Ἐξ ὉμηροΠαιδεύσεως ἄρχεσθαι & ὉμηροΑπαιδευσίας Παύεσθαι

Γράφει ο
Πέτρος Ιωαννίδης

ΑΛΗΘΟΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΨΕΥΔΟΠΑΙΔΕΙΑ

 «Το Μέλλον δικαιωματικά και επάξια ανήκει μόνο σ’ αυτούς που αγωνίζονται, προστατεύουν και υπερασπίζονται την ΑΛΗΘΕΙΑ με οποιοδήποτε κόστος, χωρίς να φείδονται ούτε καν  της ίδιας τους της ζωής. Οι ψευδολόγοι και οι ψευδοπλόκοι δεν θα περάσουν καθόλου στις δέλτους της ιστορίας ή θα τύχουν της ηροστράτειας δόξας».           

(του ιδίου)

 

Η ΘΕΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ή

Ο ΟΜΗΡΟΣ ΘΕΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ

«Eἰ θεός ἐστιν Ὃμηρος, ἐν άθανάτοισι σεβέσθω · εἰ δ' αὖ μή θεός ἐστι, νομιζέσθω θεός εἶναι».

 (ΠΑΛΑΤΙΝΗ* ή ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ, βιβλίο 16ο, επίγραμμα 301, 1)

(= Αν ο Όμηρος είναι θεός, ας του αποδίδουμε τον οφειλόμενο σεβασμό και να τον τιμούμε με θρησκευτική ευλάβεια  εντάσσοντάς τον ανάμεσα στους αθανάτους· και αν πάλι δεν είναι θεός, ας τον θεωρούμε ότι είναι θεός).
Tο παραπάνω δίστιχο αποδίδεται στον επιγραμματοποιό Αντίπατρο από τη Θεσσαλονίκη (1ος μ.Χ.).
«Ἐνδείκνυται δ᾽ἡμῖν οὗτος ἀνήρ, εἰ βουλοίμεθα μὴ κατολιγωρεῖν, ὡς καὶἄλλη τις παρὰ τὰ εἰρημένα ὁδὸς ἐπὶ τὰὑψηλὰ τείνει. Ποία δὲ καὶ τίς αὕτη; <ἡ> τῶν ἔμπροσθεν μεγάλων συγγραφέων καὶ ποιητῶν μίμησίς τε καὶ ζήλωσις. Καί γε τούτου, φίλτατε, ἀπρὶξ ἐχώμεθα τοῦ σκοποῦ».

(Κάσσιος Λογγίνος, 210-273, “ΠΕΡΙ ΥΨΟΥΣ”, κεφ. 13, 2, 1

)

(= Ο άνθρωπος αυτός - ήτοι ο Πλάτων - μας υποδεικνύει, εάν δεν θέλουμε να αδιαφορήσουμε για τις διδαχές του, ότι κάποια άλλη οδός, πλην όσων προανέφερα, μας οδηγεί στα ανώτερα. Ποια και τι λογής είναι αυτή; Το να γίνουμε μιμητές και ζηλωτές των μεγάλων μας συγγραφέων και ποιητών του παρελθόντος. Και με τούτη την επιδίωξη, φίλτατέ μου, ας καταπιαστούμε δυνατά).

ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ

ΤΟΥ ΓΑΛΛΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Ζ. ΕΝΓΚΡ ΜΕ ΘΕΜΑ:

'Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ'

