Η Ελλάδα ως ιστορικό εργαστήριο

Γράφει ο
Ευάγγελος Βενιζέλος

Αν μου λέγατε να συνοψίσω σε πολύ λίγες γραμμές τώρα –αν και αυτό είναι αντιεμπορικό– τις βασικές θέσεις του βιβλίου, θα σας έλεγα ότι , πρωτίστως, θέλω να τονίσω ότι η οικονομική κρίση ανέδειξε ξαφνικά όλα τα προβλήματα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.  Φάνηκε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συγκροτηθεί για κανονικές συνθήκες θερμοκρασίας και πιέσεως.  Συγκροτήθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ εμείς ακόμη ζούσαμε στο μετεμφυλιακό κλίμα, ως ιστορικά αμέριμνοι και Καντιανοί.  Στο Καντιανό στοιχείο περιλαμβάνεται και το σοσιαλδημοκρατικό για το οποίο θα σας μιλήσω, γιατί η ειρήνη δεν ήταν μόνο διεθνής, ήταν και κοινωνική.  Χωρίς να υπάρχουν μηχανισμοί πρόγνωσης, ανάσχεσης και διαχείρισης κρίσεων.  Για μία ακόμη φορά, για
πολλοστή φορά, μετά την κήρυξη της Επανάστασης της Ανεξαρτησίας το 1821 η Ελλάδα βρέθηκε να λειτουργεί ως ιστορικό εργαστήριο.  Λειτούργησε ως εργαστήριο για την παρακμή και τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συνέχεια και εξέλιξη της οποίας είναι όλα όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στον Αραβικό κόσμο, όλα όσα συμβαίνουν στη Συρία, στο Ιράκ, στη Λιβύη, σε σχέση με το λεγόμενο Ισλαμικό κράτος, είναι η απώτερη εκδοχή της ανατολικής πλευράς του Ανατολικού Ζητήματος.  Το ζήσαμε αυτό στη συνέχεια με τον εθνικό διχασμό σε σχέση με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, το ζήσαμε με τον Ελληνικό Εμφύλιο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και στις αρχές του ψυχρού πολέμου, το ζήσαμε με τη δικτατορία, το ζήσαμε με τη μεταπολίτευση και το ζούμε ξανά τώρα.  Στην πραγματικότητα η Ελλάδα είναι το εργαστήριο αντοχής των υλικών της Ευρωζώνης. 
Βεβαίως αυτό έχει πολύ μεγάλες επιπτώσεις τις οποίες εισπράττουμε με έναν θα έλεγα τοπικό, παραμορφωτικό φακό, ενώ όλα όσα συμβαίνουν έχουν πανευρωπαϊκή εμβέλεια διεθνή.  Και φάνηκε η ευκολία με την οποία, μόλις τα πράγματα δυσκολεύουν στοιχειωδώς, ξαναγυρίζουμε πίσω στα βασικά.  Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα πράγματα ειδυλλιακά είναι όπως τα είπε ο Π. Ιωακειμίδης προηγουμένως.  Η κοινοτική μέθοδος, η μεταφορά κυριαρχίας και οι δοτές αρμοδιότητες που από τα κράτη έχουν πάει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς όφελος της κοινοτικής μεθόδου και των μεσαίων και μικρών κρατών.  Αυτή είναι όμως  η πραγματικότητα;  Μόλις ξύσεις λίγο αυτή την επιφάνεια την ειδυλλιακή, με αφορμή την οικονομική κρίση, επανέρχεται η σύγκρουση γύρω από τα όρια της κυριαρχίας των κρατών- μελών και από τη φύση των αρμοδιοτήτων. 
Πηγαίνετε να δείτε τί γίνεται τώρα με το προσφυγικό, με τί ευκολία κλείνουν τα σύνορα, με τί ευκολία μετατίθενται τα ευρωπαϊκά σύνορα όχι στην Ειδομένη, στη Γευγελή. Με τί ευκολία ενοποιείται ο παλαιός χώρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την Ελλάδα να συνδέεται με την Τουρκία για να υπάρχει ένα ισοζύγιο ροών Ελληνοτουρκικό και η Ευρώπη να είναι στεγανοποιημένη από τη Γευγελή και μετά. 
Δείτε με πόση ευκολία υποχωρούν τα πάντα προ του κινδύνου του Brexit, με τί ευκολία εγκαταλείπεται η φιλοσοφία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που είναι η ρήτρα της Ever-closer Union η οποία εγκαταλείπεται ρητά και με νομική ισχύ στη συμφωνία της 19ης Φεβρουαρίου του 2016 για το Brexit. 
