευρό της σε όλη την πορεία του νεότερου ελληνικού κράτους. Ιδιαίτερα μεγάλη είναι η προσφορά τους για τη μόρφωση του απλού λαού, που καταγράφεται ήδη στην ιστορία, όχι μόνο με τα μεγάλα πνευματικά ιδρύματα που με τις χορηγίες τους δημιουργήθηκαν αλλά και με τα μεγάλα ποσά που διέθεσαν για τη μόρφωση του απλού λαού. Έτσι ενδεικτικά ας αναφέρω ορισμένες εξέχουσες μορφές ευεργετών, που τα μεγάλα έργα τους κοσμούν μέχρι σήμερα την πρωτεύουσα, αλλά και άλλες πόλεις της χώρας  
 Ζάππας, Βαρβάκης,Συγγρός. Και η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα  με  μεγάλους ευεργέτες όπως Ωνάσης,  Νιάρχος, που το όνομά τους συνδέθηκε με μεγάλα κοινωφελή έργα πολιτισμού, όπως  το Πνευματικό Κέντρο Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών  του Ωνάση, που λειτουργεί από χρόνια και τα πιο πρόσφατα μεγάλα έργα οικοδομήματα πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου Εθνική Βιβλιοθήκη, Λυρική Σκηνή.
Η πιο πρόσφατη παρουσία στα πολιτιστικά δρώμενα του ιδρύματος Ωνάση είναι το κάλεσμα στο πλαίσιο του FastForwardFestival της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, να καλέσει τον βραβευμένο στην Μπιενάλε της Βενετίας Γερμανό εικαστικό  και γλύπτη Γκρέγκορ Σνάιντερ  να “εξαφανίσει“  την πλατεία Ομονοίας.  Για πολλές μέρες οι ανίδεοι περαστικοί δεν μπορούσαν να εξηγήσουν γιατί στήνονταν σιδερένιοι μεγάλοι σωλήνες σ’  όλη την πλατεία. Η πληροφόρηση βέβαια δεν έφθανε ως αυτούς. Έτσι όταν ολοκληρώθηκαν οι εργασίες των  πανύψηλων υποστυλωμάτων  άρχισε να ρίχνεται επάνω τους ένα τεράστιο χοντρό σα λινάτσα σκέπασμα, στο χρώμα του χώματος, όπως φαινόταν από κάτω. Δε μπορώ να ερμηνεύσω τα αισθήματα των χιλιάδων Ελλήνων πολιτών και του πλήθους των αλλοδαπών που κατακλύζουν την Ομόνοια. Μόνο τα δικά μου που ήταν ομολογώ απόγνωσης. Κι’  όμως όπως γράφηκε, στο πλέγμα που καλύπτει σαν προστατευτικό δέρμα την Ομόνοια ήταν ζωγραφισμένο στο χέρι ένα παραθαλάσσιο τοπίο της Κω. Αλλά αυτό  φαινόταν μόνο από ψηλά.  Πράγματι όπως είδα την εικόνα του καλύμματος αυτού στο Ίντερνετ, ήταν εντυπωσιακό. Αλλά ποιος μπορούσε να το δει; Μόνο από τα γύρω ψηλά κτίρια μπορούσε να φανεί. Από κάτω όμως ήταν σαν να κάλυπτε όλη την ασχήμια που έχει σήμερα η ιστορική αυτή πλατεία.
