Το έπος που άλλαξε την Ιστορία (Πίνδος 1940-1941)

Γράφει ο
Γιώργος Χαροκόπος

«Για πρώτη φορά εκατομμύρια ανδρών και γυναικών στην Ευρώπη αισθάνθηκαν μια νέα ελπίδα. Οι ελληνικές νίκες ενέπνευσαν ένα καινούριο πνεύμα στην ηπειρωτική Ευρώπη και έδωσαν θάρρος στους ελεύθερους ανθρώπους σ' όλες τις χώρες της Γης...»
(«Οι Τάιμς» του Λονδίνου), 2 Φεβρουάριου 1941

Όταν το δραματικό, γκρίζο και ανήσυχο εκείνο πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1940 ο αντίλαλος του ΟΧΙ, που είχε βροντοφωνήσει λίγες ώρες προηγουμένως ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, στον Ιταλό πρεσβευτή σενιόρ Γκράτσι, απορρίπτοντας κατηγορηματικά το τελεσίγραφο του πανίσχυρου μέχρι τότε Μπετίνο Μουσολίνι, έφθανε μέχρι τα πέρατα της Γης, ο κόσμος εκδήλωνε την έκπληξη αλλά και το σκεπτικισμό του. Γιατί κανείς δεν πίστευε πως η μικρή και άοπλη σε σύγκριση Ελλάδα θα τολμούσε ή θα μπορούσε να αντισταθεί.

Και πολύ περισσότερο να νικήσει. Όπως γράφει στο βιβλίο του «Greece and Crete» ο Άγγλος συγγραφέας και πολεμικός ανταποκριτής Christopher Buckley:
«... Ο κόσμος περίμενε να δει την Ελλάδα να πίπτει εύκολο θύμα της επίθεσης. Παρά τις υποχρεώσεις της στην Αφρική η Ιταλία είχε συγκεντρώσει στα αλβανικά σύνορα δυνάμεις, που υπερτερούσαν των ελληνικών σχεδόν 4 προς 1. Οι Έλληνες εστερούντο τανκς (σ.σ.: είχαν παραγγελθεί στη Γαλλία, που όμως είχε καταρρεύσει πριν παραληφθούν) και διέθεταν μόνο ελάχιστα αεροπλάνα. Έτσι δεν είχαν τα μέσα για την αντιμετώπιση των ιταλικών θωρακισμένων και μηχανοκίνητων μεραρχιών και των επιδρομών από τον αέρα.

Και όμως συνέβη αυτό που δεν ανέμενε κανείς: Ηρωική Ελληνική προσπάθεια κατέληξε σε θρίαμβο των Ελληνικών όπλων...».

Ο ΑΗΤΤΗΤΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ-ΡΩΜΗΣ

Ο κεραυνοβόλος πόλεμος (Blitzkrieg), που είχε εξαπολύσει ο Χίτλερ κατά της Δυτικής Ευρώπης και οι συντριπτικές νίκες κατά των Αγγλο-Γάλλων-Βέλγων-Ολλανδών κ.λ.π τις οποίες είχεν επιτύχει εντός 42 ημερών το θέρος του 1940, οι Γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις σε συνδυασμό με τις νίκες του Μουσολίνι στη Β. Αφρική, είχαν δημιουργήσει την εντύπωση σ' όλο τον κόσμο ότι ο Άξονας ήταν αήττητος. Η τελική νίκη του φαινόταν επικείμενη. Μετά την πτώση της Γαλλίας η τρομερή Λουφτβάφε (γερμανική πολεμική αεροπορία του στρατάρχη Γκέρινγκ), σφυροκοπούσε ανηλεώς, ημέρα και νύχτα, την Αγγλία μεταβάλλοντας σε ερείπια τις πόλεις με πολλά θύματα από τον άμαχο πληθυσμό. Με παραδειγματικό θάρρος ο γενναίος αγγλικός λαός αντιμετώπιζε την καταιγίδα από τη χάλαζα των βομβών ενώ ο Χίτλερ καλούσε τη Βρετανική κυβέρνηση να έλθει σε συνεννόηση μαζί του, για να αποφύγει την ολοκληρωτική καταστροφή της χώρας,