Tί ανεδείχθη κυρίως λόγω κρίσης;  Ανεδείχθη το μέγεθος των κλειδωμένων ανισοτήτων μεταξύ των κρατών μελών. Γιατί, ναι, το ειδυλλιακό είναι ότι μεταφέρουμε αρμοδιότητες και μειώνουμε την κυριαρχία μας και το προβλέπει ρητά το άρθρο 28 του Ελληνικού Συντάγματος που γράφηκε εν όψει της υποβολής της αίτησης ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.  Την ημέρα που υπεγράφη το Σύνταγμα, το 1975, υπεβλήθη η αίτηση, στις 11 Ιουνίου του 1975.  Το Σύνταγμα αυτό - κουνάει το κεφάλι του ο Γιάννης Βαρβιτσιώτης - φτιάχτηκε από τον Καραμανλή, τον Παπακωσταντίνου, τον Κωνσταντίνο Τσάτσο με τη συμβολή της αντιπολίτευσης -θα μου επιτρέψετε να μνημονεύσω τον Δημήτρη Τσάτσο ως γενικό εισηγητή της μειοψηφίας τότε, σύσσωμης- για να υποβληθεί αυτή η αίτηςη ένταξης, με βάση τη νομική ιδιοφυΐα του Δημητρίου Ευρυγένη που τουλάχιστον ο Βασίλης Σκουρής κι εγώ θα θέλαμε να τον αναφέρουμε σήμερα, που είχε την έμπνευση γι’ αυτή την ευέλικτη και πολυεπίπεδη λειτουργία του άρθρου 28 που το συμπληρώσαμε με την αναθεώρηση του 2001 λέγοντας ρητά, στην ερμηνευτική δήλωση, ότι συνιστά το θεμέλιο της συμμετοχής της Ελλάδος στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, της αμετάκλητης συμμετοχής της Ελλάδος στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. 
Αλλά αυτό ανεδείχθη.  Ανεδείχθησαν οι αβυσσαλέες ανισότητες που είναι κλειδωμένες.  Θέλετε ανισότητες  παραδοσιακές, καθαροί λήπτες και καθαροί δότες;  Θέλετε ανισότητες πληθυσμιακές, ανισότητες στο κόστος χρήματος, πόσο δανείζεται η γερμανική επιχείρηση, πόσο η ελληνική;  Στο κόστος ενέργειας;  Τί σημασία έχει να έχεις ένα κράτος με πυρηνική ενέργεια και ένα κράτος χωρίς πυρηνική ενέργεια;  Ένα κράτος με μεγάλη αγορά που έχει north stream και ένα κράτος με μικρή αγορά που δεν έχει south stream;  Και, βέβαια, η τραγική ανισότητα είναι να είσαι δημοσιονομικά υγιής ενώ ο άλλος είναι δημοσιονομικά άσωτος, και τελικά ο ένας δανείζει και ο άλλος δανείζεται.
Αφ’ ης στιγμής ο ένας δανείζει και ο άλλος δανείζεται δεν υπάρχει ισότητα.  Υπάρχει μία ωμή ανισότητα μεταξύ των κρατών μελών.  O μηχανισμός που δίνει την ελπίδα και την προοπτική και τρέχει, αν θέλετε, με ιστορικούς ρυθμούς που είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, μήπως βασίζεται στην  θεσμική ισοτιμία;  Βασίζεται στους κανόνες λειτουργίας μιας ανώνυμης εταιρίας.  Τα κράτη μετέχουν με βάση την συμβολή τους στο κοινοτικό Α.Ε.Π. και όχι με βάση την ισότητά τους, που δεν υπάρχει, ούτε καν τους πληθυσμιακούς συσχετισμούς.
Άρα το γεγονός το οποίο αναδύεται είναι ότι αυτή η θεσμική ανισότητα επιβεβαιώνεται πλέον και νομικά και αυτό είναι το μεγάλο θέμα.  Και βεβαίως ποιος αμφισβητεί ότι η κοινοτική μέθοδος ισχύει για τα ελάσσονα; Βεβαίως με κοινοτική  μέθοδο θα λάβεις αποφάσεις οι οποίες έχουν να κάνουν με το περιβάλλον, με τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα, αλλά όταν έχεις να κάνεις με δημοσιονομικούς κανόνες πειθαρχίας, όταν έχεις να κάνεις με την προοπτική του ενιαίου νομίσματος, όταν έχεις να κάνεις με την εξωτερική πολιτική, δεν υπάρχει κοινοτική μέθοδος, υπάρχει διακυβερνητική μέθοδος, γιατί υπάρχουν θεσμικές ανισότητες.
