ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ-ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Από: dplataras@seil-seres.gr

Άρθρο του Δημήτρη Πλαταρά

Τελευταία διάφοροι κύκλοι (περιοδικά ποικίλης ύλης, ημερήσιος τύπος, διάφορα βιβλία και εσχάτως και κινηματογραφικές ταινίες) προσπαθούν να προωθήσουν την άποψη ότι η ομοφυλοφιλία όχι μόνο υπήρχε στην Αρχαία Ελλάδα (γεγονός αδιαμφισβήτητο βεβαίως) αλλά ότι δήθεν αποτελούσε μια γενικευμένη συνήθεια και μια κοινωνικώς αποδεκτή σεξουαλική προτίμηση. Στο σημείο αυτό να υπογραμμίσω ότι δεν αντιστρατεύομαι τις επιλογές του καθενός στην σεξουαλική προτίμηση, εφόσον βεβαίως δεν αντιβαίνει στα χρηστά ήθη του λαού μας και δεν παραβαίνει κανέναν νόμο, διότι όλοι είμαστε ελεύθεροι να εκφραζόμαστε σεξουαλικά. Αυτό όμως πόρω απέχει από την κατασυκοφάντηση ενός ολόκληρου λαού. Ενός λαού τόσο λαμπρού, ο οποίος ανακάλυψε τα Μαθηματικά, την Αστρονομία, την Αρχιτεκτονική, το Θέατρο την Ανθρωπολογία, τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες και τόσα άλλα, μόνο και μόνο για να εξισώσουμε τα άνισα.

Ο κοινωνικός και πολιτικός βίος των Αρχαίων Ελλήνων είχε φτάσει σε υψηλότατο επίπεδο δίνοντας λεπτομερείς απαντήσεις σε προβλήματα που βασάνιζαν και βασανίζουν ακόμη και σήμερα τις ανθρώπινες ανάγκες αλλά και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Άρα ένα τέτοιο φαινόμενο σεξουαλικής προτιμήσεως όπως η ομοφυλοφιλία σίγουρα θα...

...

...

...ετύγχανε σπουδαίας ανάλυσης στην κοινωνία της Αρχαίας Ελλάδας (διότι ομοφυλόφιλοι υπήρχαν υπάρχουν και θα υπάρχουν).

Ας ξεκινήσουμε όμως με την εννοιολογική σημασία της λέξεως «ομοφυλόφιλος» και της αντίστοιχης αρχαίας ελληνικής λέξης «κίναιδος». Η σημερινή λέξη (ομοφυλόφιλος) αποτελεί επιθετικό προσδιορισμό ο οποίος είναι ουδέτερος και περιγράφει απλώς την σεξουαλική προτίμηση, δεν προκαταβάλει δηλαδή αρνητικά ή θετικά τον αναγνώστη ή ακροατή της λέξης αυτής. Η αρχαία ελληνική λέξη όμως «κίναιδος» αποτελεί βρισιά διότι σημαίνει αυτός που κινεί την αιδώ, δηλαδή αυτός που προκαλεί την ντροπή, η δε πράξη αυτή (της ομοφυλοφιλίας δηλαδή) ονομάζεται κιναιδισμός. Πως είναι δυνατόν , η ομοφυλοφιλία να ήταν αποδεκτή την εποχή εκείνη, και ο χαρακτηρισμός της να σήμαινε κάτι το τόσο αρνητικό; Άλλες λέξεις που επίσης χρησιμοποιούσαν για τον ομοφυλόφιλο ήταν «ευρύπρωκτος», «καταπύγων», «κατάπρωκτος», «μαρίκος» (εκ του μαρ=αναπηδώ, ο πηδηχτούλης που θα λέγαμε σήμερα) κ.α.

Συνεχίζοντας θα ήθελα να παραθέσω ένα χωρίο από τον Πλούταρχο, ο οποίος σημειωτέον χρησιμοποιείται από τους θιασώτες και υπερασπιστές της ιδέας περί αποδοχής της ομοφιλοφιλίας στην Αρχαία Ελλάδα ως η κατ’ εξοχήν πηγή για να υπερασπίσουν τις απόψεις τους περί της δήθεν αποδοχής της ομοφυλοφιλίας στην Αρχαία Ελλάδα. «Ἐρᾶν τῶν τὴν ψυχὴν σπουδαίων παίδων ἐφεῖτο• τὸ δὲ πλησιάζειν αἰσχρὸν νενόμιστο, ὡς τοῦ σώματος ἐρῶντας ἀλλ’ οὐ τῆς ψυχῆς• ὁ δὲ ἐγκληθεὶς ὡς ἐπ’ αἰσχύνῃ πλησιάζων ἄτιμος διὰ βίου ἦν. (Λακεδ. Επιτηδ. 7) . Από αυτό συμπεραίνουμε ότι ο ψυχικός δεσμός που αναπτυσσόταν δεν είχε καμμία σχέση με τις σωματικές επαφές, ενώ όποιος παρέβαινε τον όρο αυτόν ήταν δια βίου άτιμος και εστερείτο τα πολιτικά του δικαιώματα.