Σαν κάτοικος των δυτικών συνοικιών της  Αθήνας το πέρασμα από την Ομόνοια, σε διάφορες ώρες της μέρας, είναι σχεδόν καθημερινό. Η αίσθηση ότι ανήκεις σ’  αυτή την πόλη σε δένει με τόπους της και εικόνες της καθημερινής ζωής. Γίνεσαι κι’  εσύ ένα κομμάτι της και σε πληγώνει η σημερινή ασχήμια και κατάντια της.  Και αυτή η Ομόνοια έχει τη δική της ιστορία. Ακόμα και τ’  όνομά της συνδέεται με την πλέον σημαντική στιγμή της ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας. Αυτής της έξωσης του Όθωνα  το 1862. Όλη η  ιστορία των αλλαγών που έγιναν στην πλατεία της Ομόνοιας μέχρι σήμερα, δίνεται με αφάνταστη ευαισθησία και γνώση στο μεγάλο άρθρο της  Χριστίνας Κατσαντώνη, με τίτλο «Πλατεία Ομονοίας: Η κοκέτα που χάθηκε στη σκόνη». Και το άρθρο αυτό συνοδεύεται από χαρακτηριστικές φωτογραφίες όλης της εξέλιξης των έργων που έγιναν στην Ομόνοια, που έμεινε στοιχείο της ζωντάνιας της ζωής της πόλης με το περίφημο τραγούδι «Ομόνοια place” του 1954. Μας συγκινεί μέχρι σήμερα όταν σπάνια ακούγεται με τη φωνή της Βέμπο. Παραθέτω χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το μοναδικό αυτό άρθρο της Χριστίνας Κατσαντώνη, αρχίζοντας από ιστορικά στοιχεία που παραθέτει από την έξωση του Όθωνα στις 14 Οκτωβρίου 1862:
«Ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης Δημήτριος Βούλγαρης, απευθύνεται στους συγκεντρωμένους, οι οποίοι δίνουν όρκο ομόνοιας  επί της πλατείας, που σύμφωνα με τα λόγια του Βούλγαρη «…λαμβάνει το ωραίον της Ομονοίας όνομα..»      
Κάπως έτσι  ξεκινά  η ιστορία της Ομόνοιας. Ένδοξα κι’  επαναστατικά, με οράματα και υποσχέσεις.»  Και αναφέρεται σε περιόδους αισθητικής ανάπλασης της Ομόνοιας: «Η εποχή των Μουσών, των λουλουδιών και των χρωμάτων των αρχών της δεκαετίας του ’50, που τραγουδιέται μέχρι σήμερα. Ακολουθεί «Η περίοδος των συντριβανιών. 1960», και η πριν από αυτήν που βιώνουμε σήμερα: «η περίοδος του γκρίζου: εγκατάλειψη και απελπισία». Και συνεχίζει: «Η τελευταία προσπάθεια ανάπλασης γίνεται πριν από τους Ολυμπιακούς της Αθήνας, αφήνοντας πίσω της έναν οδικό κόμβο και τσιμέντο. Η πλατεία που κάποτε ήταν συνώνυμη με τη ζωντάνια, σήμερα συνδέεται κυρίως με την έλλειψη ζωής.
…. Τα ίχνη του λαμπερού παρελθόντος έχουν εξαφανιστεί… Το όλο σκηνικό είναι άνυδρο, τσιμέντο και γκρίζο κι αν ήταν έργο του Κοέλιο θα είχε τίτλο «Η Ομόνοια αποφάσισε να πεθάνει».
Το ύψους 15μ. γλυπτό Πεντάκυκλο του Γιώργου Ζογγονόπουλου, που τοποθετήθηκε στην πλατεία το 2001, μαραζώνει χωρίς νερό άρα και χωρίς κίνηση κι’  επιλέγεται πιά ως τόπος απόγνωσης υποψήφιων αυτόχειρων… Η κοκέτα των παλιών επιθεωρήσεων δείχνει να πληρώνει το κέφι της για ζωή μέσα από μια παράξενη “καταδίκη” στο γκρίζο, όμως η ιστορία δεν μπορεί να σταματάει εδώ για την λαϊκή, κοσμική κι’  επαναστάτρια κυρία της Αθήνας..» (ο τονισμός δικός μου).