Είναι πολύ σημαντικός θεσμός η Αντιπρόεδρος της Επιτροπής και Ύπατη Εκπρόσωπος και έχω ζήσει τρεις, το X. Solana υπό την ιδιότητα του Γενικού Γραμματέως του Συμβουλίου και Υπάτου Εκπροσώπου, τη Λαίδη Ashton, πρώτη Ύπατη Εκπρόσωπο και τη Federica Mogherini που ήμουν ο πρώτος Υπουργός ομόλογός της που την υποδέχθηκε στο Συμβούλιο όταν ανέλαβε Υπουργός Εξωτερικών, αλλά όταν αρχίζουν τα δύσκολα, τα μεγάλα, τα κρίσιμα: η διαπραγμάτευση με το Ιράν, η διαπραγμάτευση για τη Συρία, μετά τις υπερδυνάμεις, μετά τον J. Kerry  και τον S. Lavrov υπάρχουν οι Υπουργοί των ευρωπαϊκών κρατών που είναι μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, η Γερμανία που  είναι  οικονομικά ισχυρή, αλλά δεν είναι κρίσιμος παράγων των διεθνών συσχετισμών, γιατί δεν μπορεί να αναλάβει διεθνή στρατιωτικό κίνδυνο, και μετά ακολουθεί η Ύπατη Εκπρόσωπος και με τη σειρά αυτή λαμβάνουν τον λόγο στις διεθνείς διασκέψεις: Γενεύη 1, Γενεύη 2, Σύσκεψη για τη Λιβύη, Διάσκεψη για τη Γάζα, σε ο,τιδήποτε φανταστείτε.
Βεβαίως αυτό αποτυπώνεται πλέον και θεσμικά όταν σου λέει το Δικαστήριο από ένα σημείο και μετά εντάξει, τροποποίησε το άρθρο 136 της Συνθήκης, πρόβλεψε τον μηχανισμό σταθερότητας, αλλά με διακυβερνητική μέθοδο και διακρατική συμφωνία που διέπεται από τη Συνθήκη της Βιέννης περί του Δικαίου των Συνθηκών.  Αυτή τη στιγμή οι Βρετανοί δέχονται ότι είναι σοβαρή η συμφωνία της 19ης Φεβρουαρίου επειδή είναι νομικά δεσμευτική κατά το Δίκαιο των Συνθηκών, το Διεθνές Δίκαιο.  Βλέπετε το Κοινοτικό Δίκαιο, το αυτοαναφορικό, που διεκδικούσε την αυτονομία του και την υπεροχή του και την άμεση αποτελεσματικότητά του, υποκλίνεται και στα Εθνικά Δίκαια, αλλά υποκλίνεται και στο κλασικό Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, στη Συνθήκη της Βιέννης περί του Δικαίου των Συνθηκών.
Φτάνουμε έτσι στο μεγάλο θέμα, που είναι τα όρια του πολιτικού βολονταρισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που είναι ένας πολιτικός βολονταρισμός αντίστοιχος του κινεζικού.  Θα προηγηθούν οι οικονομικές αλλαγές και θα ακολουθήσουν οι πολιτικές.  Αλλά πόσο αντέχει αυτό;  Μέχρι πού μπορεί να προηγείται το οικονομικό στοιχείο, η νομισματική ενοποίηση, χωρίς να έχεις πολιτική ολοκλήρωση; 
Όλα τα θέματα που αντιμετωπίζει τώρα ως επίκαιρα και σύγχρονα η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, δηλαδή το μέγεθος του κοινοτικού προϋπολογισμού –που είναι λιγότερο της μονάδος, όπως ξέρετε– η αμοιβαιοποίηση του χρέους, η προοπτική του ενιαίου νομίσματος, η προοπτική ευρωπαϊκών ομολόγων, έχουν αντιμετωπισθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο πλαίσιο του fiscal federalism τον 18ο αιώνα.  Όλα τα προβλήματα που τα θέτει ο M. Draghi, τα απαντά ο W. Schauble, τα συζητάμε εμείς, τα έχει λύσει ο Alexander Hamilton τον 18ο αιώνα και τα έχει λύσει με τους ίδιους λίγο ή πολύ τρόπους με τους οποίους πηγαίνουμε να τα λύσουμε κι εμείς, μόνο που αυτό έχει γίνει δυόμισι αιώνες πριν. Για να επιβάλει την Ομοσπονδία δημοσιονομικά έκανε και PSI, κούρεψε το χρέος των πολιτειών  που κατείχαν οι ιδιώτες.  Προσέξτε, γιατί μιλάμε όλοι για τον George Washington ή για τον Jefferson ή για τον Madison εμείς οι νομικοί, αλλά ίσως αυτός ο άνθρωπος που τώρα βλέπω ότι γίνεται ροκ όπερα, ο Alexander Hamilton, να είναι αυτός που θα δώσει τη λύση και στην προοπτική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, εάν βεβαίως λύσουμε τα θέματα αυτά τα οποία είναι βαθύτατα ιστορικά.
Μέχρι πού μπορεί λοιπόν να πάει ο πολιτικός βολουνταρισμός;   Θα μας απαντήσουν οι Βρετανοί σε λίγες εβδομάδες και μετά θα ξαναγνωριστούμε όλοι, παρότι πολύ μικρή διαφορά έχει το in από το out, ειδική σχέση υπάρχει ούτως ή άλλως, αλλά η συμβολική διαφορά είναι τεράστια και η πολιτική είναι πρωτίστως διαχείριση συμβόλων . 
