Ο φιλόσοφος Foucault είναι νεοφιλελεύθερος;

Γράφει ο
Πέτρος Ι. Παραράς

       Ο διαπρεπής Γάλλος φιλόσοφος Michel Foucault (1926-1984) δίδαξε στο «Collège de France» από το 1971 μέχρι το 1984, στην έδρα: «Ιστορία των συστημάτων σκέψης». Τα μαθήματα που έκανε εκεί το 1979
είχαν ως αντικείμενο: «Η γέννηση της βιοπολιτικής», ήσαν όμως αφιερωμένα στον νεοφιλελευθερισμό (μτφρ. από τις εκδόσεις Πλέθρον 2012). Το κείμενο αυτό είχε τεράστια απήχηση, αφού ο αριστερός Foucault ήταν αναμενόμενο, εντεύθεν,
να λάβει θέση και στο ζήτημα του τότε αναδυόμενου νεοφιλελευθερισμού. Για πρώτη φορά το πλήρες κείμενο των δώδεκα αυτών μαθημάτων του 1979 δημοσιεύθηκε το 2004 (Gallimard-Seuil) και έκτοτε άρχισε η συζήτηση-διαμάχη, μήπως τελικώς ο φιλόσοφος είχε αποδεχθεί ορισμένους από τους στόχους του νεοφιλελευθερισμού. Μετά το 2004 κυκλοφόρησαν αρκετά σχετικά κείμενα, με πλέον πρόσφατο τον παρουσιαζόμενο πολυσέλιδο τόμο που ανατέμνει την όλη προβληματική. Ο συγγρ. παρουσιάζει κατ’ αρχάς τις θέσεις Αμερικανών, Ιταλών και Γάλλων που υποστηρίζουν ότι το 1979 ο Foucault ήταν αποκλειστικά αντι-νεοφιλελεύθερος.
        Όπως όμως επισημαίνει ο συγγρ., ο περιορισμός της κρατικής παρέμβασης στην κοινωνία και η περισσότερη ελευθερία στα άτομα – που επιδιώκει ο νεοφιλελευθερισμός – φαίνεται ότι επηρέασαν, τελικά, τον αριστερό αλλά όχι μαρξιστή φιλόσοφο που θεωρούσε τον εαυτό του μαθητή του Νίτσε. Με εργαλείο λοιπόν και τον ορθολογισμό, ο Foucault υπήρξεν αρκετά επιεικής στην ιδεολογική αντιμετώπιση του τότε νέου αυτού οικονομικού ρεύματος (στη Γαλλία ελέγετο ότι ακολουθούσε το εκάστοτε ρεύμα, γι’ αυτό και τον έλεγαν suiviste), προκαταλαμβάνοντας κατά κάποιον τρόπο τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που από το 1979 έθεσαν σε εφαρμογή η M.Thatcher και ο R.Reagan.
        Το αποτέλεσμα ήταν ορισμένοι διανοούμενοι, κυρίως στη Γαλλία, να ερμηνεύσουν το κείμενο του Foucault όχι σαν προσχώρηση αλλά ως παραδοχή ορισμένων εκ των αρχών του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος οπωσδήποτε ενοχλούσε λιγότερο τα άτομα μέσω της απορρύθμισης. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο ο Foucault, έχοντας προσεγγίσει την «Δεύτερη Αριστερά», εμάχετο τόσο τον μαρξισμό-κομμουνισμό επειδή οδηγούσε στην καθυπόταξη του ανθρώπου-ατόμου, όσο και κάθε άλλον ολοκληρωτισμό, με συνέπεια να παραπέμπουν τελικά σ’ αυτόν και οι ανήκοντες στην ομάδα των «Νέων Φιλοσόφων» (B.-H. Lévy, André Glucksman κλπ.).
        Ειδικότερα, ο φιλόσοφος χρησιμοποίησε τον όρο «βιοπολιτική», που σημαίνει την μέθοδο εξορθολογισμού της κυβερνητικής πολιτικής, η οποία έχει ως αντικείμενο τον πληθυσμό (population), δηλαδή το σύνολο των κυβερνωμένων, θεωρούμενων από την πλευρά της βιολογικής τους ύπαρξης (γεννησιμότητα, υγεία, ασθένειες κλπ.), θεωρεί δε ότι η διάσταση αυτή σχετίζεται άμεσα με τον φιλελευθερισμό. Οδηγείται έτσι στην προβολή της αποκληθείσης « πολιτικής κυβερνησιμότητας» (gouvernementalité politique) που είναι η τέχνη να καθοδηγείς την συμπεριφορά των άλλων.
        Περαιτέρω, ο Foucault δέχεται το πολιτικό σύστημα που σέβεται τα άτομα ως υποκείμενα δικαίου και ορίζει τον φιλελευθερισμό όχι ως ουτοπία αλλά ως μέθοδο ελέγχου και εξορθολογισμού της άσκησης της εξουσίας που πρέπει να συνίσταται σε ένα  κατά το δυνατόν maximum οικονομικής απόδοσης, απορρίπτει την θεωρία της “Raison d’ État” διότι οδηγεί στη μείζονα κρατική επέμβαση στην κοινωνία των πολιτών (θεωρία της Polizeiwissenschaft), θεωρεί ότι ο φιλελευθερισμός συνδέεται στενά με το Κράτος δικαίου αλλά και το λιγότερο κράτος και απορρίπτει την οικονομία σχεδιασμένου τύπου του Schumpeter, διότι πιστεύει ότι ο σχεδιασμός οδηγεί στην κατάργηση των ελευθεριών (Η γέννηση της βιοπολιτικής, σελ. 169-171). Εντεύθεν, η «νεοφιλελεύθερη κυβερνησιμότητα», για την οποία μάχεται, χαρακτηρίζεται από την συνύπαρξη μιας αυτονομίας των αγορών, σε συνδυασμό με κυβερνητικές παρεμβάσεις στην κοινωνική δικαιοσύνη.
        Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι τα κείμενα αυτά του Foucault διατυπώθηκαν πέντε μόλις χρόνια μετά τη δημοσίευση στο Παρίσι του τρίτομου έργου του αντικαθεστωτικού Alex. Soljénitsyne (Το Αρχιπέλαγος Goulag, 1974), όπου απεκαλύφθησαν οι θηριωδίες του σταλινισμού και που είχε σαν αποτέλεσμα οι περισσότεροι από τους Γάλλους διανοούμενους της αριστεράς να ασκήσουν, αμέσως μετά, έντονη αντιμαρξιστική-αντισοβιετική κριτική, με συνέπεια να διαγραφούν από το ΚΚΓ, πλην βεβαίως του Sartre που εξακολουθούσε να θεωρεί ότι στη σοβιετική ένωση όλα έβαιναν καλώς!
        Τελικά, στην παρουσιαζόμενη αυτή μονογραφία ο συγγραφέας, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπ. “Paris-Sorbonne”, υποστηρίζει ότι ο Foucault ουδέποτε προέβη σε μια συνολική καταδίκη του νεοφιλελευθερισμού, σε αντίθεση με τον κοινωνιολόγο Bourdieu, στα δε παραπάνω κείμενά του δεν εκφράστηκε ποτέ με επιτακτικό ύφος προς το ακροατήριό του, προτρέποντάς το δηλαδή να στραφεί εναντίον του νεοφιλελευθερισμού (σελ. 29, 67, 428 επ.).