Και βέβαια δε σταμάτησε η ιστορία της Ομόνοιας με την ανάπλαση της πρώτης δεκαετίας του 2000, που σ’  αυτήν προστέθηκαν όγκοι στην επιφάνειά της  ως συνέπεια των έργων του μετρό, που  δεν μπόρεσαν η δεν θέλησε ο Δήμος ή δεν ενδιαφέρθηκαν οι άλλοι υπεύθυνοι να καλυφθούν με κάποιο καλαίσθητο τρόπο. Και οι παρεμβάσεις στην ιστορική αυτή πλατεία συνεχίστηκαν με την “ανάπλαση” (sic) που βιώνουμε σήμερα. Η πλατεία-κόμβος συγκοινωνιακός, χωρίς ίχνος του παρελθόντος, μετά το κλείσιμο του ιστορικού φαρμακείου «Μπακάκου», γνωστού για τα ραντεβού  πού κλείνονταν στη γωνία του, που πέρασε στη Ζάρα μετά το κλείσιμό του για να γίνει μεγάλη καφετέρια σήμερα, ουσιαστικά γέμισε  με σκεπασμένα υπαίθρια τμήματα αυτής της καφετέριας.  Η ακραία όμως προσβολή της ιστορικής αυτής πλατείας είναι η εγκατάσταση  πάνω της, σε σημείο μάλιστα που δεσπόζει –αντικρίζει τον ιστορικό δρόμο της Σταδίου- που φαίνεται στο βάθος του και η Ακρόπολη- τεσσάρων λευκών χημικών  απόπατων, για να το πω λαϊκά, έστησε  Καλλιόπες!!! Μια από τις τελευταίες φωτογραφίες με σχόλια για την Ομόνοια που βρήκα στο Ιντερνετ έγραφε ως σχολιασμό: «Ο Δήμαρχος έβαλε την ενάτη μούσα Καλλιόπη την Ομόνοια ν’  αντικρίζει την Ακρόπολη»!..
Και όμως οι ευθύνες των αρμόδιων οργάνων της Πολιτείας για το σημερινό τραγικό κατάντημα  της απίστευτα ιστορικής αυτής πλατείας  είναι μεγάλες. Και αυτές, εκτός από την αισθητική πλευρά του θέματος, παραβιάζουν βασικές αρχές του συνταγματικού μας δικαίου και των δεσμεύσεων της χώρας που απορρέουν από διεθνείς συμβάσεις, οι οποίες κατοχυρώνουν το  δικαίωμα των πολιτών στην ποιότητα της ζωής. Και ασφαλώς το δικαίωμα στην ποιότητα της ζωής δεν αφορά μόνο τις οικονομικές προϋποθέσεις και  την κοινωνική μέριμνα, που αναμφισβήτητα είναι συνταγματικά κατοχυρωμένα κοινωνικά δικαιώματα, αλλά επεκτείνονται και σε θέματα περιβάλλοντος που ν’  ανταποκρίνεται στο σεβασμό της αξίας του ανθρώπου. Και ένα μεγάλο θέμα που συνδέεται με τον σεβασμό της αξίας του ανθρώπου είναι η ποιότητα του περιβάλλοντος. Το δικαίωμα στην ποιότητα ζωής  είναι ένα πολιτιστικό δικαίωμα  για μια ζωή ελκυστική και ισορροπημένη όπου τα φυσικά (περιβάλλον), τα ανθρώπινα (ατομικά) και τα κοινωνικά στοιχεία (πολιτικά, πολιτιστικά) θα ολοκληρώνονται αρμονικά μεταξύ τους.  Το δικαίωμα για ποιότητα ζωής θεμελιώνεται στο Σύνταγμά μας με σημαντικές διατάξεις, όπως:  Άρθρο 2, παρ. 1, το οποίο ρητά ορίζει ότι «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας», το οποίο κατά ρητή συνταγματική επιταγή (άρθ.110 παρ. 1) δεν αναθεωρείται και κυρίως το άρθρο 24 η 1^η παρ. του οποίου ρητά ορίζει ότι: «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός.». Ειδικά η 6^η παρ. του άρθρου αυτού ορίζει ότι: «Τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το Κράτος.».