Βέβαια όλα αυτά δεν είναι απλώς μία δοκιμασία της δημοκρατικής αρχής, της αρχής της ορατότητας και της λογοδοσίας στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Τί να κάνει το Κοινοβούλιο σε σχέση με την Τρόικα, πώς να ελέγξει το Δ.Ν.Τ., τί είναι το Δ.Ν.Τ.;  Γιατί οι κανονισμοί του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας προβλέπουν την υποχρεωτική συμμετοχή του Δ.Ν.Τ., πώς θεμελιώνεται αυτό, πού, σε ποια αντίληψη περί ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης;  Πουθενά, στη δυσπιστία της Γερμανίας απέναντι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.  Γιατί;  Γιατί δεν μπόρεσε να προβλέψει και να ανασχέσει την κρίση.  Άρα η παρουσία του Δ.Ν.Τ. –και αυτό έγινε χθες ξανά– η διαπραγμάτευση με το Δ.Ν.Τ. των κυβερνήσεων –των βασικών κυβερνήσεων, της Γερμανίας και των κυβερνήσεων περί τη Γερμανία, των τριών Α, των πιστοληπτικά ισχυρών κρατών– με το Δ.Ν.Τ. είναι ο θάνατος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η βαθιά κρίση ορατότητας και δημοκρατίας. 
Υπάρχει κάτι άλλο βαθύτερο, το οποίο είναι βαθύτερο και από την κρίση των μηχανισμών δικαστικού ελέγχου.  Συμφωνώ απολύτως με τα όσα είπε ο Βασίλης  Σκουρής προηγουμένως.  Υπάρχει κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας γιατί η Ευρώπη είναι μία σοσιαλδημοκρατική ήπειρος, συμφωνώ, είναι το Καντιανό στοιχείο.  Άρα οι συντηρητικές δυνάμεις, η Δεξιά, όχι στενά το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, η συντηρητική αντίληψη είναι εμπειρική.  Δεν ανάγεται σε αξίες, παρά μόνο σε αξίες πολύ γενικές, γενικής λήψης, γιατί όλοι είμαστε πολιτικά φιλελεύθεροι και όλοι θέλουμε σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όλοι είμαστε υποστηρικτές της ελευθερίας. Αλλά η σοσιαλδημοκρατία ήταν ένα κεκτημένο, ένα επίπεδο ζωής, μία επεξεργασία, μία ποιότητα.  Είναι μία σοσιαλδημοκρατική ήπειρος η Ευρώπη, ακόμα και για όσους είναι βαθιά συντηρητικοί, και το αποδέχονται αυτό.  Όταν αναδύονται τώρα τα μεγάλα προβλήματα, η κυβερνητική σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να πει κάτι διαφορετικό, δεν μπορεί να δώσει απάντηση εναλλακτική και γι’ αυτό λέω ότι τελικά εξυπηρετούνται μόνο πάγιες εθνικές στρατηγικές. 
Πιστεύετε ότι υπήρξε αλλαγή της Γαλλίας σε σχέση με την Ελλάδα και τα ελληνικά προγράμματα διάσωσης όταν έφυγε ο Πρόεδρος Sarkozy και εξελέγη ο Πρόεδρος Hollande;  Όχι, εξίσου φιλική ήταν και η στάση επί Προεδρίας Sarkozy.  Άλλαξε η στάση της γερμανικής κυβέρνησης όταν έφυγαν οι Φιλελεύθεροι, με το μακαρίτη Westerwelle, ήρθαν οι Σοσιαλδημοκράτες με τον Gabriel;  Όχι.  Άλλαξε η κυβέρνηση Renzi σε σχέση με την Ελλάδα, σε σύγκριση με τις κυβερνήσεις Berlusconi, για να είμαστε πολύ καθαροί, ή με την κυβέρνηση Monti, που ήταν η ευπρεπέστερη εκπροσώπηση της Ιταλίας και στο Eurogroup και στο Ecofin και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, γιατί ήταν Υπουργός Οικονομικών ο ίδιος ; Ο Υπουργός Οικονομικών του Berlusconi, ο Tremonti, διάβαζε δίπλα μου  Α. Negri στο Eurogroup και του είπα ότι, τώρα, πρέπει να περάσεις σε  άλλα πεδία και να διαβάζεις Agaben, δηλαδή να διαβάσεις πιο βαθιά θεωρία του αντάρτικου, γιατί όλοι αυτοί είναι επηρεασμένοι βέβαια από αντιλήψεις βαθύτατα φιλο-εθνικοσοσιαλιστικές, γερμανικές, του μεσοπολέμου.
