Επαμεινώνδας Δημόπουλος: Ο πρώτος Έλληνας στην Ανταρκτική

Ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος, γνωστός και σαν E.J. Demas, ήταν στενός συνεργάτης του μεγάλου Αμερικανού Ναυάρχου Richard E. Byrd. Ο Δημόπουλος συνόδευσε τον Byrd στις πτήσεις του και στις εξερευνητικές του αποστολές στην Αρκτική και στην Ανταρκτική την περίοδο 1926-1934.

Ο Ναύαρχος Byrd ήταν από τους σημαντικότερους εξερευνητές του 20^ου αιώνα. Υπηρέτησε ως πιλότος κατά την διάρκεια του Α’ Π.Π., πέταξε με αεροπλάνο πάνω από τον Βόρειο Πόλο (1926) και πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό (1927) ενώ διοργάνωσε και τέσσερις εξερευνητικές αποστολές στο Νότιο Πόλο (1928-1930,

1934, 1940, 1946-1947). Η τελευταία εξερευνητική αποστολή μάλιστα, Operation Highjump, είναι η μεγαλύτερη αποστολή που έχει διοργανωθεί ποτέ στο Νότιο Πόλο (συμμετείχαν ένα αεροπλανοφόρο, ένα πλοίο αμφίβιων επιχειρήσεων, 13 πλοία υποστήριξης, 6 ελικόπτερα και 6 υδροπλάνα και 4.700 προσωπικό) ενώ για τον πραγματικό σκοπό της υπάρχουν διάφορες θεωρίες (αναζήτηση γερμανικών βάσεων). Ο Byrd προάχθηκε σε ναύαρχο μόλις στα 41 του χρόνια (1929) κάνοντάς τον τον νεότερο ναύαρχο στην ιστορία του αμερικανικού ναυτικού.

Ο Επαμεινώνδας Δημόπουλος ή Δήμας γεννήθηκε στην Κόρινθο στις 31 Μαΐου 1905 και πέθανε στην Καλιφόρνια στις 17 Νοεμβρίου 1979.

Συνόδευσε τον Byrd σε όλες του τις αποστολές την περίοδο 1926-1934 με την ιδιότητα του μηχανικού αεροσκαφών και του πιλότου.

Το 1930 ο Δήμας άφησε μια ελληνική σημαία στο Νότιο Πόλο, ενώ μια ίδια σημαία έστειλε στο Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας, ανακοινώνοντας το γεγονός στις Ελληνικές Αρχές. Το γεγονός επιβεβαιώνεται από σχετική αναφορά που υπάρχει σε επιστολή του τότε πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον ναύαρχο Byrd με ημερομηνία 9 Οκτωβρίου 1930. Η σημαία φυλάσσεται σήμερα στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιώς.

O Byrd τον εκτιμούσε ιδιαίτερα και όταν ζήτησε εγγράφως την άδεια του πρύτανη του MIT, όπου ο Δημόπουλος σπούδαζε αεροναυπηγική, για να τον συνοδεύσει στην αποστολή του στην Ανταρκτική το 1934 του έγραφε: «πιστεύω ότι θα του ράγιζε η καρδιά αν δεν ερχόταν» και για να τον πείσει του υποσχέθηκε ότι θα φρόντιζε να μην παραμελεί την μελέτη του.

Ο  Δήμας ήταν πολυμήχανος και θαρραλέος άνθρωπος. Όσο σπούδαζε στο MIT στην Βοστώνη έμενε σε ένα παλαιό φαλαινοθηρικό στο λιμάνι της Βοστώνης το οποίο είχε μετατρέψει κατάλληλα ο Byrd για αποστολές στους πόλους. Πριν φύγει για την 3^η αποστολή μαζί με τον ναύαρχο είχε ήδη δουλέψει στο «Spirit of St.Louis» (το αεροπλάνο του Lindbergh) αλλά και στο αεροδρόμιο Hoover, το πρώτο πολιτικό αεροδρόμιο της Washington.

