Η ιστορικότητα του Καποδίστρια

  Του Πάνου Ευαγγελόπουλου

Μέσα στην πυκνή αχλή της ιστορίας, χάνεται η καταγωγή του Κυβερνήτη μας Ιωάννη Καποδίστρια. Πιθανόν από το Κάπο Ντε Ίστρια, ακρωτήριο της Αδριατικής, εξ ου και το επίθετο Καποδίστριας, ή ίσως και από τη Βενετία, με το επίθετο Βιττόρι. Ένα όμως δεν μπορεί να μείνει κρυφό ότι από τη νεότητα του ήταν φιλελεύθερος και δημοκράτης. Από το Πανεπιστήμιο της Πάδοβα που σπούδασε Ιατρική, Νομική και Φιλοσοφία, με κληρονομιά από τον Πολύβιο, τον εμπνευστή της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας με υπόδειγμα τις Αρχαίες Ελληνικές Συμπολιτείες. Αυτό το υπόδειγμα που αργότερα ο ίδιος εισήγαγε στην Ελβετία αφού πρώτα ως απεσταλμένος του Τσάρου, εξασφάλισε την ανεξαρτησία της, με μια έξοχη διπλωματική κίνηση που κατατρόπωσε τον Μέτερνιχ και τον Αυτοκράτορα της Αυστρίας. 

Το δημοκρατικό όμως και φιλελεύθερο εφαλτήριο του Καποδίστρια, το πιο επίσημο και το πιο τρανταχτό, ήταν η ανάδειξή του μέσα από τα σπλάχνα της Ιονίου Πολιτείας. Εκεί για πρώτη φορά εξελέγη αντιπρόσωπος και διετέλεσε γραμματέας της Γερουσίας. Αυτός ίδρυσε και διηύθυνε τη Σχολή της Δημοκρατίας στην Κέρκυρα και ο ίδιος, κόντρα στη Ρωσική Αυλή, έφτιαξε το φιλελεύθερο σύνταγμά της για εκείνη την εποχή, ενός Προτεκτοράτου απέναντι σε μια Απολυταρχική Αυτοκρατορία και δίπλα το Οθωμανικό θεριό να απειλεί και να βρυχάται να καταβροχθίσει, τουλάχιστον τη Λευκάδα που ήταν μόλις έναν πόντο από τη στεριά. Στη Λευκάδα εστάλη ο Καποδίστριας για να σταματήσει τους Τούρκους ενώ νωρίτερα σταμάτησε τον εμφύλιο σπαραγμό στην Κεφαλλονιά. Ήταν ικανότατος και στα στρατιωτικά.

Πολύ αργότερα με το ξέσπασμα της Επανάστασης και τη ρητή άρνηση του Τσάρου να την υποστηρίξει, ο Καποδίστριας παραιτήθηκε από υπουργός εξωτερικών του, μετακινούμενος στη Γενεύη όπου διήγε τον βίο του. Είναι η περίοδος που ο Καποδίστριας δέχθηκε πολλές προσκλήσεις να γίνει κυβερνήτης μας. Αναφέρω ενδεικτικά τρεις. Από τους Μαυροκορδάτο, Υψηλάντη και Πετρόμπεη. Όμως εξελέγη κυβερνήτης από την Εθνοσυνέλευση μας, ομοφώνως σαν σωτήρας μας. Ήταν σπουδαίος κυβερνήτης και θεμελίωνε γερά το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αλλά σταδιακά, δεχόμενος πυρά πανταχόθεν, με αποκορύφωση τη σύγκρουσή του με τους Μανιάτες και τους Υδραίους, εξελίχθηκε σε τύραννο όπως τον αποκαλούσε η αντιπολίτευση, ακόμη και ο φωτισμένος Κοραής, αν και αυτή η μεταβολή του Κυβερνήτη, έγινε σε πολύ μικρότερο βαθμό και μάλιστα εξ ανάγκης. Ουχί εκ πεποιθήσεως. Γι’ αυτό ο λαός στη συντριπτική του πλειοψηφία ήταν μαζί του και τον υποστήριζε σύσσωμος απέναντι στη μάχη του εναντίον των τοπικών συμφερόντων, προεστών και κοτζαμπάσηδων, στον Μοριά και στη Ρούμελη και των καραβοκύρηδων στα νησιά, μαζί με ένα συνονθύλευμα πολιτικών, άλλων διψασμένων για εξουσία (Κωλέττης) και άλλων γνήσιων υποστηρικτών της ελευθερίας (Μαυροκορδάτος, Τρικούπης, Πολυζωίδης, Σούτσος). Αντιπολίτευση πανίσχυρη πλην όμως ολιγάριθμη στον λαό.