Δεν υπάρχει καμία ουσιώδης διαφορά στους συσχετισμούς, μέσα στο Eurogroup. Ακούσαμε καμία ισχυρότερη σοσιαλδημοκρατική  φωνή;  Όχι.  Σήμερα διεξάγεται Ecofin υπό την τρέχουσα Προεδρία, είναι η επόμενη του Eurogroup.  Ακούσατε τίποτα, ενδιαφέρεται κανείς;  Ξέρουν εδώ οι παριστάμενοι, οι διατελέσαντες Υπουργοί Οικονομικών ότι είναι μία όαση το να πας στο Ecofin μετά το Eurogroup, γιατί το Ecofin είναι ένα Συμβούλιο Υπουργών, το Eurogroup είναι η διαχείριση του ενιαίου νομίσματος, είναι η πολιτική διαχείριση του πλαισίου μέσα στο οποίο κινείται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, είναι διαχείριση χρημάτων, είναι διαχείριση ευαίσθητων πληροφοριών σε σχέση με την αγορά.  Είναι μία σκληρή διαπραγμάτευση, δεν έχει καμία σχέση το Eurogroup με τη λειτουργία οποιασδήποτε άλλης σύνθεσης  του Συμβουλίου, ούτε καν του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, ούτε καν του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, γι’ αυτό όλοι παραπέμπουν στο Eurogroup. 
Υπό την έννοια αυτή η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία είναι αυτή που δέχεται τα πυρά κάθε ευρωσκεπτικισμού, Αριστερού, ριζοσπαστικού, Δεξιού, Ακροδεξιού. Και εμείς στον ευρωσκεπτικισμό κάθε εκδοχής πρέπει να απαντήσουμε ως ευρωπαϊστές.  Η μεγάλη διαφορά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι η διαφορά ανάμεσα στον ευρωσκεπτικιστή και τον ευρωπαϊστή που είναι σκεπτικιστής και δεν είναι ανιστόρητος και αφελής.  Πρέπει να είσαι ευρωπαϊστής σκεπτικιστής για να καταλαβαίνεις τί γίνεται, αλλιώς χάνεις την εικόνα του πραγματικού συσχετισμού των δυνάμεων και αυτό βέβαια αφορά και την Κοινή Εξωτερική Πολιτική. 
Ναι, δεν άλλαξε η Κοινή Εξωτερική Πολιτική, μπορώ να σας διαβεβαιώσω-θα το συζητήσουμε αυτό σε μία ειδική συνάντηση με τον Π. Ιωακειμίδη-το έχω ζήσει από κάθε πλευρά, ως Υπουργός Αμύνης, ως Υπουργός Εξωτερικών, ως Υπουργός Οικονομικών, διότι δεν υπάρχει τίποτα σπουδαίο στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική.  Διότι το ΝΑΤΟ υπάρχει πάντα, το ΝΑΤΟ είναι στο Αιγαίο τώρα, δεν είναι μία επιχείρηση ευρωπαϊκή, ούτε καν σαν αυτήν που έχουμε στείλει στη Σομαλία για να επιτηρούμε την πειρατεία.  Πώς  θα μπορούσαμε να έχουμε στείλει μία επιχείρηση ευρωπαϊκή, πώς θα αποδέχονταν η Τουρκία  μία ευρωπαϊκή επιχείρηση, που  δεν μετέχει στη ΚΕΠΠΑ , ενώ μετείχε στη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση;  Όχι, ήθελε το ΝΑΤΟ, γιατί στο ΝΑΤΟ είναι μέλος.  Άρα το ΝΑΤΟ είναι στο Αιγαίο και ούτε καν στην ανατολική Μεσόγειο, ανοίγουν τεράστια θέματα ως εκ του λόγου αυτού.
Μήπως πρέπει να παραλληλίσουμε την παρουσία του ΝΑΤΟ από το 1949 στην Ευρώπη με την παρουσία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στην Ευρώπη;  Αντιλαμβάνεστε ότι το πρόβλημα της ευρωπαϊκής ασφάλειας είναι πρόβλημα ευρωαμερικανικό από το 1917 ,όταν μπήκε η Αμερική στον Πρώτο Πόλεμο με τον Πρόεδρο Wilson και εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα.  Τώρα και το πρόβλημα της νομισματικής και οικονομικής ασφάλειας είναι πρόβλημα ευρωατλαντικό, γιατί πηγαίνουν όλοι να συζητήσουν με τον Αμερικανό Πρόεδρο και τον Αμερικανό Υπουργό Οικονομικών το οικονομικό πρόβλημα της Ευρωζώνης;  Κατά ποια λογική;  Κατά τη λογική της ασφάλειας, η ευρωπαϊκή ασφάλεια ήταν και είναι και θα είναι πρόβλημα ευρωαμερικανικό.  Μόνο που εμείς δεν επηρεάζουμε τις αμερικανικές εξελίξεις, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι παρούσες στην Ευρωζώνη, είναι επίτιμο μέλος και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης, ενδιαφέρονται για τα πάντα, εμείς δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τίποτα.  Υπάρχει μία ιστορική ανισότητα, η οποία είναι δεδομένη, αλλά έχετε υπόψη ότι αν ήθελε να επηρεάσει τη γνώμη του Δ.Ν.Τ. η αμερικανική κυβέρνηση, μπορούσε να το κάνει, είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος και εξορισμού ο αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής είναι Αμερικανός και  είναι, θα έλεγα, πολύ πιο κοντά σε μια  αυτοαναφορική γραφειοκρατία , όπως είναι η γραφειοκρατία του Δ.Ν.Τ. 
