Οι σοφιστές και τα στοιχεία του πολιτικού λόγου

Του πολίτη Π. Παπαγαρυφάλλου

Επειδή στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης ο δημόσιος βίος ανέδειξε πλείστα όσα άσχετα ανθρωπάκια, που «δεν τα γνώριζε ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας» ήταν επόμενο ο πολιτικός λόγος να πάσχει πολλαπλώς. Θεώρησα λοιπόν χρήσιμο να παραθέσω μερικές σκέψεις των σοφιστών για το πώς έβλεπαν και πως δίδασκαν τον πολιτικό λόγο.

Ο λόγος δεν είναι ένα αμελητέο ζήτημα όπως πολλοί νομίζουν και όπως οι πιο πολλοί το αντιμετωπίζουν.

Δυστυχέστατα, αυτή η υποβάθμιση του πολιτικού λόγου, στην Ελλάδα τη σημερινή έφθασε στο σημείο να έχει ως πρωθυπουργό

τον ΓΑΠ, ο οποίος όχι μόνο δεν μπορεί να διατυπώσει με σαφήνεια μια σκέψη και μια πρόταση αλλά μπερδεύει τις κάλπες με τις κάλτσες.

Το γεγονός δεν είναι άμοιρο της γενικής κατάπτωσης του πολιτικού και οικονομικού βίου της Ελλάδος αφού «ο λόγος ο αληθινός μεταμορφώνει τον κόσμο και τον σπρώχνει εμπρός, γίνεται οδηγός και φως», όπως γράφει η λογοτέχνις Ελευθερία Παπαγαρυφάλλου στον «Ύμνο του Πολίτη» (ολόκληρο το ποίημα δημοσιεύε­ται στην ποιητική της συλλογή:: «Σκόρπιες Εικόνες», εκδ. «Πολιτικά Θέματα», Αθήνα, 2004, σελ. 122).

Τη σπουδαιότητα του λόγου για τις κοινωνίες των ανθρώπων είχαν συλλάβει πρώτοι οι Σοφιστές στην Αρχαία Ελλάδα.

Δίδασκαν: «Για να είναι ο λόγος πειστικός, προϋποθέτει κάποια γενική γνώση ανάλογων περιπτώσεων του παρελθόντος, του νόμου, της λογοτεχνίας και της επιστήμης, προκειμένου να αναδείξει και να ενισχύσει ένα επιχείρημα».

Όπως βλέπουμε ο λόγος, γενικά, για να επιτυγχάνει το σκοπό του, δηλαδή να πείθει αφ’ ενός και να διδάσκει αφ’ ετέρου, απαιτεί ένα ευρύτατο φάσμα γνώσεων, η απόκτηση των οποίων απαιτεί μόχθο.

Η γνώση, διδάσκει η Διαλεκτική λογική «έχει ιστορικό περιεχόμενο και δεν βγαίνει ξαφνικά όπως η σφαίρα από την κάννη του όπλου» (βλ. Μ.Μ.Ρόζενταλ: «Αρχές Διαλεκτικής Λογικής», εκδ. «Γκαγάριν», Αθήνα, 1961, σελ. 17).

Αυτή την αλήθεια είχαν συλλάβει οι δάσκαλοι σοφιστές: Πρωταγόρας, Πρόδικος, Ιππίας, οι οποίοι ανέπτυξαν θεωρίες για την προέλευση του πολιτισμού, το πώς αναπτύσσεται η μνήμη, το πώς γίνεται η χρήση της γλώσσας, φθάνοντας έως την καταγραφή εγκυκλοπαιδικών γνώσεων περί: «αστρονομίας, αριθμητικής, ζωγραφικής, γλυπτικής, εθνογραφίας, χρονογραφίας και λοιπά ώστε οι διδάσκαλοι να ενσωματώνουν αυτά τα θέματα στη διδασκαλία της ρητορικής».

Πέρα απ’ αυτά: «Πολλοί σοφιστές δημοσίευσαν εγχειρίδια ρητορικής και έτσι συνέβαλαν στην ανάπτυξη του γραπτού πολιτισμού».

Ο Πλάτων μνημονεύει οκτώ συγγραφείς τέτοιων εγχειριδίων και αποδίδοντας μεγάλη σημασία τη στερεή κρίση και στη σωστή χρήση, γράφει στον «Πρωταγόρα» ότι αυτό συντελεί στην καλύτερη διαχείριση των πολιτικών ζητημάτων της πόλεως.

Αυτά τα δεδομένα καταγράφονται από τους Βρετανούς ιστορικούς, οι οποίοι προσθέτουν: «Οι περισσότεροι σοφιστές θα συμφωνούσαν επίσης, με τον Πρωταγόρα, όταν – παρακινούμενος από τον Σωκράτη – προσδιόριζε τη μέθοδό του, ως πολιτική τέχνη» (για το ζήτημα αυτό βλ. «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας», εκδ. του Παν/μίου του Καίμπριτζ, Λονδίνο 1988 επανέκδοση από την εφ. «Τα Νέα», 2006, τόμ. Ζ΄, σελ.12).

Οι σημερινοί όμως «πολιτικοί» θεωρούν αυτά τα ζητήματα αμελητέα, γεγονός το οποίο οφείλεται και στην αγραμματοσύνη πολλών «σοσιαλιστών», οι οποίοι ξεκίνησαν την πολιτική τους σταδιοδρομία χωρίς καν να ξέρουν και την ακριβή ορολογία του σοσιαλισμού. Έλεγαν ότι «είμαστε σοσιλιαστές»!