Η επιλογή από το Γάλλο ζωγράφο Jean - Auguste - Dominique Ingres, (1780-1867), να συμπεριλάβει το παραπάνω απόσπασμα του Λογγίνου ανάμεσα στα κείμενα που παραθέτει στον πίνακά του, δεν είναι τυχαία. Οδηγούμενος από την κλασσική του παιδεία ο καλλιτέχνης επιλέγει ένα κείμενο που αναφέρεται στον Πλάτωνα ως γνώστη της ποίησης του Ομήρου, τον οποίο ο φιλόσοφος θεωρούσε «δάσκαλο και εμπνευστή όλων των ποιητών».
Ο πίνακας απεικονίζει τον Όμηρο ως θεό, (Ολύμπιο Δία), να κάθεται πάνω σε βαθμιδωτό βάθρο και να κρατά το δόρυ των ηρώων που ύμνησε στα έπη του, μπροστά από ένα ναό ιωνικού ρυθμού - αφού η επικρατέστερη καταγωγή του ανάγεται στη Σμύρνη ή τη Χίο - πάνω στον οποίο είναι χαραγμένο το όνομά του. Δεξιά του στέκεται όρθια η Νίκη με αναπεπταμένα τα φτερά της, έτοιμη να στεφανώσει με δάφνη τον μεγαλύτερο ποιητή όλων των εποχών. Στα πόδια του είναι καθισμένες με τη μορφή δύο γυναικών από αριστερά η ΙΛΙΑΣ με ένα σπαθί (πολεμική αρετή των Ελλήνων) και από δεξιά η ΟΔΥΣΣΕΙΑ με ένα κουπί (το οδοιπορικό του Οδυσσέα στις θάλασσες - η παραδοσιακή ναυτοσύνη του Ελληνικού Έθνους).
        (Αριστουργηματικός Πίνακας - εικόνα του νεοκλασσικιστή Γάλλου ζωγράφου
        Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ «Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ». Διαστάσεις:
        3,86x5,12 μ. Μέσο: Ελαιογραφία, Είδος: έργο ιστορικής θεματολογίας,
        Δημιουργία: 1826-1827).

Στη μεγάλη αυτή στιγμή της αποθέωσης παρευρίσκονται (46) σημαντικές φυσιογνωμίες της αρχαιότητας και των νεωτέρων χρόνων, μεταξύ αυτών ο Δάντης (1265-1321) και ο Ραφαήλ (1483-1520). Στη δεξιά πλευρά του έργου βρίσκεται ο Πίνδαρος (518-438) με το έγχορδο μουσικό όργανο, ο Φειδίας (480-430) με τα εργαλεία του γλύπτη, ο Μέγας Αλέξανδρος (356-323) με το νάρθηκα όπου φύλασσε την σχολιασμένη από τον Αριστοτέλη Ιλιάδα, και τέλος αριστερά ο Αισχύλος (525-456) με περγαμηνή και γραμμένες σε τρεις σειρές τις λέξεις ΠΕΡΣΑΙ, ΧΟΗΦΟΡΟΙ, ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ.

Πρόκειται για οροφογραφία μιας αίθουσας του Λούβρου, στο λεγόμενο «Μουσείο του Καρόλου Ι΄» στον πρώτο όροφο του κτηρίου, όπου εκτίθενται έργα του τμήματος των ελληνορωμαϊκών αρχαιοτήτων. Ο ζωγράφος επηρεάστηκε από τον πίνακα του γνωστού ζωγράφου της Αναγέννησης Ραφαήλ Σάντσιο ντα Ουρμπίνο, (1483-1520) «Ὁ Ἀπόλλων καί οἱ Μοῡσες τοῡ Παρνασσοῡ» και δημιούργησε ένα έργο - ύμνο στον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό. Τόσο στην κύρια σκηνή όσο και στη μελανή ταινία που την περιβάλλει, υπάρχουν κείμενα γραμμένα στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, δύο από τα οποία έχω προαναφέρει. Όσον αφορά όμως την πηγή έμπνευσης όλης της σύνθεσης, το κεντρικό τμήμα θυμίζει το γνωστό στους αρχαιολόγους μαρμάρινο ανάγλυφο της Ελληνιστικής Εποχής  του γλύπτη Αρχελάου (150-120) από την Πριήνη της Μ. Ασίας, που “φιλοξενείται” σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο και του οποίου χαρακτικά είχε στην κατοχή του ο καλλιτέχνης. Οι επιγραφές βρίσκονται σε διάφορα σημεία αυτής της πολυπρόσωπης παράστασης. Πρόκειται για λέξεις και φράσεις σε κεφαλαιογράμματη γραφή που δείχνουν χαραγμένες σε μάρμαρο. Οι ελληνικές επιγραφές που αναλύσαμε παραπάνω επιτρέπουν αδιαμφισβήτητα να διαπιστώσουμε την αρχαιογνωσία του Ενγκρ. Συγχρόνως όμως θαυμάζουμε και την ευσυνειδησία του καλλιτέχνη ως προς την ορθή γραφή, δεδομένου ότι σε μια οροφογραφία τα κείμενα είναι αδύνατο να διαβαστούν από τόσο μακριά.

