ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ του ΠΕΡΟΥ: ΤΣΑΒΙΝ και ΝΑΖΚΑ

Tο Περού, η «χώρα του χρυσού», για τους Ισπανούς Κονκισταδόρες, είναι ένας τόπος με χιλιόχρονη ιστορία και παράδοση. Το θαυμάσιο αυτό παρελθόν, μετά την ισπανική κατάκτηση τον 16ο αιώνα και την καταστροφή της ινκαϊκής αυτοκρατορίας, περιέπεσε στη λήθη. Εγινε ξαφνικά «νύχτα το καταμεσήμερο» όπως είπε ένας γέρος Ινδιάνος. Μόνο τις τελευταίες δεκαετίες αυτού του αιώνα άρχισε πάλι να αναζωογονείται το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για τους μακρινούς και «άγνωστους» αυτούς πολιτισμούς. Το Περού χωρίζεται γεωγραφικά σε τρεις φυσικές ζώνες: μια τεράστια ερημική ακτή κατά μήκος της χώρας, που διακόπτεται από πράσινες εκτάσεις, μια ορεινή ζώνη - που αποτελεί την σπονδυλική της στήλη, τις Ανδεις και τη ζούγκλα, που καταλαμβάνει το 60% του Περού. Πολλοί από μας έχουμε την τάση να ταυτίζουμε το Περού με τους Ίνκας. Οι Ίνκας αντιπροσωπεύουν εν τούτοις μόνο την τελευταία φάση μιας πολιτιστικής περιόδου που διάρκεσε τουλάχιστον τρεις χιλιάδες χρόνια. Η ινκαϊκή αυτοκρατορία, το Taiuantisuyo, επέκτεινε την κυριαρχία της επάνω σε πολύ διαφορετικούς λαούς καθένας από τους οποίους είχε φθάσει σε πολύ υψηλό πολιτιστικό επίπεδο. Οι πολιτισμοί στους οποίους θα αναφερθούμε σ΄αυτό το άρθρο και τους οποίους επισκεφθήκαμε, άνθισαν ο ένας, του Τσαβίν, στη Λευκή Οροσειρά των Άνδεων και ο άλλος, της Νάζκα, στην ακτή. ΤΣΑΒΙΝ Το αινιγματικό Τσαβίν - σε υψόμετρο 3.200 μέτρων στο βόρειο Περού - στη συμβολή των ποταμών Μόσνα και Βατσέσκα, αποτελεί το λίκνο όλων των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στην περιοχή των Ανδεων και κατοικήθηκε συνεχώς από το 1800 π.Χ. μέχρι τον 14ο αιώνα μ.Χ. Είναι ένα μεγάλο τελετουργικό κέντρο, με κύρια θεότητα τον Ιαγουάρο, κτισμένο σε πολλά επίπεδα, που αποτελείται από ένα συγκρότημα κτιρίων, πυραμιδωτών κατασκευών, υπόγειων στοών και διαδρόμων (πραγματικών λαβυρίνθων) - που αποτελούν μια από τις πιο συναρπαστικές και αινιγματικές όψεις του Τσαβίν - , επίπεδων επιφανειών και πλατειών που συνδέονται μεταξύ τους με μεγάλες σκάλες. O παλαιότερος ναός ονομάζεται «Αρχαίος Ναός» ή «Ναός του Μεγάλου Μαχαιριού» και είναι σε σχήμα «U». Αργότερα προστέθηκαν δύο άλλα συγκροτήματα, γνωστά σήμερα σαν «Νεότερος Ναός» ή Κάστρο, «ElCastillo». Οι κατασκευές αυτές αποτελούνται από ένα περίπλοκο σύστημα υπόγειων στοών. Ο Ναός του Μεγάλου Μαχαιριού Στον «Ναό του Μεγάλου Μαχαιριού» η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως διάφορες κλιμακωτές εξέδρες που ξεκινούν από το κέντρο του αίθριου και φθάνουν μέχρι εκεί που σήμερα είναι η κορυφή και πιθανόν ακόμα ψηλότερα. Μια κεντρική σκάλα ξεκινάει από την κορυφή και καταλήγει στη δυτική πλευρά μιάς κυκλικής πλατείας που έχει διάμετρο 21μ. Η πλατεία αυτή βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο και περιβάλλεται από τοίχο ύψους 2 περίπου μ., αποτελούμενο από πέτρες με ανθρωπόμορφες φιγούρες και αναπαραστάσεις ιαγουάρων. Υπάρχει επίσης μια άλλη σκάλα που οδηγεί στην πλατεία και βρίσκεται στην ανατολική πλευρά. Η δυτική σκάλα - που ξεκινάει από τον «Ναό του Μεγάλο Μαχαιριού» - περικλείει ένα εκπληκτικό σύστημα παραγωγής ήχων που τροφοδοτείται από ένα περίπλοκο υδραυλικό σύστημα, η κατασκευή του οποίου