Το σχέδιο για την εισβολή με την κωδική ονομασία «Θαλάσσιος Λέων» ήταν έτοιμο. Η αεροπορική πάλη ήταν γιγαντιαία. Κορύφωσή της, στις 15 Σεπτεμβρίου 1940, όταν εξαπελύθη η μεγαλύτερη μέχρι τότε επίθεση κατά του Λονδίνου. Στις αερομαχίες που ακολούθησαν η RAF πέτυχε με μεγάλη νίκη κατά της Λουφτβάφε, καταρρίπτοντας 59 γερμανικά αεροπλάνα έναντι 26 δικών της απωλειών. Όπως σημειώνουμε στο πρόσφατο βιβλίο μας «Αν η Ελλάδα δεν έλεγε ΟΧΙ το 1940 - Πώς άλλαξε η ιστορία», η αερομαχία αυτή φαίνεται ότι είχε αποφασιστική επίδραση στα σχέδια του Χίτλερ για εισβολή στην Αγγλία.

Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΜΠΡΕΝΕΡ

Ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι συναντήθηκαν στις 4/10/1940 στα στενά του Μπρένερ (Brenner Pass, στα σύνορα Αυστρίας - Ιταλίας), για να συντονίσουν τα σχέδιά τους για το αποφασιστικό κτύπημα κατά της Βρετανίας. Ο Μουσολίνι εθεωρείτο τότε εξίσου ισχυρός όπως και ο Χίτλερ. Η αεροπορία του εθεωρείτο από τους Ναζί ως η καλύτερη της Ευρώπης. Ο Ντούτσε είχε μάλιστα αποστείλει στις γερμανικές βάσεις στην κατεχόμενη Γαλλία 2 σμήνη βομβαρδιστικών για να συμμετέχουν στους βομβαρδισμούς του Λονδίνου και των άλλων αγγλικών πόλεων και πολεμικών στόχων. Η αυτοκρατορία του εκτεινόταν από την Τριπολίτιδα της Αφρικής στη Λιβύη, είχε καταλάβει την Αβησσυνία το 1936 και μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου 1940 είχε εισβάλει στη Σομαλία, είχε νικήσει τους Βρετανούς που αναγκάστηκαν να την εκκενώσουν στις 19 Αυγούστου 1940. Στις 13 Σεπτεμβρίου η στρατιά του Ιταλού στρατηγού Γκρατσιάνι εισέβαλε στην Αίγυπτο και κατέλαβε το Σολούμ και το Σίντι Μπαράνι. Ταυτόχρονα μικρές ομάδες ιταλικών ειδικών δυνάμεων είχαν εισβάλει στο Σουδάν. Έτσι το Σουέζ - το κλειδί για τη Μέση Ανατολή και τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου του κόσμου - απειλείτο άμεσα από Βορρά και Νότο.

ΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σύμφωνα με όσα έγραψε, σχολιάζοντας τη συνάντηση αυτή στην εφημερίδα «Ροροlo D' Italia» και στο ιταλικό ραδιόφωνο ο Βιρτζίνιο Γκάιντα - η εγκυρότερη φωνή του Ντούτσε - «... ο Ντούτσε και ο Φίρερ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Αγγλία δε θα μπορούσε να αντέξει επί πολύ ακόμη. Επρόκειτο να λάβουν χώρα - έγραφε - συνταρακτικά γεγονότα, που θα διαμόρφωναν την Ιστορία για πολλούς αιώνες. Μεταξύ αυτών, θα ήταν η εκκαθάριση των Βαλκανίων και ότι το πρωταρχικό καθήκον της Ιταλίας ήταν να συντρίψει και να εξαφανίσει τη βρετανική δύναμη και επιρροή στη Μεσόγειο. Σύμφωνα με το σχέδιο των δύο δικτατόρων, η διώρυγα του Σουέζ θα έπρεπε να κλείσει μέχρι τα Χριστούγεννα του 1940».

ΑΠΕΙΛΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ

Για την επιτυχία του σχεδίου, ήταν προφανές ότι ήταν απαραίτητες βάσεις, λιμένες και αεροδρόμια στην Ελλάδα. Εξάλλου, οι ιταλικές επιδιώξεις ήσαν γνωστές από μία προκήρυξη της φασιστικής οργάνωσης «ΟΠΕΡΑ ΑΖΟΥΡΕΑ», η οποία είχε κυκλοφορήσει λίγους μήνες πρωτύτερα. Μεταξύ άλλων, αναφέρονταν τα εξής:

«... Υπάρχει μόνον ένας τρόπος για να εξασφαλιστεί διαρκής ειρήνη στην Ευρώπη. Οι μεγάλοι να αφομοιώσουν τους μικρούς. Δυνάμει αναπαλλοτρίωτων ιστορικών δικαιωμάτων και βάσει του δικαίου του ισχυρότερου όλη η Ανατολική και Κεντρική Γαλλία, η Μεσόγειος, η Αδριατική, η Κροατία, η Δαλματία, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Αλβανία και η Ιερουσαλήμ ανήκουν στην Ιταλία».

Οι προκλήσεις και απειλές κατά της Ελλάδος διαδέχοταν η μία την άλλη, το πλήρες συγκλονιστικών γεγονότων θέρος του 1940.

Γράφει ο Buckley στο «Greece and Crete»: «... ο τορπιλισμός του καταδρομικού "Έλλη" δεν ήταν η μόνη πρόκληση που αντιμετώπισε η Ελλάδα από την Ιταλία την περίοδο Αυγούστου - Οκτωβρίου 1940. Συνοριακά επεισόδια αύξαναν τον αριθμό. Ο Αλβανικός Τύπος με έμπνευση και ενθάρρυνση των Ιταλών δημοσίευε ανυπόστατες κατηγορίες κατά της Ελληνικής κυβέρνησης και του ελληνικού λαού...». Έθιγαν ευθέως ζητήματα ανύπαρκτης μειονότητας Τσάμηδων - Τσαμουριάς ενώ Αλβανοί Λεγεωνάριοι είχαν πλαισιώσει τις φασιστικές δυνάμεις στην Αλβανία. Οι δυνάμεις αυτές αποτελούνταν από 300.000 άνδρες, μεταξύ των οποίων μία θωρακισμένη μεραρχία (των Κενταύρων), μία Αλπινιστών (η Τζούλια) και μηχανοκίνητες μονάδες. Στο πεζικό συμπεριλαμβάνονταν η μεραρχία των Μελανοχιτώνων και οι πλέον εκπαιδευμένες μεραρχίες του φασιστικού στρατού.

Η αεροπορία του Ντούτσε διέθετε για την επίθεση κατά της Ελλάδος 500 περίπου από τα τελειότερα πολεμικά αεροπλάνα της εποχής έναντι 130 Ελληνικών τα περισσότερα των οποίων ήσαν παλαιός τεχνολογίας. Το σχέδιο εισβολής ήταν τέλειο/

ΤΟ ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟ

«Κάθε τυχόν αντίσταση θα συντρίβει από τις δυνάμεις μας», τονιζόταν στο φασιστικό τελεσίγραφο, που επιδόθηκε στον Ιω. Μεταξά τη μοιραία για τον Άξονα τρίτη μεταμεσονύκτια ώρα το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1940.

ΤΟ «LYNCH-ΡΙΝ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ»

Σύμφωνα με όσα γράφει ο Buckley στο «Greece and Crete», η Μ. Βρετανία δεν ήταν τότε σε θέση να προσφέρει καμιά ουσιαστική βοήθεια στην Ελλάδα, την ανεξαρτησία και ακεραιότητα της οποίας είχε εγγυηθεί. Η «Αχίλλειος πτέρνα», «Το ζωτικό σημείο» ή «η ζωτική περιοχή» (το «Lynch-pin, είναι ο αγγλισμός που χρησιμοποιεί ο Buckley) για τη Μεγάλη Βρετανία ήταν τότε η Μέση Ανατολή. Αν καταλαμβανόταν το Σουέζ, όλη η Μέση Ανατολή θα είχε πέσει στα χέρια του Άξονα. Και αυτό -επισημαίνει- θα ήταν το ίδιο σαν να είχε πέσει η ίδια η μητρόπολη - η Αγγλία...

Κατά συνέπεια, η Ελληνική Εποποιία του 1940-41 μπορεί να χαρακτηριστεί ως «οι Θερμοπύλες της σύγχρονης ανθρωπότητας». Εκεί ο Βασιλιάς της αρχαίας Σπάρτης το 480π.Χ. με τους 300 άνδρες του, που έπεσαν μέχρις ενός, καθυστέρησαν την ακάθεκτη προέλαση προς την Αθήνα του αυτοκράτορα των Περσών Ξέρξη. Έτσι οι Αθηναίοι πρόλαβαν μα εκκενώσουν την Αθήνα και μπήκαν στα «ξύλινα τείχη» - τα πολεμικά τους πλοία. Και μαζί με μερικά πολεμικά πλοία των συμμάχων τους Σπαρτιατών με αρχηγούς τον Αθηναίο Θεμιστοκλή και τον Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη, έδωσαν την ιστορική ναυμαχία της Σαλαμίνος το 480 π.Χ. Κατέστρεψαν μαζί με τον Περσικό στόλο και τα σχέδια του Ξέρξη να καταλάβει την Ελλάδα και όλο το γνωστό τότε κόσμο.

Κατά ιστορική, δηλαδή, αντιστοιχία οι αθάνατοι ήρωες του Αλβανικού Μετώπου και γενικότερα η επτάμηνη Ελληνική εποποιία κατά των δυνάμεων του Άξονα ανέτρεψαν και ματαίωσαν τα σχέδιά του, δίδοντας το χρόνο στους Συμμάχους (που ήσαν ανέτοιμοι) να ετοιμαστούν και ύστερα από τιτάνιο αγώνα να επιτύχουν τη συντριβή του Άξονα. Μέχρι τα Χριστούγεννα του 1940, τα σχέδια του Άξονα για τη Μέση Ανατολή αλλά και για την έγκαιρη εισβολή στη Ρωσία είχαν ανατραπεί. Ο Ελληνικός στρατός είχε πετύχει θριαμβευτικές νίκες, είχε απελευθερώσει τη Β. Ήπειρο, είχε καταδιώξει τους Ιταλούς βαθιά εντός του Αλβανικού εδάφους, απειλούσε την Αυλώνα. Με μια ακόμη προσπάθεια που εμπόδισε ο βαρύς χειμώνας θα είχε ρίξει τους Ιταλούς στη θάλασσα.

Στο σημείο αυτό υπενθυμίζουμε το τηλεγράφημα που απέστειλε ο ένδοξος στρατηγός των Ελεύθερων Γάλλων Charles de Gaulle από το Λονδίνο στην Ελληνική Κυβέρνηση στις 25 Μαρτίου 1941, όταν ο θρίαμβος των Ηρώων του Έπους της Αλβανίας είχεν ολοκληρωθεί με τη συντριβή της μεγάλης εαρινής επίθεσης του Μουσολίνι στην Τρεμπεσίνα και το Τεπελένι:

«Οι Ελεύθεροι Γάλλοι στέλνουν τους χαιρετισμούς των προς τον Ελληνικό Λαό που μάχεται για την ελευθερία. Η 25η Μαρτίου βρίσκει την Ελλάδα στο κορύφωμα της ηρωικής της προσπάθειας και στο απόγειο της δόξας της. Ποτέ μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας δεν είχε η Ελλάδα αποκτήσει τέτοια μεγαλοσύνη και δόξα όπως έχει σήμερα».

Η ΜΕΓΑΛΟΣΥΝΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Στις 25 Απριλίου του 1941, όταν πλέον οι ναζιστικές δυνάμεις προήλαυναν για την κατάληψη της Αθήνας και το Βρετανικό εκστρατευτικό σώμα, εκκένωνε την ηπειρωτική Ελλάδα, ύστερα από έναν ηρωικό αλλά άνισο αγώνα, το δεξί χέρι του Τσώρτσιλ, ο υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου Arthur Greenwood, σε ομιλία του ανέφερε μεταξύ άλλων: «... Ο ρόλος που έπαιξαν οι Έλληνες σύμμαχοί μας σε αυτόν τον ανελέητο αγώνα για την ελευθερία και την ασφάλεια του κόσμου θα επιζήσει όσο θα υπάρχουν άνθρωποι που θα αγαπούν αυτήν την ελευθερία και εκτιμούν το ανθρώπινο θάρρος.

Η Ελλάδα μπορεί να είναι μια μικρή χώρα, αλλά επέδειξε ότι είναι ένα μεγάλο έθνος. Όταν η νίκη κερδηθεί, οι Έλληνες θα είναι οι τιμημένοι φίλοι μας που στάθηκαν στο πλευρό μας. Και τότε μια νέα Ελλάδα θα ανατείλει για να είναι ο ναός του πνεύματος εκείνου που συγκλόνισε και ενθάρρυνε τις καρδιές των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο...».

ΑΜΝΗΣΙΑ ΣΥΜΜΑΧΩΝ

Από το μεγάλο «πατέρα της νίκης», τον Τσώρτσιλ, η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων δεν έχει παράπονο, αλλά τον ευγνωμονεί. Και τρέφει τα καλύτερα αισθήματα προς το γενναίο και κατά μεγάλη πλειοψηφία φιλέλληνα βρετανικό λαό. Όμως, η μετά τον Τσώρτσιλ Βρετανική Πολιτική Ηγεσία πάσχει από ιστορική αμνησία και στην πλειοψηφία της υπήρξε εχθρική προς τις δίκαιες ελληνικές διεκδικήσεις. Ακόμη και τα πανάρχαια ελληνικά εδάφη (βλέπε Κύπρος) θα προτιμούσαν να παραχωρηθούν σε εκείνους τους γείτονες, που μέχρι τον Αύγουστο του 1944 περίμεναν νίκη του Χίτλερ, εφοδίαζαν τη ναζιστική πολεμική μηχανή με χρώμιο και την καθιστούσαν ικανή να συνεχίζει τον πόλεμο. Ο άλλος μεγάλος συμμαχικός ηγέτης, που και εκείνος διέκειτο πάντοτε με φιλικά αισθήματα προς την Ελλάδα, Φραγκλίνος Ρούσβελτ είχε προειδοποιήσει εκείνους που παραβιάζουν σήμερα τη Συνθήκη της Λωζάννης τον Ιανουάριο του 1944 ότι αν συνέχιζαν τον ανεφοδιασμό του Χίτλερ με το χρώμιο οι συνέπειες θα ήσαν σοβαρές.

Αυτοί, όμως, συνέχισαν μέχρι τον Αύγουστο του 1944, οπότε ήταν πλέον εμφανές ότι ο Χίτλερ (με τον οποίον είχαν υπογράψει Σύμφωνο Φιλίας και Οικονομικής Συνεργασίας στις 18/6/1941, ευθύς μετά την κατάληψη της Ελλάδος από τους Ναζί) ήταν αδύνατο να κερδίσει τον πόλεμο.

Από τη μεταπολεμική στάση των ΗΠΑ έναντι της Ελλάδος, αν εξαιρέσουμε το Δόγμα Τρούμαν που έσωσε την Ελλάδα από την επιβουλή των γειτόνων της, ο Ελληνικός λαός έχει μείνει κατάπληκτος. Μετά την εισβολή του «Αττίλα» στην Κύπρο επέβαλαν «εμπάργκο όπλων» στον εισβολέα και μετά πάροδο μηνών, ενώ το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, είχε εκδώσει απόφαση και απαιτούσε την αποχώρηση των εισβολέων, σήμερα έχουν αλλάξει στάση. Το 38% της Μεγαλονήσου κατέχεται σήμερον παράνομα από την Τουρκία και πρόσφατασημαίνων παράγοντας των ΗΠΑ ομίλησε περί μειονοτήτων στην Ελλάδα.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι ένα σημαντικό μέρος της πολιτικής ηγεσίας των ΗΠΑ αγνοεί ή θέλει να αγνοήσει τα διδάγματα της Ιστορίας και ιδιαίτερα της Ελληνικής Εποιποιίας του 1940-41.

Στο βιβλίο μας στην αγγλική «THE FORGOTTEN DEBT» υπάρχει στη σελίδα 28 μια ενδιαφέρουσα, νομίζουμε, παράγραφος. Τη μεταφράζουμε!

«... Ορισμένοι σύμμαχοί μας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου φαίνεται να έχουν αγνοήσει ένα από τα πλέον χρήσιμα διδάγματα του ελληνικού έπους 1940-41: Ότι η αξιολόγηση των διάφορων χωρών σε περιόδους ειρήνης βάσει του πληθυσμού και της εδαφικής των έκτασης μόνο, παραβλέποντας το πνεύμα και τις αρετές των λαών που τις κατοικούν, οδηγεί σε λανθασμένους υπολογισμούς και εκπλήξεις σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης».

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Ο διακεκριμένος Άγγλος δημοσιογράφος, ιστορικός, σχολιαστής και αναλυτής Cyril Falls, σε ομιλία του από το BBC στις 15.2.1941 είπε, μεταξύ άλλων:     «... Δεν μπορούμε να λησμονήσουμε τι οφείλουμε στους Έλληνες: Ήσαν ο πρώτος λαός στην Ευρώπη που όχι μόνο αντιστάθηκε στους επιδρομείς, αλλά, επίσης, τους εδίωξε από τη χώρα του και καταδίωξε μέσω μιας άλλης. Οφείλουμε στους Έλληνες ένα πολύ μεγάλο χρέος γιατί υπήρξαν οι πρώτοι που διέλυσαν το μύθο περί αήττητου των Ιταλών και με το να το πράξουν μας έδωσαν την ευκαιρία να συνεχίσουμε το καλόν έργο...».

Και ο μεγάλος Πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ συμπλήρωνε με επιστολή του προς τον Έλληνα πρέσβη στην Ουάσιγκτον στις 28 Οκτωβρίου 1942 με την ευκαιρία του εορτασμού της δεύτερης επετείου του «ΟΧΙ»:

«...Σε εκείνους που προτιμούν το συμβιβασμό, το διπλό παιχνίδι, τον κατευνασμό ή λογαριάζουν το κόστος τονίζω ότι η Ελλάδα έδωσε το παράδειγμα, το οποίο, καθένας μας πρέπει να ακολουθήσει μέχρι ότου οι ληστές της Ελευθερίας οπουδήποτε κι αν βρίσκονται οδηγηθούν στη δίκαιη καταδίκη τους...».

Φραγκλίνος Ντ. Ρούσβελτ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Ποιοι ήσαν εκείνοι που λογάριαζαν το κόστος και έπαιζαν παιχνίδι; Δυστυχώς είναι οι ίδιοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρωτοστατούν οι γείτονες Τούρκοι που τότε μας υμνούσαν και έκτοτε δεν μας έχουν αφήσει ήσυχους και παραβιάζουν συνεχώς τον εναέριο χώρο μας και μας προκαλούν. Είναι επίσης οι τέως σύμμαχοι του Ντούτσε, οι Αλβανοί και οι Σκοπιανοί που δεν εννοούν να παύσουν να σφετερίζονται τη δόξα του μεγάλου στρατηλάτου των Ελλήνων Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Μία αχτίδα φωτός βλέπουμε τώρα να ανατέλλει από τις ΗΠΑ – και θυμόμαστε το Δόγμα Τρούμαν. Οι Βρετανοί παλαιοί φίλοι μας έχουν σχεδόν ξεχάσει. Εμείς θυμόμαστε το Λόρδο Βύρωνα:

«…για τους Έλληνες ντροπή

για την Ελλάδα ένα δάκρυ!»….