Αντίθετα ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο αρχηγός των Μανιατών, τι κατάφερε για να περισώσει τα προνόμιά του απέναντι στη νέα κεντρική Διοίκηση; Τίποτα. Μόνον κακό έκανε ο Πετρόμπεης και έσπειρε καταστροφή. Έχασε η Ελλάς τον Καποδίστρια, σπουδαιότερος και αξιότερος παντός άλλου. Δολοφόνησαν τον Καποδίστρια για να συνεχίσουν να μάχονται μεταξύ τους και να καταστρέφουν ό,τι με τόση δυσκολία αλλά και ηρωικά πετύχανε, χωρισμένοι σε καπετανάτα, φατρίες και κόμματα με ξενικά ονόματα και στο τέλος μας φέρανε έναν ξένο και μάλιστα παιδάριο για Βασιλιά. Όπερ έδει δείξε για το μέγεθος και το ποιόν των ανδρών της Ελλάδος όταν αφήνουν να αλωθεί η ευφυΐα τους, η γενναιότητά τους αλλά και το ήθος τους από το ολέθριο εμφύλιο μίσος.

Όσο για τα άνομα συμφέροντα, όποιος καθίσταται δούλος τους, πάντα ακολουθεί, η πιο σκληρή και άτεγκτη τιμωρία. Ο Πετρόμπεης έχασε ακόμη ένα γιο και αδελφό και στο τέλος, η Αντιβασιλεία του πήρε και τα προνόμια για τα οποία σκότωσε τον Καποδίστρια. Η Αντιβασιλεία προσέφερε στον Πετρόμπεη για αντάλλαγμα ασήμαντους τίτλους. Είναι οι στιγμές που η Ιστορία παραδίδεται στους Εμπόρους των Εθνών όπως θα έγραφε και ο Παπαδιαμάντης. Ο Πετρόμπεης ήταν τραγικός και καταστροφικός για τον εαυτό του, την οικογένειά του, τα συμφέροντά του και για την Πατρίδα μας.

Ο Καποδίστριας ήταν τραγικός διότι έπρεπε να κυβερνήσει ως Πεφωτισμένος Δεσπότης, αν και θα ήθελε να είναι δημοκρατικός και φιλελεύθερος. Αλλά πώς να ανοίξει τις διαδικασίες, να μοιράσει αρμοδιότητες και να τηρεί το σύνταγμα σε ένα κράτος που δεν υπήρχε και σε έναν λαό που με την έξαψη των παθών και με την έξαρση των συκοφαντιών, δολοπλοκιών και συνωμοσιών, ο καθένας στρεφόταν εναντίον παντός άλλου, και ο βασικός και ένθερμος υποστηρικτής του, ο Αρχιστράτηγος της Επανάστασης, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, του εξηγούσε τις διώξεις και τις φυλακές που υπέστη αλλά και τη δολοφονία του πρωτότοκου γιου του.

Όμως ιδού το παράδοξο. Όσο προχωρούσε το κυβερνητικό έργο του Καποδίστρια και το κράτος θεμελιωνόταν και συγκροτείτο σε κάθε τομέα και σε κάθε πτυχή, η αντίδραση μεγάλωνε αν και μικρής μερίδας αλλά φανατικών αντιπάλων, με δύναμη δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με τον μικρό τους αριθμό και συνδρομή ακόμη ισχυροτέρα από τις πρεσβείες των Άγγλων και των Γάλλων. Ο Κυβερνήτης μας αντέδρασε υπέρ ανακλαστικά, έγινε πιο καχύποπτος και πιο αυταρχικός ενώ εμπιστευόταν όλο και λιγότερους και να στηρίζεται όλο και πιο πολύ μόνον στους αδελφούς του. Η τοποθέτηση των αδελφών του Καποδίστρια σε καίριες θέσεις εξουσίας, η εξ αυτής οικογενειοκρατία και η μυστική του εγκληματική αστυνομία, ήταν η εσχάτη και τραγική άμυνά του που τον έκανε μισητό αλλά όπως τόνισα προηγουμένως, μόνον σε ένα μικρό μέρος του λαού, κυρίως αντίθετων συμφερόντων και ελάχιστων, τω όντι, φιλελεύθερων ιδεαλιστών που όμως εργαλειοποιήθηκαν εναντίον του Καποδίστρια, από Αγγλία και Γαλλία.

