Αρχαιολογική ανακάλυψη: Η άγνωστη «Αλεξάνδρεια» σε νησί του Κουβέιτ

 

Οι πρόσφατες ανακαλύψεις στο νησί Φαϊλάκα, στην είσοδο του Περσικού κόλπου, αποδεικνύουν την εκεί παρουσία των Μακεδόνων που, βλέποντας τη στρατηγική του σπουδαιότητα, το έκαναν στρατιωτικό φυλάκιο - Τα νέα ευρήματα και τα συμπεράσματα των Ελλήνων αρχαιολόγων

Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη

Το όνομα Ικαρος δεσπόζει παντού σε αυτό το μακρινό νησάκι της Φαϊλάκα στην άκρη του Περσικού κόλπου, που πλέον αποκαλύπτει θησαυρούς αναφορικά με την κυριαρχία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την επικράτηση του μακεδονικού στοιχείου στην περιοχή. Εκεί, στο πανέμορφο νησί που σήμερα ανήκει στο εμιράτο του Κουβέιτ, ιδρύθηκε, κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον 4ο αιώνα π.Χ., μια ελληνική αποικία άμεσα συνδεδεμένη με τον στρατηλάτη, που συνιστά κομμάτι μνήμης του ίδιου και των Μακεδόνων στρατηγών του. Ειδικά τα νέα ευρήματα που έρχονται τώρα στο φως, στην τοποθεσία Al-Quainiya, όπως ένα ολόκληρο κτίριο, μια αυλή και πλήθος κεραμικών, αποδεικνύουν ελληνιστική παρουσία και σε άλλα τμήματα του νησιού και επιβεβαιώνουν τη σπουδαιότητα του μικρού αυτού τόπου κατά την ελληνιστική περίοδο.

Ιωνικά κιονόκρανα πάνω σε περσικές βάσεις στον ναό της Ικάρου

Ολα ξεκίνησαν κατά την επιστροφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τον Ινδό ποταμό, όταν ο στρατηλάτης αντιλήφθηκε την αναγκαιότητα της πρόσβασης στη θάλασσα από την απέραντη σημερινή αραβική χερσόνησο. Εξ ου και ότι φρόντισε να στείλει τον στρατηγό του Νέαρχο για να εξετάσει από κοντά τα μέρη που έγλειφαν τις ακτές και το ενδεχόμενο να βρεθεί ο ιδανικός τόπος που θα χρησίμευε ως θαλάσσια δίοδος στον Περσικό κόλπο και τις εκβολές των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Μαζί του ο Νέαρχος είχε έναν ολόκληρο μακεδονικό στόλο, οι άνδρες του οποίου υπέφεραν διάφορες κακουχίες καθώς περιπλανιόνταν στα άγνωστα γι' αυτούς μέρη ξεκινώντας από τον ποταμό Υδάσπη και πλέοντας προς τις ακτές του Περσικού.

Μετά από μέρες περιπετειών στα άγνωστα ύδατα χωρίς φαγητό, τρώγοντας μόνο καρπούς από τους φοίνικες και πιστεύοντας ότι τους κατατρέχουν τα κακά πνεύματα, έφτασαν στο άγνωστο νησί. Προκειμένου να μη φοβηθούν και να ξεπεράσουν τις όποιες δεισιδαιμονίες, ο Νέαρχος αποφάσισε να πατήσει πρώτος το πόδι του στο νησί δίνοντας το έναυσμα σε όλα τα πλοία που είχαν μαζευτεί από διαφορετικά σημεία του μεσογειακού χώρου από τα νησιά του Αιγαίου μέχρι τον Ελλήσποντο. Στις ακτές του Περσικού εντόπισε το συγκεκριμένο νησί και την ύπαρξη ενός μικρού επίγειου παραδείσου, στην άκρως στρατηγική θέση στις εκβολές του Τίγρη και του Ευφράτη -μια θέση πολύ καίρια αφού ήλεγχε την πορεία προς τη Βαβυλώνα.

Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Αρριανός που δίνει πληροφορίες σχετικά με το νησί του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Ικαρος ήταν καταπράσινη, η οποία είχε ένα μικρό δάσος γεμάτο διάφορα πουλιά, ελάφια και τρεχούμενα νερά, που ευλόγως προστατευόταν από μια γυναικεία θεότητα, την οποία οι ντόπιοι τότε αποκαλούσαν Μητέρα Θεά, ανάλογη με την προϊστορική Πότνια Θηρών που βλέπουμε να δεσπόζει στις τοιχογραφίες στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης. Σε αυτήν μπορεί να μην προσέτρεχαν νεαρές κοπέλες με ξέπλεκα μαλλιά και κρόκους, αλλά νεαρές που θυσίαζαν τα αγριοκάτσικα που βρίσκονταν το νησί, χωρίς όμως να τα τρώνε.