Για όσους ίσως δε θυμάστε τους αριθμούς, δεν τους έχετε πρόχειρους, η συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών είναι 75% στον προϋπολογισμό του ΝΑΤΟ και των ευρωπαίων εταίρων και του Καναδά 25%. Οικονομικά από πλευράς στρατιωτικών δυνατοτήτων μπορεί αυτό να γίνεται 85-15%, αυτή είναι η πραγματικότητα.  Αλλά ποιος αναλαμβάνει ρίσκο;  Ακόμη κι αν ξεχάσουμε τη φωνή του Villepin εναντίον της επέμβασης στο Ιράκ και θυμηθούμε τη φωνή του Blair υπέρ της επέμβασης, τώρα η Γαλλία είναι παρούσα στις επιχειρήσεις στη Συρία αφ’ υψηλού, από αέρος, ενώ το Βρετανικό Κοινοβούλιο ψήφισε κατά.  Είναι πολύ δύσκολο να έχεις μία αίσθηση ενότητας των στάσεων και των συμπεριφορών, γι’ αυτό το μεγάλο μου θέμα είναι το ποιος θα δώσει την προοπτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η κοινοτική μέθοδος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή; 
Τα κράτη μέλη εάν κάνουν μία υπέρβαση, πώς θα κάνουν την υπέρβαση  αυτή  τώρα όταν δεν υπάρχει δημοκρατική εναλλαγή;  Είναι έτσι οργανωμένοι οι 28 κύκλοι που πάντα υπάρχουν εκλογές και πάντα υπάρχει, τελικά, ένας μεγάλος συμβιβασμός, αύριο εκλέγεται στη Γαλλία ο Πρόεδρος, μεθαύριο εκλέγεται στην Ιταλία ο Πρωθυπουργός, μετά στην Ελλάδα ούτω καθεξής, τελικά οι συσχετισμοί δεν είναι καθαροί, είναι πάντα ένα μίγμα λαϊκού κόμματος, σοσιαλιστών και δημοκρατών, λίγο φιλελεύθερων, μερικές συμμετοχές οικολόγων, κάπου έχεις μία αριστερή και ριζοσπαστική ας το πούμε έτσι εκτίναξη, δεν αλλάζουν οι συσχετισμοί.  Μόλις ξύσεις τους ευρωβουλευτές λίγο σε ένα μεγάλο θέμα δε βγαίνει η εθνική τους ταυτότητα μπροστά;  Εμείς δεν αξιώνουμε σε ένα θέμα που αφορά την Τουρκία, που αφορά το όνομα των Σκοπίων, να έχουν ενιαία στάση οι Έλληνες Ευρωβουλευτές, δεν τους ψέγουμε όταν η στάση τους είναι κομματική;  Έτσι κάνουν όλοι. 
Τώρα υποβλήθηκε μία νέα πρόταση ψηφίσματος για τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη από την τουρκική αντιπροσωπία στη Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην οποία μετέχω.  Υπογράφουν όλοι οι βουλευτές, οι Τούρκοι, της συμπολίτευσης και της αντιπολίτευσης, πλην του κόμματος των Κούρδων, άρα υπάρχουν τεράστια θέματα.  Τί είναι, λοιπόν, το κράτος φρένο ή κινητήρας; Είναι πολλά μικρά φρένα γιατί η κυριαρχία είναι και δημοσιονομική –όπως ορθά ειπώθηκε προηγουμένως– είναι όμως και κυριαρχία ασφάλειας.  Σου λέει ο Αυστριακός ή οποιαδήποτε χώρα του Βίσεγκραντ, σου λέει, θέλω να προστατεύω τα σύνορά μου και τελικά η γερμανική στάση η δεύτερη, προσχωρεί στην αντίληψη αυτή, αφού ενσωμάτωσε 1.000.000, όσο μπορούσε δηλαδή, στην αγορά εργασίας. 