Στις  διατάξεις αυτές του Συντάγματός μας πρέπει να αναφερθούν και οι δεσμεύσεις για την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος που απορρέουν  από ειδικές διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις τις οποίες η ελληνική πολιτεία έχει εντάξει στο εσωτερικό δίκαιο, που όπως ρητά ορίζει η παρ. 1 του άρθρου 28 του Συντάγματός μας: «Οι γενικά παραδεδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ, σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου..»  Σ’  αυτό το πλαίσιο η πλέον σημαντική διεθνής σύμβαση προστασίας των πολιτιστικών αγαθών είναι η Διεθνής Σύμβαση των Παρισίων «Για την προάσπιση της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής κληρονομιάς»,  η οποία κυρώθηκε με το ν. 1126/1981. Το πρώτο άρθρο της Σύμβασης αυτής ορίζει ποια χαρακτηρίζονται ως πολιτιστικά αγαθά. Σ’  αυτά περιλαμβάνονται μνημεία, σύνολα οικοδομημάτων και τοποθεσίες που έχουν παγκόσμια αξία, αλλά και ειδική ιστορική ή πολιτιστική αξία για κάθε κράτος. Σ’  αυτό το πλαίσιο η Σύσταση της UNESCO(15/16.11.1989)  για τη διαφύλαξη του παραδοσιακού και του λαϊκού πολιτισμού, ως λαϊκός (ή παραδοσιακός) πολιτισμός  θεωρείται το σύνολο  των βασιζομένων στην παράδοση δημιουργιών μιας πολιτιστικής κοινότητας.  Και δεν είναι μόνον αυτό το νομοθετικό πλαίσιο που αναφέρω. Ας σημειωθεί ότι η πρώτη διεθνής σύμβαση για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών ήταν αυτή της Χάγης  1954 και αφορούσε ειδικά την προστασία τους σε καιρό πολέμου.
Φυσικά η νομοθεσία μας διασφαλίζει με νόμους την προστασία των φυσικών και πολιτιστικών αγαθών. Πόσο όμως οι δεσμεύσεις που απορρέουν απ’  αυτές υλοποιούνται στην πράξη; Και στην περίπτωση της Ομόνοιας, απ’  όσα παρέθεσα, δεν αμφισβητείται η ιστορική της αξία, αλλά και η αξία της στον καθημερινό άνθρωπο. Στοιχειοθετεί το δικαίωμα για ποιότητα ζωής,  που είναι ένα ατομικό και κοινωνικό δικαίωμα, που η σύγχρονη ευρωπαϊκή και ελληνική έννομη τάξη έχει αναγνωρίσει  ως συνταγματικά κατοχυρωμένο. Είναι όμως πραγματικά απίστευτα παραγνωρισμένο το δικαίωμα αυτό των Ελλήνων πολιτών και όχι μόνο τα τελευταία χρόνια της τραγικής οικονομικής κρίσης, που προσβάλλει βάναυσα την ίδια την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Το αίτημα για ένα περιβάλλον αντάξιο της αξιοπρέπειας του ανθρώπου,  δυστυχώς είναι άγνωστο για τα όργανα της Πολιτείας. Και δεν αναφέρομαι μόνο στα κρατικά όργανα και κυρίως τα αρμόδια υπουργεία περιβάλλοντος και άλλα, αλλά και στους Δήμους και στην Υπηρεσία Προστασίας του Πολίτη, η οποία κωφεύει σε όποια δημόσια καταγγελία. Ίσως θα πρέπει κανείς να ζει στις συνοικίες και περιοχές της Αθήνας που υποβαθμίστηκαν απίστευτα τα τελευταία χρόνια με την οικονομική κρίση και την έλευση χιλιάδων μεταναστών, για να νιώσει την αξία ενός αντάξιου για τον άνθρωπο και το σεβασμό της προσωπικότητάς του περιβάλλον. Η σημερινή κατάντια της ιστορικής πλατείας Ομονοίας, που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των Αθηναίων, είναι το πιο ηχηρό παράδειγμα προσβολής του δικαιώματος  σεβασμού της προσωπικότητάς του. 
Η Ομόνοια δεν “εξαφανίστηκε” με την καλλιτεχνική δημιουργία του διάσημου καλλιτέχνη Γκρέγκορ Σνάιντερ. Εργάστηκαν για την εξαφάνισή της τα τελευταία χρόνια αυτοί που τάχθηκαν να εγγυηθούν το  σεβασμό των  δικαιωμάτων των πολιτών, όπως αυτό ρητά υπαγορεύεται από το γράμμα και το πνεύμα του Ελληνικού Συντάγματος. Το Σύνταγμα που έδωσαν όρκο να τηρούν…