Ας ασχοληθούμε και με δυο άλλες λέξεις οι οποίες στην Αρχαία Ελλάδα είχαν διαφορετικό νόημα απ’ ότι σήμερα και που η λανθασμένη ερμηνεία τους πυρώνει την προπαγάνδα που γίνεται. Είναι οι λέξεις «εραστής» και «ερώμενος». «Εραστής» σήμαινε ο καθοδηγητής του εφήβου, ένας μεγαλύτερος και έμπειρος πολίτης ο οποίος αναλάμβανε να καθοδηγήσει αλλά και να μυήσει τον έφηβο τον «ερώμενο» δηλαδή στην πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου, ένα είδος μέντορα. Η καθοδηγητική αυτή σχέση διαρκούσε από το 12ο χρόνο του εφήβου μέχρι το 18ο περίπου. Δεν είχε καμμία μα καμμία σχέση με ερωτική επαφή και λειτουργούσε επικουρικά στην παιδεία του νέου. Καθοδηγούσε τον νέο στην αρετή, τον «εμβολίαζε» με τις ηθικές και πολιτικές αξίες αλλά και στους κινδύνους της ζωής. Η σχέση αυτή απαγορευόταν να συνεχίζεται μετά την ενηλικίωση, διότι αφενός θα έπρεπε ο εραστής να έχει διδάξει στον ερώμενό του όλα όσα προαναφέραμε (οπότε δεν είχε λόγο ύπαρξης η σχέση αυτή) ενώ αν συνεχιζόταν θα δημιουργούσε υποψίες αναφορικά με την πραγματική φύση της σχέσεως αυτής (θα υπέκρυπτε δηλαδή σαρκική κι όχι ψυχική σχέση). Αποκαλυπτικό είναι το σχόλιο του Ξενοφώντος από την Λακεδαιμονίων Πολιτεία όπου καταδικάζει την ύπαρξη σαρκικής σχέσης μεταξύ εραστή και ερώμενου όπως ολοφάνερα προκύπτει: «ὁ δὲ Λυκοῦργος ἐναντία καὶ τούτοις πᾶσι γνούς, εἰ μέν τις αὐτὸς ὢν οἷον δεῖ ἀγασθεὶς ψυχὴν παιδὸς πειρῷτο ἄμεμπτον φίλον ἀποτελέσασθαι καὶ συνεῖναι, ἐπῄνει καὶ καλλίστην παιδείαν ταύτην ἐνόμιζεν: εἰ δέ τις παιδὸς σώματος ὀρεγόμενος φανείη, αἴσχιστον τοῦτο θεὶς ἐποίησεν ἐν Λακεδαίμονι μηδὲν ἧττον ἐραστὰς παιδικῶν ἀπέχεσθαι ἢ γονεῖς παίδων ἢ καὶ ἀδελφοὶ ἀδελφῶν εἰς ἀφροδίσια ἀπέχονται» δηλαδή «Ο Λυκούργος, με αντιλήψεις εντελώς αντίθετες προς όλους αυτούς, αν κάποιος καθώς πρέπει άνθρωπος θαύμαζε τα ψυχικά χαρίσματα του παιδιού και προσπαθούσε να τον κάνει τέλειο φίλο του και να τον συναναστρέφεται, επιδοκίμαζε τη σχέση αυτή και τη θεωρούσε τον καλύτερο τρόπο παιδείας. Αν όμως κάποιος εμφανιζόταν να επιθυμεί το σώμα του αγοριού, αυτό το θεώρησε πράγμα αισχρό και με νόμο όρισε να απέχουν οι εραστές από τα αγαπημένα αγόρια, όπως ακριβώς απέχουν από τις σαρκικές σχέσεις οι γονείς από τα παιδιά ή τα αδέρφια μεταξύ τους. Ξενοφών, Λακεδαιμονίων Πολιτεία ΙΙ,13.

Σίγουρα το φαινόμενο της ομοφυλοφιλίας ή κιναιδισμού υπήρχε στην κοινωνία της Αρχαίας Ελλάδας. Είναι όμως επίσης εξίσου σίγουρο από τα μέχρι σήμερα σωζόμενα κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, τα οποία είναι πολύ δύσκολο να συμπεριληφθούν σε ένα άρθρο και τα οποία δεν αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνείας, για την στάση της κοινωνίας της Αρχαίας Ελλάδας απέναντι στην ομοφυλοφιλία.

Κλείνοντας το άρθρο ας μου επιτραπεί μια ακόμη αναφορά στον Πλάτωνα και στο έργο του Νόμοι: «ἐννοητέον ὅτι τῇ θηλείᾳ καὶ τῇ τῶν ἀρρένων φύσει εἰς κοινωνίαν ἰούσῃ τῆς γεννήσεως ἡ περὶ ταῦτα ἡδονὴ κατὰ φύσιν ἀποδεδόσθαι δοκεῖ, ἀρρένων δὲ πρὸς ἄρρενας ἢ θηλειῶν πρὸς θηλείας παρὰ φύσιν» που σημαίνει «είναι λοιπόν κατανοητό ότι η φύση ωθεί τα θηλυκά να είναι σε επαφή με τα αρσενικά από τη γέννησή τους και η ηδονή σε αυτά είναι φανερό ότι έχει δοθεί σύμφωνα με την φύση ενώ η επαφή των αρσενικών με τα αρσενικά και των θηλυκών με τα θηλυκά είναι ενάντια στη φύση.