Ερντογάν versus Πανεπιστημιακοί

Γράφει ο
Γιώργος Βοσκόπουλος

Η μαζική στόχευση των Τούρκων πανεπιστημιακών από τον Τ. Ερντογάν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα θα πρέπει να αναλυθεί σε τρία επίπεδα. Το πρώτο αφορά τις ατομικές και ιδιαίτερα ακαδημαϊκές ελευθερίες σε μία χώρα που επιθυμεί να γίνει μέλος της ΕΕ. Το δεύτερο παραπέμπει στο μήνυμα που στέλνει η Τουρκία, σε επίπεδο σεβασμού της δημοκρατίας και πλουραλισμού, στον υπόλοιπο κόσμο. Το τρίτο αφορά την ίδια τη μερίδα πανεπιστημιακών που διώκεται και το ρόλο τους ως εκφραστές μίας πολιτικής ανοχής στη διαφορετικότητα, το δημοκρατικό διάλογο και την ελεύθερη έκφραση σε μία χώρα την οποία μέχρι πριν λίγα χρόνια κάποιοι προσδιόριζαν ως πρότυπο στον Μουσουλμανικό κόσμο.
Η στόχευση των πανεπιστημιακών δεν είναι τυχαία αλλά συνδέεται με τη θέση που έλαβαν σε συγκεκριμένα ζητήματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την Τουρκία και τη στρατηγική
Ερντογάν. Εν πρώτης σημαντική μερίδα των πανεπιστημιακών στη γείτονα ζητούσαν επί μακρόν να οικοδομηθούν γέφυρες συνεννόησης με τους Κούρδους, εκτιμώντας ότι αυτή η επιλογή θα ενίσχυε μακροπρόθεσμα τις σχέσεις ανάμεσα στη μεγάλη τουρκική πλειοψηφία και στη σημαντική Κουρδική μειονότητα.
Η μετριοπαθής στάση τους εκτιμήθηκε ως προδοσία και ως στήριξη της τρομοκρατίας. Στις αρχές του 2016, 27 πανεπιστημιακοί συνελήφθησαν απλά και μόνο διότι υπέγραψαν υπέρ της διακοπής των επιθέσεων στους άμαχους Κούρδους την οποία προσδιόρισαν ως «σφαγή». Οι διώξεις αυτές καταδικάστηκαν, μεταξύ άλλων, και από τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Τουρκία. Στη συνέχεια πανεπιστημιακοί από 90 ιδρύματα της χώρας υπέγραψαν διακήρυξη με τίτλο «δεν θα γίνουμε συνένοχοι σε αυτό το έγκλημα», ζητώντας από την κυβέρνηση Ερντογάν να «σταματήσει τη στοχευμένη σφαγή και διωγμό των Κούρδων και άλλων λαών της περιοχής». Υπεγράφη από 1.128 πανεπιστημιακούς οι οποίοι στοχοποιήθηκαν από κύκλους εθνικιστών. Οι πόρτες στα γραφεία τους βάφτηκαν κόκκινες, άρχισε συλλογή υπογραφών για την απόλυση τους, ενώ παράλληλα δέχτηκαν απειλές για τη ζωή τους και έπεσαν θύματα εκφοβισμού. Οι πράξεις αυτές δημιούργησαν ένα περιβάλλον ασφυξίας σε επίπεδο ελευθερίας της έκφρασης στα πανεπιστήμια.
Είναι εντυπωσιακό και προκαλεί εύλογη απορία το γεγονός ότι σε χρόνο ρεκόρ μετά την ολοκλήρωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος ο Τ. Ερντογάν ζήτησε την παραίτηση περίπου 1600 πανεπιστημιακών, δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων. Είναι προφανές ότι η λίστα των «ανεπιθύμητων» είχε ετοιμαστεί πριν την εκδήλωση του πραξικοπήματος με βάση όσους είχαν εναντιωθεί στο πογκρόμ των Κούρδων, οπότε η συντονισμένη και μαζική στόχευση τους ήταν άμεσα εφικτή και μπορούσε να συγκαλυφτεί υπό το βάρος της απόπειρας πραξικοπήματος.