Επειδή τα ομηρικά έπη δεν περιέχουν σχεδόν καθόλου στοιχεία για το βίο του δημιουργού τους, θα στραφούμε σε πηγές - κείμενα πολύ μεταγενέστερα και θα αντλήσουμε στοιχεία από (9) βιογραφίες του Ομήρου, οι οποίες έχουν μελετηθεί και αναλυθεί από την έκδοση West, M.L., (2003) Lives of Homer, LOEB Classical Library, απ’ όπου προέρχονται και τα αποσπάσματα των βίων που παρατίθενται.

ΟΙ (9) ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΕΙΝΑΙ:
1. ΠΕΡΙ ΟΜΗΡΟΥ ΚΑΙ ΗΣΙΟΔΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΑΥΤΩΝ.
2. ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΠΕΡΙ ΟΜΗΡΟΥ ΓΕΝΕΣΙΟΣ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΥ
3. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΠΕΡΙ ΟΜΗΡΟΥ 1. 1-5.
4. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ ΠΕΡΙ ΟΜΗΡΟΥ 2. 1-4.
5. ΠΡΟΚΛΟΥ ΧΡΗΣΤΟΜΑΘΙΑΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΤΟ Α (ΟΜΗΡΟΥ ΧΡΟΝΟΙ, ΒΙΟΣ, ΧΑΡΑΚΤΗΡ,
    ΑΝΑΓΡΑΦΗ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ).
6. HESYCHIUS MILESIUS (Suda o 251, iii.524.27 Adler).
7. BIOΣ ΟΜΗΡΟΥ (VITA ROMANA).
8. ΓΕΝΟΣ ΟΜΗΡΟΥ  (VITA SCORIALENSIS Ι).
9. ΑΛΛΩΣ (VITA SCORIALENSIS II).

ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ OOMHΡΟΣ

«ΧρόνουδὲπροϊόντοςἐξελθοῦσαἡΚρηθηὶςμετ᾿ἄλλωνγυναικῶνπρὸς  ἑορτήντιναἐπὶτὸνποταμὸντὸνκαλούμενονΜέλητα, ἤδηἐπίτοκοςοὖσα, τίκτειτὸνὍμηρον, οὐτυφλόν, ἀλλὰδεδορκότα, καὶτίθεταιὄνοματῷπαιδίῳΜελησιγένεα, ἀπὸτοῦποταμοῦτὴνἐπωνυμίανλαβοῦσα».

(ΒΙΟΙ ΟΜΗΡΟΥ, ΒΙΟΣ ΗΡΟΔΟΤΕΙΟΣ, 30)

(= Καθώς περνούσε ο χρόνος, όταν βγήκε έξω η Κρηθηΐδα μαζί με άλλες γυναίκες για να πάνε σε κάποια εορτή στον ποταμό που ονομάζεται Μέλης, καθώς ήταν ήδη ετοιμόγεννη, γεννά τον ΟΜΗΡΟ, ο οποίος δεν ήταν τυφλός, αλλά έβλεπε πολύ καθαρά και ονομάζει το παιδί Μελησιγένη, δίνοντας το όνομα του παιδιού από την ονομασία του ποταμού).

Το πραγματικό του όνομα ήταν Μελησιγένης < ὁ Μέλης -τος + γένος < γίγνομαι, γεννώ και Μελησαγόρας < ἡ μέλησις -εως = φροντίδα, πρόνοια, επιμέλεια + ἀγορά <ἀγορεύω, και Μελησιάναξ -κτος < ἡ μέλησις - εως + ἄναξ -κτος = βασιλιάς, που μεριμνά, ενδιαφέρεται, ασχολείται, έχει χρέος, καθήκον προς το λαό του.
Το Μελησιγένης παραπέμπει στη Σμύρνη, αφού μέσα απ’ την αρχαία Σμύρνη περνούσε ο ποταμός Μέλης, στις όχθες του οποίου γεννήθηκε από την Κρηθηΐδα. Το ποτάμι αυτό υπάρχει και σήμερα με το όνομα Meles (=Μέλης) αλλά δεν είναι παρά ένα ασήμαντο ρυάκι. Το όνομα “Ὅμηρος” το έλαβε επειδή ήταν όμηρος των Κολοφωνίων στον πόλεμο με τη Σμύρνη και όχι επειδή ήταν τυφλός (=ὁ μη ὁρών) όπως πιστεύουν οι εθελοτυφλούντες μελετητές - σχολιαστές του! Ο Ὅμηρος, για τον τυφλό χρησιμοποιεί τη λέξη: ὁ, ἡ ἀλαός, το ἀλαόν, που παράγεται από το ἀ-στερητικό + λάω = βλέπω και λεύσσω, λευκ-ός, luc-s/lux ἡ λύκη (= φως), Λύκειος ή Λυκηγενής Ἀπόλλων και ρήμα ἀλαόω = τυφλώνω, αόριστος ἀλάωσα.