Εάν το κράτος είναι κινητήρας, πρέπει να σκεφτούμε ότι το κράτος ιδιωτικοποιείται, διεθνοποιείται και αποπολιτικοποιείται.  Η Ευρωπαϊκή Ένωση τί κάνει, κάνει τίποτα διαφορετικό απ’ ό,τι κάνει το κράτος, σε οποιοδήποτε επίπεδο;  Όχι, αυτή διεθνοποιείται, βεβαίως, γιατί τα μεγάλα μας θέματα τώρα  όλα αυτά, τα οποία συνδέονται με τις δύο όψεις του Ατλαντικού, τις δύο πλευρές του Ατλαντικού.  Βεβαίως είναι βαθιά αποπολιτικοποιημένοι, με την έννοια ότι δεν έχεις μεγάλα περιθώρια διακριτικής ευχέρειας και βεβαίως ιδιωτικοποίηση με την έννοια του προτάγματος της αγοράς είναι παρούσα.  Όταν το κράτος δανείζεται και ο δανεισμός δεν είναι κυρίαρχος, όπως ξεκινήσαμε εμείς τα χρόνια επανάστασης, το ότι μας έδωσαν τα δάνεια στο Λονδίνο ήταν αναγνώριση της επικείμενης ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους.  Από ποιον δανείζεσαι;  Από την αγορά.  Γενετικά έχεις να κάνεις με την αγορά, θα έχεις μία σύγκρουση κυριαρχίας με άλλα κράτη;  Έχεις μία σύγκρουση κυριαρχίας με τον ιδιωτικό τομέα.  Το αν είσαι σε default, σε ελέγχου default, ποιος αποφασίζει, κανέναν κράτος, ο Ο.Η.Ε., το Συμβούλιο Ασφαλείας;  Μία πλατφόρμα που είναι ιδιωτική, μεγάλες διαιτησίες, μεγάλες ιδιωτικές διαδικασίες, όλα αυτά είναι διεθνοποίηση πλέον των μηχανισμών παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης.  Οι μηχανισμοί παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης είναι όλοι ιδιωτικοί, δεν υπάρχει στοιχείο κυριαρχίας, το κυρίαρχο είναι να μπορείς να δανείζεσαι, με ικανοποιητικά επιτόκια.  Εμείς ανάκληση κυριαρχίας θέλουμε, να συνεχίσουμε να δανειζόμαστε από τις αγορές, έστω και ακριβότερα απ’ ό,τι μας δανείζει η Ευρωζώνη γιατί η Ευρωζώνη μας δανείζει με αστεία επιτόκια, 0,8%. 
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στόμωσε υπό την έννοια ότι διαψεύσθηκε η ευρωπαϊκή κανονικότητα, γιατί από την Ευρώπη των κρίσεων περάσαμε στη κρίση της Ευρώπης, τίποτα δεν είναι οριστικό, όλοι νόμιζαν ότι υπάρχει ένα κεκτημένο. Τώρα δεν υπάρχει το κεκτημένο, είναι υπό επαναθεώρηση, διότι δεν υπάρχει μία σημειακή αμφισβήτηση, υπάρχει συνολική αμφισβήτηση του οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού και θεσμικού κεκτημένου, το κεκτημένο της ασφάλειας, επί τη βάση του οποίου προέκυψε το ευρωπαϊκό φαινόμενο μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ακριβώς για το λόγο αυτό πρέπει να δούμε ποια είναι η Ευρώπη των κρίσεων.  Ποια είναι η Ευρώπη των κρίσεων;  Είναι μία Ευρώπη ευρωατλαντική, ευρωσκεπτιστική, έτοιμη να εγκαταλείψει τις αξίες της με το παραμικρό, τα πάντα, έτοιμη να σκοτώσει τη νομιμότητά της, η οποία και τη σκοτώνει  “la legalité nous tue”, έλεγαν οι Βουρβόνοι, «η νομιμότητα μας σκοτώνει» και βέβαια αδύναμη να προστατεύσει τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής.  Θέτει σε δοκιμασία όλες τις δημοκρατικές και δικαιοκρατικές κατακτήσεις και με το παραμικρό επιστρέφει στις παραδοσιακές διαρρεύσεις.  Ποια Ευρώπη;  Εδώ βλέπουμε Βίσεγκραντ, Δυτικά Βαλκάνια, Νότο, χώρες οι οποίες είναι μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, χώρες που έχουν πυρηνική ενέργεια, χώρες που έχουν τη δυνατότητα να έχουν εμπορικές συναλλαγές με τη Ρωσία και άλλες οι οποίες είναι αιχμάλωτες των κυρώσεων και βέβαια μία Ευρώπη που παλινωδεί και αντιδρά εκ των υστέρων, πολύ αργά, πολύ λίγο και πρέπει να γίνει μία Ευρώπη της υπέρβασης, χωρίς πολιτική ηγεσία.  Βλέπετε τη δυνατότητα να προκύψει πολιτική ηγεσία;  Γιατί δεν είναι θέμα χαρισματικών προσώπων, είναι θέμα διαδικασιών.  Είναι η εμπλοκή των 28 κύκλων και το αμάλγαμα, το οποίο τελικά παράγει ακινησία. 