Πολλοί απ’ αυτούς ανέλαβαν μεγάλα πόστα μπαίνοντας και στη Βουλή ακόμα και γι’ αυτό  και αρκετοί μεταμορφώθηκαν σε σοσιαλΗστές!

Το θλιβερό αυτό θέαμα προσπάθησα να το αναδείξω και να επισημάνω την τεράστια σημασία του πολιτικού λόγου στην επίλυση των προβλημάτων και στο επίπεδο της δημοκρατίας.

Χαμένος κόπος (βλ. το άρθρο μου στην εφ. «Η Καθημερινή»: «Ο πολιτικός λόγος στην Ελλάδα», φ. της 18/2/1988 και το έργο μου: «Ο λαϊκισμός στην Ελλάδα», εκδ. «Ergo», 2002 σελ. 139 επ. όπου το κεφάλαιο: «Ο ανούσιος λόγος»).

Κατάπτωση πολυεπίπεδη για την οποία ο ανούσιος και ξύλινος λόγος φέρει μεγάλη ευθύνη, επιβεβαιώνοντας την κοινωνιολογική διαπίστωση του Άγγλου φιλόσοφου Τ. Χομπς (1588-1679) που έγραφε: «Το φως του ανθρώπινου πνεύματος είναι οι σαφείς λέξεις καθορισμένες, πρώτο και ξεκαθαρισμένες από κάθε αμφιβολία, με ακριβείς ορισμούς. Ο λόγος είναι η πορεία τους, το μεγάλωμα της επιστήμης είναι ο δρόμος για το καλό της ανθρωπότητας η κατάληξη. Οι διφορούμενες λέξεις που δεν θέλουν να πουν τίποτα, είναι σαν τους νυχτερινούς φωσφορισμούς στους τάφους και τα έλη» (βλ. το έργο του: «Λεβιάθαν», εκδ. «Αναγνωστίδη», Αθήνα, χ.χ. σελ. 29). Η ανθρωπότητα, λοιπόν, πάσχει, γιατί πάσχει και από το λόγο το σωστό, τον  οποίο οι αρχαίοι Έλληνες καλλιέργησαν μέσα από πληθώρα ρητορικών σχολών με διάφορες τάσεις και περιεχόμενο (για τις Σχολές αυτές βλ. την Ιστορία του Καίμπριτζ, όπ. π. σελ. 13 επ.)

Το ιστορικό-πολιτικό αυτό γεγονός ήταν απότοκο ότι ο πολίτης σμιλεύθηκε στην Αθηναϊκή Δημοκρατία και ταύτισε την ύπαρξή του με την ύπαρξη και το μεγαλείο της πόλης του.

Ο καθηγητής Β. Κύρκος, διαπραγματευόμενος αυτό το θέμα έγραφε: «Σε μια εποχή κοσμογονική κυριολεκτικά, όπως εκείνη του 5^ου αι. π.Χ., ειδικά η ρητορική τέχνη επέδρασε και διαμόρφωσε το ήθος τής εποχής αυτής... ειδικά στην Αθήνα… όπου η πολιτική δραστηριότητα συγκεντρώνει τις φιλοδοξίες των νέων και ανάγεται σε πρώτη κοινωνική αξία με την έννοια του καλού καγαθού πολίτου» που «είναι κυρίαρη πολιτική πραγματικότητα» (βλ. το έργο του: «Αρχαίος Ελληνικός Διαφωτισμός και Σοφιστική», Ιωάννινα, 1986, σελ. 129, 153, 157).

Καταλήγοντας σημειώνω ότι από τη διαβόητη μεταπολίτευση και δώθε γράφω για τη ζωτική σημασία που έχει για την Πατρίδα των Ελλήνων και το δημόσιο βίο της η διάπλαση αληθινών πολιτών, αλλά φωνή που έπεσε στο απόλυτο κενό (βλ. τη σειρά των άρθρων μου: «Η Ελλάδα χωρίς πολίτες» στα «Πολιτικά Θέματα» από 15 Μαΐου έως 26/6/1992. Στα πλαίσια αυτών των ιδεών ιδρύθηκε και η πρώτη Κίνηση Ενεργών Πολιτών με την υπ’ αριθ. 498/1994 απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών».

Όμως οι πολίτες ηττήθηκαν. Οι πολιτικοί Αυστραλοπίθηκοι «νίκησαν» αλλά έθαψαν την Ελλάδα και τους εαυτούς τους.

Θα ήταν χρήσιμο να σημειώσω ότι  την εποχή εκείνη η Αθήνα - η διαμαντόπετρα στης γης το δαχτυλίδι –όπως ονόμασε ο μεγάλος μας βάρδος Κωστής Παλαμάς την Αθήνα – «γέννησε το μεγαλύτερο ρήτορα όλων των αιώνων, τον Δημοσθένη», όπως έγραφε στην πραγματεία του γι’ αυτόν ο αείμνηστος Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Γ. Βλάχος: «Η ιδέα του ελεύθερου ανθρώπου στη δημοκρατία των Αθηναίων. Η μαρτυρία του Δημοσθένους», εκδ. «Σάκκουλα», Αθήνα 1992).