Ο Ελέφαντας των Γρεβενών

Το 1990 στις βόρειες παρυφές της πόλης των Γρεβενών, στη θέση Αμπέλια, σε υψόμετρο 580μ., ο Δημήτρης Ζησόπουλος βρήκε απολιθωμένα οστά μέσα σε οικόπεδα. Το γεγονός αυτό ήταν η αφορμή για εκτεταμένες παλαιοντολογικές έρευνες από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Η κάτοψη σε σκίτσο της ανασκαφής του 1992, όπου διακρίνονται και τα οστά της επάνω φωτογραφίας

Η πρώτη παλαιοντολογική ανασκαφή έγινε το 1992 με πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα και ακολούθησαν δύο ακόμη ανασκαφικές περίοδοι το 1994 και 1995. Το αποτέλεσμα των ανασκαφών ήταν η αποκάλυψη τμήματος του σκελετού από έναν ελέφαντα που έζησε πριν από 200.000 χρόνια. Μαζί με τα απολιθώματα αυτά βρέθηκαν και δύο δόντια από ένα προϊστορικό βοοειδές.

Καρπικά, ταρσικά οστά και πλευρές από τον ελέφαντα στη θέση της ανασκαφής, στη περιοχή Αμπέλια της πόλης των Γρεβενών.

Τα απολιθώματα βρέθηκαν μέσα σε ποταμοχειμάρριες αποθέσεις και όπως αναφέρθηκε, δε βρέθηκε ολόκληρος ο σκελετός του ελέφαντα. Βρέθηκαν το κρανίο, ολόκληρη η κάτω γνάθος διατηρημένη σε πολύ καλή κατάσταση, με ένα δόντι ελασματοειδούς τύπου, οι δύο τεράστιες ωμοπλάτες με διαστάσεις πάνω από ένα μέτρο η κάθε μία, μεγάλος αριθμός σπονδύλων και πλευρών. Ακόμη βρέθηκε η μία περόνη, θραύσματα άλλων επιμήκων οστών, διάφορα οστά του καρπού, του ταρσού καθώς και των δακτύλων, μερικά από αυτά σε φυσική άρθρωση.

Τα απολιθωμένα οστά του Elephas (Palaeoloxodon) antiquus FALCONER & CAUTLEY, όπως βρέθηκαν, μετά την ανασκαφή του 1994, στα Αμπέλια. Διακρίνονται η ωμοπλάτη, η περόνη, πλευρές, σπόνδυλοι και διάφορα μικρότερα οστά.

Η μελέτη των απολιθωμένων οστών που βρέθηκαν στην περιοχή Αμπέλια και η σύγκριση των μορφολογικών και βιομετρικών τους στοιχείων, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα ενήλικο άτομο, περίπου 40 ετών, αρσενικού γένους, πολύ μεγάλων διαστάσεων. Ο ελέφαντας που βρέθηκε ανήκει στο είδος Elephas (Palaeoloxodon) antiquus. Σύμφωνα με απόλυτες χρονολογήσεις από το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» (Dr. Γ. Μπασιάκος), η ηλικία του ελέφαντα τοποθετείται στο ισοτοπικό στάδιο οξυγόνου 6, δηλαδή πριν από 160170 ± 25 Χ 103 χρόνια περίπου. Τα απoλιθώματα αυτά από το 2001 εκτίθενται στο Δημοτικό Μουσείο Γρεβενών.

Κάτοψη της ανασκαφής του 1995 στα Αμπέλια, όπου βρέθηκαν το κρανίο (κάτω) και η κάτω γνάθος (επάνω) του ελέφαντα. Αριστερά υπάρχει ο επιστροφέας (δεύτερος αυχενικός σπόνδυλος) και μία πλευρά.

Τα συμπεράσματα που εξάγουμε για το παλαιοπεριβάλλον στο οποίο ζούσε ο ελέφαντας αυτός, με τους ευθείς χαυλιόδοντες, είναι σημαντικά. Φαίνεται ότι έζησε σε ένα δασώδες περιβάλλον, σε μία μεσοπαγετώδη περίοδο, με σχετικά θερμό κλίμα. Κατά συνέπεια η Ελλάδα πρέπει να λειτούργησε ως καταφύγιο για πολλά ζώα την εποχή κατά την οποία στην υπόλοιπη Ευρώπη επικρατούσε δριμύ ψύχος. Το ίδιο είδος ελέφαντα βρέθηκε επίσης στον Περδίκα (Πτολεμαϊδα), όπου ο σκελετός του στεγάζεται στον τόπο που βρέθηκε.

Φωτογραφία του χώρου ανασκαφής του 1995, όπου διακρίνονται το κρανίο (εμπρός) και η γνάθος ανάποδα (πίσω).

Κάτοψη της ανασκαφής στη θέση Αμπέλια Γρεβενών, μετά την ολοκλήρωσή της, που περιλαμβάνει σε σύνθεση τα τμήματα του σκελετού του ελέφαντα που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών (1992-1995).