Το 1934 η αποστολή φθάνει στην Ανταρκτική και οι 55 άνδρες που συμμετέχουν εγκαθίστανται στην βάση «Little America». Οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες που επικρατούν δημιουργούν προβλήματα στα υλικά και ο Δήμας περιγράφεται στο ημερολόγιο του Byrd συνέχεια καλυμμένος με λάδια και με εγκαύματα στα χέρια από την πολύ χαμηλή θερμοκρασία των μετάλλων ενώ μια μέρα παραλίγο να χάσει την ζωή του στην πρσπάθειά του να σώσει έναν ελκυστήρα που ταλαντευόταν στην άκρη ενός παγετώνα.

Ο Δήμας απέκτησε και μια ιδιαίτερη σχέση με τον Byrd, σώζοντάς του τη ζωή μια μεγάλη νύχτα του χειμώνα του 1934. Ο Byrd ευρισκόμενος στη βάση «Advance» στα ενδότερα της Ανταρκτικής (πάνω από 160 χλμ. από την βάση «Little America»), για τη διεξαγωγή μετεωρολογικών παρατηρήσεων, έπαθε  δηλητηρίαση από τις αναθυμιάσεις της θέρμανσής. Η κατάστασή του επιδεινώνονταν αργά από το Μάιο μέχρι τα τέλη Ιουλίου, ώσπου αυτό άρχισε να γίνεται αισθητά φανερό στην επικοινωνία με τα μέλη της αποστολής τόσο που οι άνδρες του οργάνωσαν αποστολή στη παγωμένη έρημο για να τον σώσουν. Τρεις προσπάθειες απέβησαν άκαρπες, εξ αιτίας των βλαβών στους κινητήρες που σταματούσαν από τους πολικούς τυφώνες και τις καταιγίδες, μέχρι που ο Δήμας με δύο άλλους άνδρες να καταφέρει ηρωικά να φτάσει στον Byrd που μπορούσε μετά βίας πλέον να σταθεί. 

Η αποστολή του 1934 παρήγαγε επιστημονικά αποτελέσματα στους τομείς της γεωλογίας, της ζωολογίας, της αστρονομίας (μελέτη κοσμικών ακτινών και παρακολούθηση αστεροειδών), στην μελέτη των πάγων και σε πολλούς άλλους.

Επέστρεψαν στις ΗΠΑ το 1935. Ο Δήμας όμως δεν γύρισε στο MIT. Μετακόμισε στην Καλιφόρνια όπου εργάστηκε στην Douglas Aircraft και στην Lockheed Aircraft. Το 1945 κατοχύρωσε μια ευρεσιτεχνία για πλάστιγγες βαρέων οχημάτων.

Προς  τιμήν του Έλληνα αεροπόρου και μηχανικού, μια περιοχή της Ανταρκτικής ονομάστηκε “Range of Demas”.

Στις 21 Ιουνίου 1982 η συλλογή του Επαμεινώνδα Δημόπουλου δωρίσθηκε στο Ναυτικό Μουσείο του Πειραιά. Η συλλογή αποτελεί το πιο εντυπωσιακό μέρος του οπτικοακουστικού αρχείου του μουσείου.

Το σχετικό υλικό αποτελείται από 10 ασπρόμαυρα φιλμ χωρίς ήχο. Τα φιλμ παρουσιάζουν την διατλαντική πτήση του ναυάρχου Byrd το 1927, με το αεροπλάνο «America», την θαλάσσια επιχείρηση στο Νότιο Πόλο με το πλοίο «City of New York», την διάσχιση της διώρυγας του Παναμά, την επίσκεψη στα νησιά του Πάσχα και της Νέας Ζηλανδίας, τον Ανταρκτικό σταθμό «Little America», φωτογραφίες από τη ζωή στο σταθμό, την πτήση πάνω από το Νότιο Πόλο το 1927, την μεγαλειώδη επιστροφή στη Νέα Υόρκη όπως επίσης και την τελετή βράβευσης της εξερευνητικής ομάδας από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών.

Επιπλέον υπάρχουν τέσσερις ακόμα κασέτες από το 1972, όπου ο ηλικιωμένος πλέον Δήμας αφηγείται και περιγράφει τις σκηνές από τα χωρίς ήχο φιλμ του αρχείου.

Τμήμα Ειδήσεων defencenet.gr