Την πολιτική παραβίασης των ακαδημαϊκών ελευθεριών καταδίκασαν εμφατικά, μεταξύ άλλων, από τις αρχές του χρόνου το αμερικανικό International Studies Association και το βρετανικό European Consortium of Political Scientists. Τον Μάρτιο του 2016 η American Association of University Professors καταδίκασε τις διώξεις των Τούρκων πανεπιστημιακών, επισημαίνοντας ότι το πράττει κατ’ εξαίρεση των πρακτικών της λόγω της μαζικότητας και έντασης των διώξεων. Επεσήμανε ότι από τους 1.128 πανεπιστημιακούς που είχαν υπογράψει κατά του εξανδραποδισμού των Κούρδων, 800 διώχθηκαν από τα ιδρύματα τους, τις αρχές του κράτους ή και από τους δύο, 32 από αυτούς απολύθηκαν, 29 τέθηκαν σε αργία και 531 διώχθηκαν διοικητικά. Αυτά τη στιγμή που όλοι τους δεχόντουσαν απειλές μαζικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Είναι σαφές ότι το αποτυχημένο πραξικόπημα αποτέλεσε μία ευκαιρία για το καθεστώς Ερντογάν να ολοκληρώσει την εκπαραθύρωση των αντιφρονούντων με συνοπτικές διαδικασίες. Ο έλεγχος των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων αποτελούσε πρωτογενή στόχο του Τούρκου προέδρου προκειμένου να μην υπάρξει αντίδραση στην υλοποίηση της πολιτικής του και την εδραίωση ενός σκοταδιστικού καθεστώτος. Για αυτό το λόγο ταύτισε τη διαφορετική άποψη με τη στήριξη της τρομοκρατίας, επιλογή η οποία αυτόματα έθεσε στο στόχαστρο ακαδημαϊκούς αλλά και δημοσιογράφους. Όλα αυτά σε μία προσπάθεια διευρυμένης ερμηνείας του όρου «τρομοκράτης». Ο ίδιος ο Ερντογάν δήλωσε εμφατικά ότι «δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε έναν τρομοκράτη που κρατάει ένα όπλο ή μία βόμβα και εκείνους που χρησιμοποιούν τη θέση τους ή την πένα τους για να υπηρετήσουν τους τρομοκράτες». Σε αυτόν τον κύκλο των ανεπιθύμητων ενέταξε δημοσιογράφους, συνταγματολόγους και ακτιβιστές.
Τα παραπάνω παρέχουν επαρκείς εξηγήσεις όσον αφορά τη στόχευση δημόσιων λειτουργών (πανεπιστημιακών και δικαστικών) και τις μαζικές διώξεις εναντίον τους. Η επιλογή αυτή θέτει ως στόχο να επιφέρει «ιδεολογική κάθαρση» σε χώρους που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πυρήνες αντίστασης στην ολοκλήρωση της προσπάθειας απόλυτου ελέγχου της χώρας και την εδραίωση ενός θεσμικά κατοχυρωμένου αυταρχικού πλαισίου διακυβέρνησης.
Χρήσιμα άρθρα
[1] “Academic freedom on trial in Turkey”, The Washington Post, 26-4-2016
[2] “Turkey rounds up academics who signed petition denouncing attacks on Kurds”, The Guardian, 15-1-2016
[3] Probe launched into mafia leader’s ‘bloodbath’ threats against academics, Hurriyet, January 2016
[4] ECPR Statement on Academic Freedom in Turkey, https://ecpr.eu/News/news.aspx?NewsID=247
[5] International Studies Association Statement Regarding the Continued Persecution of Academics in Turkey, HTTP://WWW.ISANET.ORG/NEWS/ID/5232/ISA-STATEMENT-REGARDING-THE-CONTINUED-PERSECUTION-OF-ACADEMICS-IN-TURKEY

*Τμήμα ΔΕΣ, ΠΑΜΑΚ