Οι Μακεδόνες φρόντισαν, λοιπόν, να μετατρέψουν τη λατρεία στη γυναικεία θεότητα σε ναό αφιερωμένο στην Αρτεμη, συμπυκνώνοντας κατά την κατασκευή του όλες τις επιρροές των πολιτισμών που έπαιξαν ρόλο για την περιοχή: ενδεικτικοί είναι οι ιωνικοί κίονες με την περσική βάση που δείχνουν αυτό το αρμονικό μπόλιασμα πολιτισμών που προασπιζόταν ο Μέγας Αλέξανδρος μέχρι τέλους. Είναι και αυτό ενδεικτικό της μείξης του μακεδονικού με τον περσικό πολιτισμό και μιας προσπάθειας του στρατηλάτη να ενσωματώσει στοιχεία των ξένων πολιτισμών και όχι να εγκαταστήσει τις μακεδονικές συνήθειες και θρησκευτικές δοξασίες με τη βία.

Κλείσιμο

Οσο για το όνομα Ικαρος, λένε ότι οφείλεται στο ότι το νησί μοιάζει με την Ικαρία ή τουλάχιστον κάτι τέτοιο, όπως αναφέρουν οι σπουδαίοι γεωγράφοι σαν τον Στράβων. Στην πορεία, όμως, επικράτησε το όνομα με το οποίο έγινε γνωστό τοις πάσι, δηλαδή ως Φαϊλάκα, που πέρασε στους Αραβες και ισχύει έως και σήμερα. Πολλοί, όμως, όπως η αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδη, επιμένουν να ανιχνεύουν ελληνικές ρίζες που σημαίνει ότι η Φαϊλάκα προέρχεται από τη λέξη «φυλάκιον», δηλαδή είχε να κάνει με τη φρουρά που εγκατέστησε ο Μέγας Αλέξανδρος στην περιοχή.

To νησί της Φαϊλάκα στην είσοδο του Περσικού

Σε αυτό το συμπέρασμα τουλάχιστον συγκλίνουν εκτός από τον ναό που αποκαλύφθηκε το 1958 από τους Δανούς αρχαιολόγους, οι οποίοι γνώριζαν τη σημασία του μακρινού αυτού νησιού, μια σειρά από ευρήματα που είδαν το φως στην πορεία, όπως νομίσματα, επιγραφές, ειδώλια με τη μορφή της Αρτέμιδος και αγγεία που αποκαλύπτουν τον ελληνικό και μακεδονικό χαρακτήρα της περιοχής. Ηταν μάλιστα οι ρωμαϊκές πηγές που βοήθησαν τον εντοπισμό του συγκεκριμένου νησιού ως μεγάλης σημασίας, αφού αναφέρουν την Ικαρο ως μια πλούσια ελληνική πόλη που διέθετε εκτός από τον συγκεκριμένο ναό της Αρτέμιδος Ταυροπόλου και τον ναό του Απόλλωνα -αυτοί εντοπίζονται ούτως ή άλλως μαζί- και ένα άκρως σημαντικό μαντείο.

Οι ανασκαφές που έφεραν στο φως πολύτιμα στοιχεία αναφορικά με την ελληνιστική ταυτότητα της περιοχής σταμάτησαν για χρόνια και συνεχίστηκαν μετά τον πόλεμο του Κόλπου το 1991 από Πολωνούς, Αμερικανούς, αλλά και Ελληνες, με τη σπουδαία συμβολή της δικής μας αρχαιολόγου, κυρίας Κοτταρίδη η οποία επιλήφθηκε, μαζί με την ελληνική αποστολή που είχε επίσης συνδράμει στις αρχαιολογικές έρευνες καθώς και στη συντήρηση της περίφημης στήλης του Ικαρου με την επιγραφή που αποτελείται από 43 στίχους στην ελληνική γλώσσα. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν έκτοτε με εντατικό ρυθμό από το 2014 έως το 2020 φέρνοντας στο φως διάφορα κτίρια, κυρίως κατοικίες από τον 8ο αιώνα μ.Χ., αυτή τη φορά κατά την πρώιμη ισλαμική περίοδο, για να φτάσουμε τώρα και πάλι να μιλάμε για νέα ευρήματα που δείχνουν την έντονη παρουσία κατά την περίοδο των ελληνιστικών χρόνων.

Αρχαιολογικά ευρήματα στη Φαϊλάκα

Πώς σώθηκε η στήλη του Ικαρου

Οι ανασκαφικές έρευνες που έγιναν στην περιοχή το 2008 με τη συμβολή της αρχαιολόγου που γνωρίζει σε βάθος την Ιστορία των Μακεδόνων, υπεύθυνης για το θαύμα των Αιγών, κυρίας Κοτταρίδη, έδειξαν αναλογίες ανάμεσα στα κτίρια με αυτά των Μακεδόνων. Η κυρία Κοτταρίδη, που ειδικεύεται στην αρχιτεκτονική των Μακεδόνων, εντόπισε τις αναλογίες όχι μόνο με αυτά της Αρχαίας Πέλλας, αλλά επισήμανε κοινά χαρακτηριστικά στα υπόλοιπα ευρήματα, όπως στα αγγεία.

Μάλιστα είναι εκείνη που κατάφερε να αποκαταστήσει τη διαλυμένη Στήλη της Ικάρου με την ελληνική επιγραφή: είναι άκρως συγκινητικό να σκέφτεσαι πως μια γυναίκα από τη Μακεδονία, ακολουθώντας τα βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατάφερε να επανατοποθετήσει τη διαλυμένη στήλη, ύστερα από 2000 χρόνια, στη βάση της και να αποκρυπτογραφήσει τα νοήματα που έφερε. Για πάρα πολλά χρόνια, μέχρι να αναλάβει την πρωτοβουλία η κυρία Κοτταρίδη για την αποκατάστασή της, παρέμενε σπασμένη σε πολλά κομμάτια σε ένα κιβώτιο, χωρίς κανέναν να ενδιαφέρεται για την αποκατάστασή της.

Κι όμως, η Στήλη του Ικαρου ήταν άκρως καθοριστική στο να ταυτιστεί το νησί με τους Μακεδόνες και να συνδεθεί άμεσα με τον Μέγα Αλέξανδρο. Πρόκειται για την ακρίβεια, για μια αναθηματική στήλη που αναγράφει σε 43 εκτενείς στίχους την επιστολή που έλαβε ουσιαστικά ο Ανάξαρχος, ένας αξιωματούχος από το βασίλειο των Σελευκιδών, ως συστάσεις προς τους ντόπιους για το πώς πρέπει να φροντίζουν τον Ναό της Αρτέμιδος, ενώ φανερώνει την ελληνική παρουσία στο νησί, που εκδηλωνόταν όχι μόνο από τους κοινούς τρόπους λατρείας και από τα κτίρια, αλλά από τους αγώνες, τις συνήθειες, τα θεάματα κ.ο.κ. Οπως έγραφε χαρακτηριστικά η αρχαιολόγος κυρία Κοτταρίδη σε δημοσίευσή της στην «Αρχαιολογία»: «Ο Σέλευκος, ο πιο Μακεδόνας και συγχρόνως ο πιο κοσμοπολίτης από όλους τους διαδόχους, συμμαθητής και συμπολεμιστής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είναι αυτός που έχτισε με μέτρα μακεδονικά το ιερό οχυρό της Ικάρου, το οποίο επί αιώνες λειτούργησε ως χαιρετισμός στα καράβια που έρχονταν από την Ανατολή.

Σε αυτό το οχυρό, που οικοδομήθηκε με λόγο τη χρυσή τομή, αποτυπώθηκαν η φύση και ο χαρακτήρας της εξουσίας του νέου ηγεμόνα, το μανιφέστο της πεφωτισμένης αρχής που ονειρεύεται την ειρηνική συνύπαρξη των λαών». Οπως είχε επισημάνει, μάλιστα, χαρακτηριστικά η κυρία Κοτταρίδη, υπήρξαν πολλές ελληνικές εγκαταστάσεις και μακεδονική παρουσία σε όλο τον Περσικό κόλπο συμβάλλοντας τότε μαζί με την ελληνική αποστολή στο να προωθηθεί το νησί ως σπουδαίος τόπος ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς συμβάλλοντας έτσι στην ανάδειξη της σπουδαιότητάς του. Επίσης, η αρχαιολόγος είχε δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην άκρως σημαντική αποκάλυψη ενός εργαστηρίου στο οποίο γινόταν η επεξεργασία αναθημάτων που σχετίζονται με τους ναούς.

Σε αυτά συγκαταλεγόταν ένα ευρύχωρο κτίσμα, ακόμα και ένας μικρός χτιστός φούρνος, πολλά αγγεία, καθώς και η εύρεση άφθονων υπολειμμάτων τροφής (ακόμη και ένα ολόκληρο πουλί!) και «άλλων αντικειμένων που δείχνουν πως η καταστροφή, πιθανότατα από φωτιά, ήταν πολύ ξαφνική», όπως είχε τονίσει τότε σε σχετική ανακοίνωση.

Σε σχέση με τις άκρως σημαντικές αποκαλύψεις που είχαν γίνει από την ελληνική ομάδα της κυρίας Κοτταρίδη, καθώς και από προηγούμενες ομάδες στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, όπου εντοπίζεται η Ικαρος, οι σημερινές νεοανακαλυφθείσες δομές εντοπίζονται στα βόρεια. Για πρώτη φορά, δηλαδή, αποδεικνύεται ότι όλο το νησί φιλοξενούσε μια διευρυμένη έκταση ναών, ελληνιστικών κατοικιών και κάστρων, κάτι που αποδεικνύει την τεράστια στρατηγική σημασία του για τον Αλέξανδρο τον Μέγα και τους στρατηγούς του.

Η σπουδαιότητα των ανακαλύψεων

Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του Εθνικού Συμβουλίου Πολιτισμού, Τεχνών και Γραμμάτων (NCCAL) και την αρχαιολογική αποστολή του Πανεπιστημίου της Περγάμου, αυτή τη φορά στο νησί βρέθηκαν ένα επιπλέον κτίριο, μια αυλή και πλήθος θησαυρών. Τα βραχώδη θεμέλια που ήρθαν στο φως οδήγησαν σε έναν εσωτερικό τοίχο και μια είσοδο που άνοιγε σε ένα άλλο δωμάτιο. Εκεί εντοπίστηκαν τα περισσότερα ευρήματα - πολλά κεραμικά αντικείμενα, όλα από την ελληνιστική εποχή. Πρόκειται, πλέον, για έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού, εκτός από τον Ναό της Αρτέμιδος και των κτιρίων που είχαν εντοπιστεί στα νότια που λειτουργούν προς επίρρωση των θεωριών που θέλουν το νησί να φέρει τη σφραγίδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου - δεν είναι τυχαίο ότι η μορφή του απεικονίζεται ακόμα και σήμερα στα κουβεϊτιανά νομίσματα.

Ηδη οι εντατικές ανασκαφικές εργασίες που γίνονται στην περιοχή τα τελευταία χρόνια, με μια αναγκαστική παύση κατά την περίοδο του κορωνοϊού, έφεραν στο φως όχι μόνο ελληνιστικά κατάλοιπα, αλλά και κατοικίες του 8ου αιώνα π.Χ., δηλαδή κατά την πρώιμη ισλαμική περίοδο. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαίωσαν την εγκατάλειψη του νησιού προς τα τέλη του 8ου και αρχές του 9ου αιώνα, για να εμφανίσει εκ νέου ανάπτυξη κατά τον πρόσφατο 18ο αιώνα. Αλλα, επίσης, πρόσφατα ευρήματα που ήρθαν στο φως πριν από λίγους μήνες από δανο-κουβεϊτιανή ανασκαφική ομάδα αυτή τη φορά, έδειξαν ότι το νησί που ο Μέγας Αλέξανδρος θεώρησε ως άκρως σημαντικό, είχε κατοικηθεί την Εποχή του Χαλκού από τον πολιτισμό του Ντιλμούν, που είναι ένας από τους αρχαιότερους στον κόσμο.

Το γεγονός ότι ο τόπος είχε τεράστια σημασία και ήταν θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο σχετίζεται προφανώς με την άκρως σημαντική γεωγραφική και γεωπολιτική του θέση. Αλλά τα σημερινά ελληνιστικά προφανώς ευρήματα καταδεικνύουν ότι όντως το νησί δικαίως θεωρείται αυτό που όχι μόνο ίδρυσε αλλά και ανέδειξε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι στρατηγοί του, αποτελώντας άλλη μια σφραγίδα στην επιβλητική παρουσία του στην άκρη του κόσμου.