Άρα το μεγάλο ερώτημα είναι, μπορούμε να ξεκινήσουμε πράγματι τις σκέψεις για νέα ιδρυτική συνθήκη επανεκκίνησης;  Αυτή είναι μία επιλογή ωραία, γοητευτική, που θα μπορούσε να είναι και απολύτως αναγκαία και είναι, αλλά είναι υψηλής διακινδύνευσης.  Εδώ πράγματι πέθανε το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα.  Πού;  Στη Γαλλία για λόγους εξωτερικούς και στην Ολλανδία για λόγους εσωτερικούς και μπορεί να πεθάνει αλλού για το προσφυγικό, αλλού για τις εκτρώσεις, αλλού γιατί δεν υπογράφεται η συλλογική σύμβαση εργασίας και αλλού γιατί μαλώνουν σε ένα κόμμα κυβερνητικό, τα στελέχη.  Η Ευρώπη είναι αιχμάλωτη των εθνικών συγκυριών, σε πολύ χειρότερο σημείο σε σχέση με το παρελθόν και η ευκαιρία είναι μόνο μέσα στο πολιτικό, το πολιτικό στοιχείο, “l’ élément politique”.  Η επαναφορά του πολιτικού είναι η λύση για την Ευρώπη.  Εάν δεν υπάρξει αυτό θα γίνουν διάφορα θέματα, το Brexit, το προσφυγικό, το δημοσιονομικό πρόβλημα της κυριαρχίας, τις δραστηριότητες, τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, αλλά δε θα λύσουμε το πρόβλημα της Ευρώπης. 
Μέσα σε όλα αυτά η Ελλάδα τί είναι;  Προτεκτοράτο.  Ένα ιδιόμορφο προτεκτοράτο.  Κοιτάξτε, χάσαμε στρατιωτικά την Επανάσταση, όπως ξέρετε.  Δεν προέκυψε το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος λόγω στρατιωτικού συσχετισμού δυνάμεων, προέκυψε λόγω διεθνών συσχετισμών δυνάμεων.  Όλη η εθνική ολοκλήρωση προέκυψε λόγω διεθνών συσχετισμών.  Δηλαδή αυτό που έκανε ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήτανε η πάρα πολύ έξυπνη διαχείριση των διεθνών συσχετισμών και η συμμετοχή της μικρής Ελλάδας στους μεγάλους συσχετισμούς.  Μπορούμε να το κάνουμε αυτό χωρίς δημοσιονομική κυριαρχία, με μνημόνιο εις το διηνεκές, χωρίς καθαρή λύση για το χρέος, με υπαναχώρηση χθες σε σχέση με αυτό που είχαμε πάρει το 2012;  Τώρα αγωνιζόμαστε να γυρίσουμε το 2019 εκεί που ήμασταν το Δεκέμβριο του 2014, περί αυτού πρόκειται, εάν γυρίσουμε.  Αυτή είναι η απώλεια, ανυπολόγιστη. 
Είμαστε, λοιπόν, μία χώρα ηττημένη, με μειωμένη εθνική ισχύ;  Σίγουρα είμαστε μία κοινωνία διχασμένη.  Είμαστε μία κοινωνία που κάποιοι αγωνίζονται να την κάνουν κοινωνία χαμηλών προσδοκιών.  Είναι αυτή η μοίρα μας;  Ε, όχι, δεν είναι αυτή η μοίρα μας!  Ιδίως για εμάς που είμαστε Έλληνες από μοίρα και όχι Έλληνες από επιλογή, που είμαστε Έλληνες και όχι φιλέλληνες.  Όλα εξαρτώνται από τη στάση του ελληνικού λαού. 
Αυτό είπε και ο Πρωθυπουργός απευθυνόμενος στον αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης την Κυριακή στη Βουλή.  Είπε, ψηφίστηκα και μετά τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου και το δημοψήφισμα ξαναψηφίστηκα στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, άρα, δε φταίω εγώ, φταίνε αυτοί που με ψήφισαν.  Αυτό είπε, τόσο απλά και τόσο καθαρά.  Άρα απευθυνόμαστε σε αυτούς που τον ψήφισαν και τους καλούμε να σκεφθούν ήρεμα, ψύχραιμα, όσο μπορούν πιο αντικειμενικά και αποστασιοποιημένα εάν ήμασταν καλύτερα πριν από 18 μήνες ή χειρότερα και πού βαδίζουμε.  Όλα εξαρτώνται από τη στάση του ελληνικού λαού, που δεν εκφράζεται μόνο τυπικά σε εκλογές και δημοψηφίσματα.  Το πρόβλημα –και το λέω πολλές φορές στο βιβλίο– είναι πρωτίστως πολιτικό και κοινωνικό στην Ελλάδα.  Δευτερογενώς είναι οικονομικό και δημοσιονομικό.  Άρα, η λύση βρίσκεται στους πολιτικούς συσχετισμούς, στο αν αυτοί μπορεί να αλλάξουν, στο αν ο ελληνικός λαός θέλει να αλλάξει τη μοίρα του.  Μπορεί, αρκεί να το θέλει.

(Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου κατά την παρουσίαση του βιβλίου του «Μετασχηματισμοί του κράτους και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Διδάγματα της οικονομικής κρίσης: Η ελληνική περίπτωση», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΠΟΛΙΣ»)