Το κλίμα χειροτέρευε διαρκώς, με τους ιδεαλιστές της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας να αναμειγνύονται όλο και πιο πολύ, όλο και πιο εκρηκτικά με τους οπορτουνιστές πολιτικούς. Ο Μαυροκορδάτος ήταν ούτως ή άλλως πια οργισμένος εχθρός του Κυβερνήτη, με κέντρο του την Ύδρα και ο Μιαούλης δεν δίστασε να προχωρήσει στο απονενοημένο και αποτρόπαιο στρατιωτικό έγκλημα, πραγματική αυτοχειρία για τον ανδρείο ναύαρχό μας αλλά και την Πατρίδα μας, να ανατινάξει αυτή την φορά Ελληνικά και όχι Τουρκικά πλοία, το ναυτικό μας κλέος, την πάνοπλη και άτρωτη φρεγάτα "Ελλάς" και τη μαχητική, οπλισμένη σαν αστακός, κορβέτα "Ύδρα" ενώ ο Κωλέττης ραδιουργούσε εναντίον του σαν όφις εις τον κόρφο του Κυβερνήτη, αφού συμμετείχε στην Τριμελή Διοικητική Επιτροπή και το μόνο που έλειπε, ήταν ποιος θα ήταν ο εκτελεστής και ποια η αφορμή για τη δολοφονία. 

Θα μπορούσε να ήταν κάλλιστα κάποιος ενθουσιώδης και παθιασμένος νέος φιλελεύθερος που διψούσε για δημοκρατία, για εκλογές και υπερασπιζόταν την αρχή της αντιπροσώπευσης και το σύνταγμα αλλά η φυλάκιση του Πετρόμπεη ήταν η θρυαλλίδα και οι Μανιάτες δεν τα συγχωρούν αυτά και τον δολοφόνησαν. Ήταν όταν ο μέγας μαικήνας  και στενός φίλος του Καποδίστρια, Ελβετός τραπεζίτης Εϋνάρδος που τόσο υποστήριξε την Ελλάδα και τους αγώνες των Ελλήνων, με πακτωλό χρημάτων που αποπλήρωσε μέρος των δανείων του αγώνα στους Άγγλους που πίεζαν ασφυκτικά για την εξόφληση, έγραψε λοιπόν ότι με τη δολοφονία του Καποδίστρια σκοτώσανε την Ελλάδα.

Με τον Καποδίστρια, η Ελλάς θα έφθανε πολύ ψηλά αλλά οι ξένοι είχαν αλλά σχέδια για την Πατρίδα μας, υποδαύλισαν τα μίση και τα πάθη μας, έταξαν σε άλλους εξουσίες, προνόμια και αμοιβές για να καταλήξουμε στον Όθωνα και στον Κωλέττη. Οποία μαύρη τύχη για μια ελευθερόφρονα και εθνική επανάσταση, του μαρτυρικού και ηρωικού αγώνα μας για Παλιγγενεσία. Όμως η Ελλάδα διδάσκεται και προχωρεί και ξέρει να τιμά πάντα αυτούς που χύθηκε το αίμα τους για να έχουμε σήμερα Ελεύθερη και Ανεξάρτητη Πατρίδα. Διακόσια χρόνια περάσανε, σαν το σίδερο όταν ενώνεται με την φωτιά και δεν ξεχωρίζουν, έτσι είναι η ιστορία μας, πυρακτωμένη και ο Καποδίστριας ήξερε ότι παραμονεύει ο θάνατος και δεν περίμενε ούτε δάφνες ούτε στεφάνια παρά μόνον ήθελε να προλάβει να κάνει μια ισχυρή και καλά οργανωμένη Ελλάδα. Γι’ αυτό το έργο του και η συνεισφορά του, παραμένουν ανεξίτηλα και μνημειώδη και σαν κότινο άυλο και νοερό, παραδίδουμε το ήθος του αλλά και το παράδειγμα του στις νέες γενεές για τον διαρκή εκσυγχρονισμό και την δυναμική πρόοδο της Ελλάδας.

* Ο κ. Πάνος Ευαγγελόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου