Αν ψάξουμε στα σκονισμένα υπόγεια της λήθης και στο αραχνιασμένο χρονοντούλαπο της Ιστορίας, θα δούμε ότι ακόμη και σήμερα συνωστίζονται σημαντικές άγνωστες προσωπικότητες, ικανές να συνταράξουν τη λογική και το συναίσθημα. Δυστυχώς αυτές οι προσωπικότητες που θα έπρεπε να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για κάθε Έλληνα, χάθηκαν από την συλλογική μνήμη, και τις πράξεις τους σκέπασε η σκόνη της λήθης. Αναμφισβήτητα μια τέτοια μορφή υπήρξε η αρχόντισσα από τις Κυδωνιές (σημερινό Αϊβαλή), Πανωραία Χατζηκώστα, η οποία απέκτησε το προσωνύμιο Ψωροκώσταινα. Προσέφερε την ψυχή της για τα ορφανά Ελληνόπουλα της επαναστάσεως και την μοναδική περιουσία της, ένα ασημένιο δακτυλίδι και ένα γρόσι για να απαλύνει τον πόνο των ταλαιπωρημένων Μεσολογγιτών. Και όπως αθόρυβα μπήκε στην ιστορία, έτσι αθόρυβα χάθηκε στα σκοτάδια
του χρόνου. Σήμερα έχουμε ανάγκη από Ψωροκώσταινες που θα μπορούν να σμίγουν τα δάκρυά τους με του ορφανού το κλάμα, να σκύβουν με συμπόνια στου φτωχού το δράμα, να δροσίζουν με την αγάπη τους του αρρώστου το κάμα.
Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ
Η Πανωραία Χατζηκώστα περισσότερο γνωστή με το προσωνύμιο «Ψωροκώσταινα», ήταν αρχόντισσα από την ευημερούσα Ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας, τις Κυδωνιές, έδρα της περίφημης Ακαδημίας Κυδωνιών, μήτρας του Ελληνικού Διαφωτισμού, όπου δίδασκαν οι γνωστοί λόγιοι της εποχής, όπως ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Νεόφυτος Συμαίος, ο Φραντζέσκος, ο Ευστράτιος Πέτρου, ο Νεόφυτος Φασουλάρης κ.ά., ενώ μεταξύ των μαθητών της συγκαταλέγονται οι Σαμουήλ Κύπριος, Γρηγόριος Ροΐδης, Θεόκλητος Φαρμακίδης, Γρηγόριος Γεννάδιος, Παναγής Ρόδιος και Τυπάλδος.
Η Πανωραία φημισμένη για την υπέροχη ομορφιά της παντρεύτηκε τον πάμπλουτο έμπορα Κώστα Αϊβαλιώτη με τον οποίο απέκτησε τέσσερα παιδιά (κατ’ άλλους πέντε).
Στις 27 Μαΐου του 1821, στον όρμο της Ερεσού, ο θρυλικός μπουρλοτιέρης της Επαναστάσεως, Παπανικολής, πυρπόλησε ένα οθωμανικό δίκροτο με απώλεια χίλια περίπου μέλη του πληρώματος. Αυτό το κατόρθωμα αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα ναυτικά κατορθώματα της Ελληνικής Επανάστασης, και συνετέλεσε αποφασιστικά στην κυριαρχία του Ελληνικού στόλου στο Αιγαίο. Οι Τούρκοι δεν έμειναν άπραγοι. Φρόντισαν να εμπλουτίσουν το ποινικό τους μητρώο. Αμέσως άρχισαν τις σφαγές τους άμαχου χριστιανικού πληθυσμού της Μυτιλήνης γνωστή σαν το «μεγάλο τζουλούσι».
Λίγες μέρες μετά, στις 3 - 4 Ιουνίου του 1821 στραφήκαν στην πόλη των Κυδωνιών την οποία κατέστρεψαν. Στις σφαγές που πραγματοποίησαν τα τούρκικα θηρία, έσφαξαν μπροστά στα μάτια της τον άντρα της και τα παιδιά της. Η οδύνη σάλεψε το λογικό της.
Παρά ταύτα, όσοι από τους 35.000 κατοίκους του σώζονται από τη σφαγή, επιβιβάζονται σε καράβια Κυδωνωτιών αλλά και Ψαριανών επαναστατών που έσπευσαν σε βοήθεια και φεύγουν με προορισμό τα Ψαρά, όπου συγκροτούν το Τάγμα Κυδωνιέων, και φυσικά στο Μοριά όπου συμμετέχουν στην επανάσταση.
Ανάμεσα σε αυτούς που σώθηκαν, ήταν και η Πανωραία. Για καλή της τύχη ένας ναύτης την βοήθησε και την ανέβασε μαζί με άλλους πρόσφυγες σε ένα καράβι, που την ξεμπάρκαρε στα Ψαρά.
Εκεί, την αναγνώρισε ο πρόσφυγας συμπατριώτης της Βενιαμίν ο Λέσβιος, λόγιος και μοναχός με σαφή επιρροή του πνεύματος του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας συμμετείχε στην οργάνωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων και στα πολιτικά δρώμενα της επαναστατημένης χώρας.
Η ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ
Η Πανωραία σύντομα εγκατέλειψε τα Ψαρά και ταξίδεψε για το ελεύθερο Ναύπλιο. Μαζί της πήγε και ο προστάτης της Βενιαμίν ο Λέσβιος. Στο Ναύπλιο, ο Βενιαμίν παρέδιδε μαθήματα και με τα λίγα χρήματα που εξοικονομούσε βοηθούσε την Πανωραία που ήταν ήδη σε προχωρημένη ηλικία, πτωχή και ολομόναχη. Τον Αύγουστο του 1824 όμως, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος απεβίωσε από τύφο. Από τότε για την Πανώρια άρχισε ένας δυσβάστακτος αγώνας επιβίωσης. Μόνη και άγνωστη, βγάζει το ψωμί της πότε κάνοντας την αχθοφόρο, πότε την πλύστρα και πότε χάρη στην ελεημοσύνη όσων την συμπονούσαν.
Παρά τα προβλήματα που την μάστιζαν, η Πανωραία δεν άντεχε να βλέπει ορφανά παιδάκια να λιμοκτονούν και πήρε όσα μπορούσε υπό την προστασία της, για να τα μεγαλώσει και να απαλύνει τον πόνο τους. Αργότερα, με σαλεμένο σχεδόν το μυαλό της, ζητιάνευε στους δρόμους του Ναυπλίου. Είχε παραμελήσει σε τέτοιο βαθμό τον εαυτό της, που τα αλητάκια της παραλίας την πείραζαν και την φώναζαν Ψωροκώσταινα. .
Ο ΕΡΑΝΟΣ
Στις 10 Απριλίου 1826 έγινε η ηρωική έξοδος των ελεύθερων πολιορκημένων του Μεσολογγίου. Ένα μήνα αργότερα (15 Μαΐου 1826) οι ηρωικοί υπερασπιστές που διασώθηκαν από την «Έξοδο», άρχισαν να καταφθάνουν στο Ναύπλιο, μπαρουτοκαπνισμένοι και σκελετωμένοι, σωστά ανθρώπινα ράκη, όπως τους είχε καταντήσει η πείνα, ο τύφος και τα τραύματα του πολέμου. Η πίκρα από την καταστροφή, ο χαμός των δικών τους και η εγκατάλειψη από την κυβέρνηση βασάνιζαν τις ψυχές τους. Το μόνο που ζητούσαν τώρα ήταν στέγη, τροφή και φάρμακα.
Έτσι μια Κυριακή, συγκροτήθηκε μια επιτροπή για να διενεργήσει έρανο. Η επιτροπή έστησε στην κεντρική πλατεία του Ναυπλίου ένα τραπεζάκι και παρότρυνε τους καταστραμμένους, πεινασμένους και χαροκαμένους Έλληνες να βάλουν πάλι το χέρι στην τσέπη για να βοηθήσουν τους μαχητές και τους αποκλεισμένους του Μεσολογγίου. Αλλά λόγω της φτώχιας και της εξαθλίωσης κανείς δεν πλησίαζε το τραπέζι. Όλων τα σπίτια δύσκολα τα έφερναν πέρα.
Μάταια ο Φιλικός και λόγιος Γεώργιος Γεννάδιος, ο οποίος αφού προσέφερε όλες του τις οικονομίες εκφώνησε φλογερό πατριωτικό λόγο, τονίζοντας την ζωτική ανάγκη της συνέχειας του Αγώνος και της οικονομικής του ενισχύσεως των.
«Το Μεσολόγγι χάνεται. Η πατρίς καταστρέφεται, ο αγών ματαιούται, η ελευθερία εκπνέει. Απαιτείται βοήθεια σύντομος… Ας δώσει έκαστος ό,τι έχει και δύναται…»
Μάταια όμως, ζητούσαν από τον πολύπαθο λαό να βάλει το χέρι στην τσέπη. Δεν είχε απομείνει τίποτα. Η φτώχεια και η εξαθλίωση ήταν συγκάτοικος σε κάθε ελληνικό σπίτι.
Η ΨΩΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑ ΑΝΕΤΡΕΨΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ
Είναι φορές, που οι ανατροπές της ζωής ξεπερνούν ακόμη και τα μυθιστορήματα. Ξαφνικά και χωρίς κανείς να το περιμένει ξεπρόβαλε μέσα από πλήθος η περήφανη και εμβληματική μορφή της Πανωραίας. Με βήμα αργό αλλά σταθερό, η φτωχότερη του Ναυπλίου, η πλύστρα και ζητιάνα, πλησίασε στο τραπέζι του εράνου και άφησε πάνω του όλη της την περιουσία. Όλη της την ζωή. Άφησε το μοναδικό κειμήλιο της προηγούμενης ευτυχισμένης ύπαρξής της, ένα ασημένιο δαχτυλίδι και ένα γρόσι. Ταπεινά με σκυμμένο κεφάλι είπε στην ερανική επιτροπή.
«Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι».
Αυτή όμως η απρόσμενη χειρονομία από την φτωχότερη κάτοικο του Ναυπλίου συγκίνησε τους συγκεντρωμένους και κάποιος μέσα από το πλήθος φώναξε:
«Για δείτε, η πλύστρα η Ψωροκώσταινα πρώτη πρόσφερε τον οβολό της».
Αμέσως μετά, το θιγμένο φιλότιμο πήρε και έδωσε. Βροχή άρχισαν να πέφτουν πάνω στο τραπέζι λίρες, γρόσια και ασημικά. Αυτή ήταν η μεγάλη συνέχεια της μικρής προσφοράς της πτωχής πλύστρας Πανωραίας ή Ψωροκώσταινας. Τελικά το Μεσολόγγι δεν σώθηκε, ποιός όμως θα μπορούσε να φανταστεί πως ο ασήμαντος οβολός της Πανωραίας, θα αφύπνιζε το εθνικό φιλότιμο που θα βοηθούσε την πόλη να αντισταθεί για ένα περίπου χρόνο, αλλάζοντας σχεδόν τον ρου της ιστορίας και των επιγενομένων της; Ασήμαντες πράξεις, θα πείτε, με τεράστιες όμως συνέπειες.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΩΡΑΙΑΣ
Όταν έφτασε ο Εθνικός μας Κυβερνήτης, ο Καποδίστριας, στο Ναύπλιο μάζεψε τα ορφανά από τον δρόμο και ίδρυσε το Ορφανοτροφείο. Η Πανωραία, προσφέρθηκε χωρίς καμιά πληρωμή, να πλένει τα ρούχα των ορφανών παιδιών των αγωνιστών της Επανάστασης. Δεν έζησε όμως για πολύ. Τα παιδιά του ορφανοτροφείου την έκλαψαν σαν μάνα τους, και την συνόδευσαν στην τελευταία της κατοικία.
Εδώ, τελειώνει και η ζωή αυτής της βασανισμένης γυναίκας.
Το όνομα της «Ψωροκώσταινας» έμεινε στην ιστορία της Ελλάδος. το χρησιμοποιούμε σήμερα, όταν θέλουμε να περιγράψουμε την ανέχεια και τη φτώχεια και ειδικότερα όταν θέλουμε να καταδείξουμε κάποιον ή κάτι ως τον «φτωχό συγγενή» ενός συνόλου, ή με άλλα λόγια τον «τελευταίο τροχό της αμάξης». Στις μέρες μας, συνήθως χρησιμοποιούμε απαξιωτικά αυτή τη λέξη όταν πρόκειται να στηλιτευθεί μια κακομοιριά, υποχωρητικότητα, ανοργανωσιά, αδυναμία και φτώχια που κάποιοι θεωρούν ότι χαρακτηρίζει την Ελλάδα της νεότερης ιστορίας
Μια έκκληση σε κάθε καλοπροαίρετο Έλληνα και Ελληνίδα. Να βοηθήσει, όσο μπορεί στις συναναστροφές του, για την ιστορική αποκατάσταση της Πανωραίας και της αλήθειας. Να εξηγήσει την αυταπάρνηση που έδειξε αυτή η μεγάλη ψυχή, που της αξίζει κάθε τιμή και σεβασμός. Να βάλει ένα χέρι για να εξαφανίσουμε από το λεξιλόγιο μας την έκφραση «Ψωροκώσταινα», που ντροπιάζει εμάς και υποτιμά την χώρα μας.
ΠΗΓΕΣ:
«Ψωροκώσταινα η Αρχόντισσα από το Αϊβαλί» ΙΑΚΩΒΟΥ ΑΝΝΑ
Τάκης Νατσούλης, «Λεξικό Λαϊκής Σοφίας»
Ευ. Δαδιώτης, «Αιγαιοπελαγίτικα», τεύχος 13.
Ιστοσελίδα
NEWSROOM IEFIMERIDA.GR Άρθρο Λουλούδης Ηλίας
Ιστοσελίδα
ΑΠΟΛΥΤΡΩΣΙΣ Άρθρο Ευδοξίας Αυγουστίνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου