ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑ ΣΤΟΝ ΤΡΩΪΚΟ ΠΟΛΕΜΟ

 

  Η κατασκοπεία είναι τόσο παλαιά όσο και ο άνθρωπος. Δεν νοείται στρατός, όσο αρχαίος και να είναι, που να μην έχει στις τάξεις του κατασκοπευτικό σώμα. Στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ένα σύνηθες φαινόμενο, και μάλιστα πολύ ανεπτυγμένο, που ακόμα και σήμερα μας δημιουργεί έντονο θαυμασμό για τον τρόπο που οι πρόγονοί μας ασκούσαν κατασκοπεία.

Για την διεξαγωγή ενός πολέμου είναι απαραίτητη η συλλογή ζωτικών πληροφοριών, προκειμένου η μία πλευρά να επικρατήσει της άλλης. Ένας στρατός για να έχει νικηφόρα αποτελέσματα πρέπει να γνωρίζει τον αριθμό των αντιπάλων του, πόσο υψηλό είναι το ηθικό του, τι και πόσα όπλα διαθέτει, ποιος είναι ο τρόπος που σχεδιάζει τις επιθέσεις του.

 Όλα αυτά είναι πολύτιμα στοιχεία που επιδίωκε να μάθει κάθε στρατόπεδο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, προκειμένου να καταστρώσει τη στρατηγική του και να ξεγελάσει τον αντίπαλο.

Οι περισσότεροι ιστορικοί έχουν σε μεγάλο βαθμό αγνοήσει τον ρόλο της πολιτικής και στρατιωτικής κατασκοπείας στην αρχαία Ελλάδα, παρότι από την πιο πρώιμη περίοδο της ελληνικής ιστορίας υπάρχουν πολλά παραδείγματα κατασκοπείας καθώς και άλλων μορφών συλλογής πληροφοριών.

 

Η ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ

 

Η πρώτη καταγεγραμμένη πληροφορία για την άσκηση κατασκοπείας έρχεται μέσα από τα πανάρχαια αποθησαυρίσματα του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ο Όμηρος περιγράφει τις 51 τελευταίες ημέρες του πολέμου απ’ όπου δυνάμεθα να αντλήσουμε επαρκή στοιχεία και αξιόλογες πληροφορίες για την δράση των Ενόπλων Δυνάμεων, την διεξαγωγή των μαχών και γενικότερα για την πολεμική συμπεριφορά και δραστηριότητα των δύο εμπολέμων. Την εικόνα αυτή συμπληρώνουν οι μέχρι τώρα πληροφορίες από τα γραπτά μνημεία της Μυκηναϊκής εποχής, δηλαδή από τις αρχαιολογικές πινακίδες και ευρήματα, τα οποία εμπλουτίζουν περισσότερο τις γνώσεις μας για τα στρατιωτικά ζητήματα της περιόδου αυτής.  

Στην Ιλιάδα περιγράφεται ένας προηγμένος πόλεμος που τα έχει όλα, που όσο κι αν φαίνεται απίθανο είχε ακόμα και κατασκόπους ως συμπλήρωμα του τακτικού στρατού. Μέσα στα πολυάριθμα κατορθώματα των ηρώων που καταγράφονται, περιλαμβάνονται πράξεις κατασκοπείας και ανατρεπτικές δραστηριότητες.

Ο Όμηρος αφιερώνει μια ολόκληρη Ραψωδία για να περιγράψει πως οι δυο αντίπαλες πλευρές κάνουν κατασκοπεία.

Ας παρακολουθήσουμε τον Όμηρο πως περιγράφει τα γεγονότα που οδήγησαν τα δύο αντιμαχόμενα μέρη να προβούν σε κατασκοπευτικές ενέργειες.

 

ΤΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΩΝΑ

 

Η στραταρχία του Αγαμέμνονα είχε τεράστιες λάμψεις και σκοτεινές κηλίδες. Η ναυτική του στρατηγική εξέπληξε τους πάντες. Η ένοπλος όμως σύγκρουση κατά την δεκαετή καταστροφική διάρκειά της, κατέδειξε περισσότερα μειονεκτήματα από πλεονεκτήματα που παρουσίασε σε ολόκληρο το θέατρο επιχειρήσεων η στρατηγική καθοδηγητική γραμμή του Αγαμέμνονα. Και στον πόλεμο εκείνο, όπως συμβαίνει άλλωστε σε όλους τους πολέμους, ενεφανίσθησαν απρόβλεπτοι και αστάθμητοι παράγοντες τους οποίους όχι μόνο δεν μπόρεσα να προβλέψει αλλά κατέστη αδύνατον να τους αντιμετωπίσει. 

Η ανόητη και άνευ περιεχομένου έριδα με τον Αχιλλέα και η αποχώρηση του δευτέρου από την μάχη συνετέλεσε ώστε το ελληνικό στράτευμα να περιοριστεί σε αμυντική γραμμή. Έτσι έχασε όλα τα πλεονεκτήματα που διαθέτει η επιθετική στρατηγική. Μόνο με την επιθετική ενέργεια επιτυγχάνεται η νίκη, καθ’ όσον μόνο μ’ αυτή επιτυγχάνεται η διατήρηση και εκμετάλλευση της πρωτοβουλίας και η επιβολή της θελήσεως επί του αντιπάλου.

Οι Τρώες για πρώτη φορά έχουν στρατοπεδεύσει έξω από τα τείχη και από αμυνόμενοι μετατρέπονται σε επιτιθέμενοι. Με την βοήθεια των θεών έχουν φτάσει κοντά στα πλοία των Αχαιών και επιχειρούν να τα κάψουν.

 

 

ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΠΙΛΕΓΕΙ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΥΣ

 

 Ο αρχιστράτηγος Αγαμέμνων, άυπνος και ανήσυχος για την έκβαση του πολέμου που άρχισε να γέρνει υπέρ των Τρώων, συγκάλεσε έκτακτο νυκτερινό πολεμικό συμβούλιο, όπου συμμετείχαν όλοι οι ηγέτες των Αχαιών για να αποφασίσουν τι μέλλει γενέσθαι. Πως θα αντιστρέψουν αυτήν την δύσκολη στιγμή που περιήλθε το στράτευμα των Αχαιών. Στο συμβούλιο αποφασίστηκε να αποστείλουν κατασκόπους με σκοπό να συγκεντρώσουν πληροφορίες για τις θέσεις και την ισχύ των αντιπάλων και αν είναι δυνατόν τι σκέπτονται, τις οποίες θα αξιοποιούσαν ώστε  να καταστρώσουν σχέδιο επιθέσεως.

Απ’ όλους τους ήρωες επέλεξαν τους δύο βασιλείς, τον Οδυσσέα και τον Διομήδη να κατοπτεύσουν τις εχθρικές δυνάμεις. Ο Όμηρος μας δίδει λεπτομερή περιγραφή του εξοπλισμού των δύο ηρώων, ο οποίος ήταν ελαφρύς. Κάτι τέτοιο είναι απολύτως λογικό αν αναλογισθούμε τη φύση της αποστολής τους. Αν συνοδεύονταν από λίγους πολεμιστές δεν το γνωρίζουμε.

Ο πολυμήχανος Οδυσσέας ο εμπνευστής του Δούρειου Ίππου και βασικότερος συντελεστής της αλώσεως της Τροίας, έχει όλα τα προσόντα του μυστικού πράκτορα και ενεργεί κατασκοπεία εις βάρος των Τρώων.

 Είναι αριστοτέχνης στην μεταμφίεση, μέγας υποκριτής, άσος στο ψέμα, απίθανος δολιοφθορέας και δεν θα ήταν υπερβολή να έλεγα ότι αποτελεί φωτεινό υπόδειγμα για τους σημερινούς αλλά και μελλοντικούς επαγγελματίες των μυστικών αποστολών.

Βέβαια δεν φαίνεται να υπάρχει ειδικό τμήμα κατασκόπων. Ρόλο κατασκόπων παίζουν κατά περίσταση οι ικανότεροι για τον σκοπό αυτό πολεμιστές. Στην ραψωδία «Κ» της Ιλιάδος, διαβάζουμε ότι από πλευράς Αχαιών για να κατασκοπεύσουν τους Τρώες επιλέχθηκαν δύο βασιλείς, ο Διομήδης και ο Οδυσσέας. Κίνητρό τους η επιτυχία της εκστρατείας. Όμως την ίδια ιδέα για κατασκοπεία είχαν και οι ομόφυλοι Τρώες. Ο Έκτωρ υπόσχεται ότι θα δώσει πλούσια δώρα σε όποιον αποφασίσει να πάει στο στρατόπεδο των έχθρων για να συλλέξει πληροφορίες. Με διαταγή του Έκτορα, επιλέχθηκε ο Δόλων, γιος του Ευημήδη  να κατασκοπεύσει το στρατόπεδο των Αχαιών. Κίνητρό του είναι το υλικό κέρδος, κάποια δώρα που υποσχέθηκε ο Έκτωρ ότι θα δώσει σε όποιον αναλάβει να κατασκοπεύσει το στρατόπεδο των Αχαιών.

Ο Δόλων αφού οπλίστηκε με τόξο και αιχμηρή λόγχη φόρεσε δέρμα από λύκο και φόρεσε κράνος νυφίτσας, για να περάσει απαρατήρητος στο ελληνικό στρατόπεδο. Εξήλθε του καταυλισμού με σκοπό να αναγνωρίσει τις θέσεις των Αχαιών. 

 

«αὐτίκα δ' ἀμφ' ὤμοισιν ἐβάλλετο καμπύλα τόξα,
ἕσσατο δ' ἔκτοσθεν ῥινὸν πολιοῖο λύκοιο,
κρατὶ δ' ἐπὶ κτιδέην κυνέην, ἕλε δ' ὀξὺν ἄκοντα»,
(Ιλιάδα, ραψωδία Κ στιχ. 333-335)

Που σημαίνει:

«Κι ευθύς το τόξο εκρέμασεν, εφόρεσε τομάρι
λύκου στακτιού, σκεπάσθηκε με κράνος της νυφίτσας,
λόγχην επήρε ακονητήν, και απ᾽ τον στρατόν προθύμως».

 

Παρά τις προφυλάξεις του ο Δόλων έγινε αντιληπτός και συνελήφθη από τον Οδυσσέα και τον Διομήδη. Αμέσως πέρασε από ανάκριση εκεί επί τόπου, και ελπίζοντας ότι θα σώσει την ζωή του αποκάλυψε σημαντικές πληροφορίες. Που βρίσκονται τα πολεμικά όπλα των Τρώων που είναι οι ίπποι που είναι οι επιφυλακές που είναι οι καταυλισμοί τι σκέπτονται τι επιθυμούν θα μείνουν έξω από την πόλη ή θα επιστρέψουν μέσα που ήταν μέχρι τώρα. Ο Δόλων δίνει συνεχώς πληροφορίες για να γλυτώσει την ζωή του. Αφού έδωσε τις απαιτούμενες πληροφορίες έχασε και την ζωή του από το ξίφος του Διομήδη. 

Ο Οδυσσέας με τον Διομήδη αξιοποιώντας τις πληροφορίες που αποκόμισαν από τον Δόλωνα, εισέρχονται στο τρωικό στρατόπεδο, και συγκεκριμένα κινήθηκαν κατά του άκρου αριστερού κέρατος, εκεί που είχαν στρατοπεδεύσει οι νεοελθόντες Θράκες σύμμαχοι των Τρώων.   Καταγράφουν τα περιστατικά που τους ενδιαφέρουν, και εισήλθαν στην σκηνή που κοιμόταν ο Ρήσος, ο Βασιλέας της Θράκης. Αφού τον σκότωσαν στερώντας τον Έκτορα από έναν σπουδαίο σύμμαχο, του πήραν και τα φημισμένα άλογα που είχε. 

Κάποια στιγμή όμως οι Θράκες αντελήφθησαν τα τεκταινόμενα και συνεγέρθησαν. Ήταν όμως πια αργά. Οι τολμηροί Αχαιοί είχαν βρει καταφύγιο στο στρατόπεδο τους.

Αυτές είναι οι πρώτες στον κόσμο ειδικές ανορθόδοξες πληροφοριακές και κατασκοπευτικές επιχειρήσεις.

Η κατασκοπική δράση του Οδυσσέα δεν περιορίζεται σε αυτή την περίπτωση. Ο Όμηρος κάνει λόγο και για άλλες κατασκοπευτικές ενέργειες του Οδυσσέως.

Στην Ραψωδία Δ (στιχ. 244-249) της Οδύσσειας μαθαίνουμε ότι εισχώρησε στην Τροία, μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο. Προκάλεσε στον εαυτό τους πολλές πληγές φόρεσε κάτι κουρέλια για να μοιάζει με δούλο, μάλλον με ζητιάνο. Αφού σκότωσε αρκετούς Τρώες γύρισε πίσω ανενόχλητος στο στρατόπεδό του.

 

«αὐτόν μιν πληγῇσιν ἀεικελίῃσι δαμάσσας,
σπεῖρα κάκ᾽ ἀμφ᾽ ὤμοισι βαλών, οἰκῆϊ ἐοικώς,
ἀνδρῶν δυσμενέων κατέδυ πόλιν εὐρυάγυιαν·
ἄλλῳ δ᾽ αὐτὸν φωτὶ κατακρύπτων ἤϊσκε
δέκτῃ, ὃς οὐδὲν τοῖος ἔην ἐπὶ νηυσὶν Ἀχαιῶν.
τῷ ἴκελος κατέδυ Τρώων πόλιν, οἱ δ᾽ ἀβάκησαν»
στιχ. 244-249)

Που σημαίνει:

«Μόνος του αυτός, πληγώνοντας το σώμα του με τις πιο άσχημες πληγές, σ᾽ άθλια κουρέλια τύλιξε τους ώμους του, μοιάζοντας δούλος,
και γλίστρησε στην πόλη των εχθρών με τους μεγάλους δρόμους.
Έγινε άλλος άνθρωπος, την όψη παίρνοντας ενός ζητιάνου (τέτοιον δεν θα ᾽βρισκες στα αργίτικα καράβια),
κι έτσι παραλλαγμένος χώθηκε στης Τροίας το κάστρο».

 

Επί πλέον όταν ο Οδυσσέας έφτασε στην Ιθάκη φοβόταν μήπως τον αναγνώριζαν οι 108 μνηστήρες. Μεταμφιέστηκε σε ένα θλιβερό γεροντάκι φόρεσε κάποια κουρέλια πήρε και ένα ραβδί και σκυφτός με βαριά βήματα μπήκε στο παλάτι κατόπτευσε τους χώρους και τους μνηστήρες που επιβουλεύονταν τον θρόνο και την οικογένειά του και τους εξόντωσε.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

 

ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΣ

ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΕΚΔ. ΓΕΣ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (1600 – 146 π.Χ) ΕΚΔΟΣΕΙΣ Γ.Ε.Σ.

ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΗΓΕΤΑΙ Ιωάννης Κ. Βολωνάκης εκδ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ

ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΚΔ. ΑΕΔ

«Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ» Ιωάννη Κ. Βολωνάκη Εκδ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ

 

 

Γράφει ο Σπίνος Κωνσταντίνος

Kspin.gr@gmail.com