«Άλλὰ Ποσειδάων γαιήοχος ἀσκελὲς αἰὲν
Κύκλωπος κεχόλωται, ὃν ὀφθαλμοῦἀλάωσεν».

(Όμηρος, “ΟΔΥΣΣΕΙΑ”, α, 68-69)

(= Μόνο ένα πάθος αδυσώπητο βαστάει μαζί του ο Ποσειδώνας, ο κοσμοσείστης, για τον Κύκλωπα, επειδή ο Οδυσσέας του έβγαλε το μάτι).

«Νῦν δέ μ' ἐὼν ὀλίγος τε καὶ οὐτιδανὸς καὶἄκικυς
ὀφθαλμοῦἀλάωσεν, ἐπεί μ' ἐδαμάσσατο οἴνῳ».

(Όμηρος, “ΟΔΥΣΣΕΙΑ”, ι, 515-516)

(= Και ήρθε σε μένα τώρα ένας μικρόσωμος και τιποτένιος και αδύνατος/άταρος, που με κρασί με δάμασε και μου έβγαλε το μάτι).

Εμείς καταθέτουμε μια άλλη ετυμολόγηση για το συγκεκριμένο όνομα Μελησιγένης < ἡ μέλησις -εως = η φροντίδα + το γένος -ους. Άρα αυτός που ενδιαφέρεται/νοιάζεται για τη γενιά του, τους απογόνους του, τους εσομένους. Έτσι οφείλουμε να ενδιαφερόμαστε και εμείς για το γένος μας και να πάψουμε να είμαστε “Ἀμελησιγενείς'' (= αδιάφοροι, αναίσθητοι) γιατί στο τέλος θα καταντήσουμε "Ὀλεσιγενείς" (= καταστροφείς, αφανιστές, ολετήρες του γένους).

Στο νέο υπό ψήφιση Πολυνομοσχέδιο του ΥΠΑΙΘ, επωφελές και χρήσιμο θα ήταν στα προγράμματα σπουδών να ενταχθούν και τα Εθνικά μας Έπη, τα ομηρικά, ΙΛΙΑΣ (= φιλία, ανδρεία, φιλότιμο, φιλοξενία) και ΟΔΥΣΣΕΙΑ (= υπομονή, θάρρος, αγωνιστικότητα, στόχοι, νόστος, πατρίδα), αν θέλουμε οι μαθητόπαιδες από μικρή ηλικία να αποκτήσουν αρχές, αξίες και ιδανικά που έχουν διαχρονική, ανθρωπιστική και οικουμενική αξία και να στηρίζουν τον συνεκτικό ιστό της χώρας μας.
Με ένα εντελώς νέο τρόπο διδασκαλίας και με επιλογή αποσπασμάτων όπου θα αναδεικνύονται αυτές, όχι τόσο για να καταδειχθεί η σημασία των ομηρικών επών ως λογοτεχνικού - παραμυθιακού έργου, αλλά προκειμένου αυτά να αποτελέσουν ιστορικό πρότυπο συμπεριφοράς, στάσης, καλλιέργειας ήθους ολοκληρωμένων και υγιών ανθρώπων και συγκροτημένων προσωπικοτήτων για μια υγιή κοινωνία.    
Ως εκ τούτου προτείνουμε τα ομηρικά έπη να εισαχθούν πιλοτικά στις δύο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού.

Αν θέλετε, κυρία Υπουργέ, να Νική-σετε κατά κράτος όλους τους προκατόχους σας και να βάλετε ένα στέρεο Κέραμο στο οικοδόμημα της Παιδείας, τολμήστε να εισαγάγετε τη διδασκαλία των ομηρικών επών στο Δημοτικό (Ε΄, Στ΄) από μετάφραση και στο Γυμνάσιο (Α΄, Β΄) από το πρωτότυπο.
―――――
* Η Παλατινή Ανθολογία (AnthologiaPalatina ή Graeca) είναι συλλογή Αρχαίων και Βυζαντινών Ελληνικών Επιγραμμάτων και Ποιημάτων  της περιόδου από το 700 π.Χ. μέχρι το 600 μ.Χ.