απαιτεί υψηλές γνώσεις ακουστικής και υδραυλικής. Μέσα στον Αρχαίο Ναό, στο κέντρο του, στη διασταύρωση των τεσσάρων υπόγειων στοών του, βρίσκεται το περίφημο γρανιτένιο μαχαίρι που έδωσε το όνομά του στον ναό. Είναι ένας μεγάλος σκαλισμένος μονόλιθος ύψους 4,5 μ. σε σχήμα μαχαιριού, με την μύτη προς τα κάτω, που απεικονίζει την ανώτατη θεότητα του Τσαβίν, τον ανθρωπόμορφο Ιαγουάρο (τον χθόνιο Ιαγουάρο, σε αντίθεση με τον ουράνιο Ιαγουάρο). Είναι μια όρθια μορφή με μεγάλο κεφάλι αιλουροειδούς, μαλλιά από φίδια και στόμα με δύο γυριστούς κυνόδοντες που κοιτάζει προς την ανατολή με το βλέμμα ψηλά. Το σώμα του, σε σχέση με το κεφάλι του, είναι κοντό. Το δεξί του χέρι είναι σηκωμένο στο ύψος του ώμου με την παλάμη προς τα έξω και το αριστερό ακουμπάει στον μηρό. Η φιγούρα είναι πλούσια στολισμένη με σκουλαρίκια, περιδέραια, βραχιόλια. Στη μέση φέρει ζώνη από την οποία κρέμονται στο πίσω μέρος δύο φίδια. Στο Τσαβίν ο Ιαγουάρος δρα σε τρία επίπεδα εκδήλωσης. Ως "Ουράνιος Ιαγουάρος", συμβολίζει τον αστερισμό του Ωρίωνα, ως Ιαγουάρος - "Ημερήσιος" Ηλιος - είναι ένα ανθρωπόμορφο αιλουροειδές με χαρακτηριστικά κόνδορα και φιδιού και ως "Νυκτερινός Ιαγουάρος" έχει τη μορφή ανθρωπόμορφου αιλουροειδούς. Με αυτή τη τελευταία μορφή απεικονίζεται στο κέντρο του Ναού του Μεγάλου Μαχαιριού πραγματοποιώντας έτσι την ένωση των ουράνιων και των χθόνιων ενεργειών, τη συμφωνία μεταξύ του ουρανού και της γης. Νεότερος Ναός ή El Castillo Ο Ουράνιος Ιαγουάρος είναι σκαλισμένος πάνω στον πέτρινο βωμό της κεντρικής ορθογώνιας πλατείας που ανήκει στο συγκρότημα του El Castillo. Είναι ένας τεράστιος μονόλιθος με επτά οπές. Την ημέρα του θερινού ηλιοστασίου - που για το νότιο ημισφαίριο είναι στις 21 Δεκεμβρίου - τα επτά άστρα του αστερισμού του Ωρίωνα αντανακλώνται, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές παρατηρήσεις, ακριβώς μέσα σ΄αυτές τις οπές όταν τις γεμίζουν νερό. Από αυτό συμπεραίνουν ότι ο χώρος ήταν αφιερωμένος στην ουράνια λατρεία. Υποθέτουν ότι αυτή την ημερομηνία γίνονταν διάφορες τελετές: η τελετή της διοχέτευσης των ουράνιων ενεργειών τη νύχτα του ηλιοστασίου ή το πρωί της ίδιας ημέρας και η τελετή της διοχέτευσης της πρώτης ακτίνας του ήλιου, η οποία, περνώντας μέσα από έναν αγωγό, έφθανε στο υπόγειο Μεγάλο Μαχαίρι και επέφερε την ανανέωση των ηλιακών δυνάμεων. Την ίδια ημέρα έθεταν σε λειτουργία το υδραυλικό σύστημα, που ήδη αναφέραμε, το οποίο παρήγαγε τον βρυχηθμό του Ιαγουάρου. Στο κέντρο αυτής της πλατείας βρέθηκε ο περίφημος οβελίσκος Tello, που πήρε τα όνομά του από τον καθηγητή Τέλλο που τον ανακάλυψε το 1919 και που σήμερα βρίσκεται στο Ανθρωπολογικό Μουσείο της Λίμα. Πρόκειται για ένα μονόλιθο από διορίτη ύψους δύο περίπου μ. Απεικονίζει δύο αιλουροειδή, ένα αρσενικό και ένα θηλυκό. Στο επάνω άκρο όπου συναντώνται τα κεφάλια των δύο αιλουροειδών, υπάρχουν διάφορες φιγούρες που συμβολίζουν τον ήλιο (κόνδορας), τη σελήνη (ιχθύς), και τον αστερισμό του Ωρίωνα (Ιαγουάρος). Αναπαριστάνει επομένως την αμφίφυλη αιλουροειδή θεότητα. Στο ίδιο συγκρότημα βρίσκονται το «Κάστρο», η Πύλη των Γερακιών, το αίθριο με τις Πέτρες και η Σκάλα των Ιαγουάρων που καταλήγει στη μεγάλη πλατεία που ήδη αναφέραμε. Ο χώρος αυτός αποτελείται από τρία διαδοχικά επίπεδα με αρχαιότερο το τμήμα που βρίσκεται στο βορρά. Η Σκάλα των Ιαγουάρων που επιτρέπει την πρόσβαση από τη κεντρική πλατεία στο υψηλότερο επίπεδο όπου βρίσκεται το Κάστρο, είναι κατασκευασμένη από μαύρη πέτρα στο βόρειο μέρος της και από άσπρη στο νότιο. H Πύλη των Γερακιών Τον ίδιο δυαδισμό άσπρου - μαύρου συναντάμε στο αίθριο με τις Πέτρες. Ασπρες είναι οι πέτρες που βρίσκονται στη κατεύθυνση του νότου και μαύρες αυτές που αντικρύζουν το βορρά. Τη ίδια αντίθεση παρατηρούμε ανεβαίνοντας τη σκάλα που οδηγεί στην Πύλη των Γερακιών, ένα από τα ωραιότερα σύνολα του Τσαβίν. Ορισμένα σκαλοπάτια οδηγούν δυτικά. Από εκεί ξεκινούν δύο σκάλες προς τις αντίθετες κατευθύνσεις βορρά - νότου. Ένα από τα σκαλοπάτια της δυτικής πλευράς στηρίζει δύο κυλινδρικές κολόνες από μαύρη πέτρα, η επιφάνεια των οποίων είναι ολόκληρη σκαλισμένη με γεράκια. Το σύνολο συμπληρώνεται από ένα επιστύλιο - δίχρωμο και αυτό - στο οποίο είναι χαραγμένα επτά γεράκια που κοιτούν προς το βορρά και άλλα επτά που κοιτούν νότια. Ο εξωτερικός τοίχος του ναού διακοσμείται από πέτρινα ανθρωπόμορφα κεφάλια με αιλουροειδή χαρακτηριστικά. Τα κεφάλια αυτά χρησίμευαν σαν «φύλακες - προστάτες» του ναού, όπως οι φιγούρες που στόλιζαν τα ακροκέραμα των Καθεδρικών ναών της Δύσης. Στήλη Raimondi Ενα από τα ωραιότερα γλυπτά που βρέθηκαν στο Τσαβίν είναι η Στήλη Raimondi. Απεικονίζει τον θεό Ιαγουάρο, τον δημιουργό του κόσμου, προκάτοχο του Βιρακότσα. Εχει ύψος 1,95 μ., πλάτος 74 εκ και πάχος 17 εκ. Αυτή η στήλη είναι σκαλισμένη μόνο από τη μία πλευρά. Είναι μια ανθρωπόμορφη φιγούρα με ζωόμορφα χαρακτηριστικά, πόδια και χέρια φιδιού. Τα μάτια και το στόμα της κεντρικής μορφής είναι με τέτοια τρόπο τοποθετημένα ώστε να χρησιμεύουν και στις δύο άλλες φιγούρες που είναι αντεστραμμένες. Μια τεράστια κορώνα αποτελούμενη από φίδια και χαρακτηριστικά αιλουροειδούς καλύπτει το 80% της στήλης. Σ΄αυτήν συναντάμε συνδυασμένα όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά του συμβολισμού του Τσαβίν, τον ιαγουάρο, τα φίδια, την ανθρωπόμορφη φιγούρα. Η λατρεία το Ιαγουάρου έφθασε μέχρι την εποχή της αυτοκρατορίας των Ινκας και το μνημειακό συγκρότημα του Τσαβίν εξακολούθησε να θεωρείται μαντείο και τόπος προσκυνήματος. Σήμερα, όπως μας είπαν, οι ανασκαφές συνεχίζονται στην ευρύτερη περιοχή και νέα ενδιαφέροντα ευρήματα έρχονται στο φως. ΝΑΖΚΑ Περίπου 350 χλμ. Νότια της Λίμα, στον σημερινό νομό Ικα, αναπτύχθηκε ο πολιτισμός της Νάζκα που έφθασε στο απόγειό του ανάμεσα στο 200 και το 800 μ.Χ. Η καταγωγή του ανάγεται στις πρώτες φάσεις του πολιτισμού Παράκας - Σπήλαια (2ος αιώνας π.Χ.). Υπάρχουν ακόμη τα ερείπια της αρχαίας πρωτεύουσας της Νάζκα, Καγουάτσι, που είχε έναν πυραμιδικό ναό, ανάκτορο, πολλές κατοικίες και δρόμους με καλή ρυμοτομία. Ο λαός της ήταν πολεμικός, εμπορικός και είχε μεγάλες καλλιτεχνικές ικανότητες, όπως αποδεικνύεται από την θαυμάσια κεραμική της. Ηταν επίσης εξαιρετικοί κατασκευαστές υδραγωγείων και δεξαμενών. Ανέπτυξαν αυτές τις τεχνικές λόγω της μεγάλης ξηρασίας που παρατηρείται στην περιοχή. Κάποια από αυτά τα υδραγωγεία χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα. Διακρίθηκαν επίσης στην Αστρολογία και τα Μαθηματικά, όπως αποδεικνύουν οι περίφημες γραμμές και φιγούρες που αποδίδονται σ΄ αυτούς και που έχουν γίνει πια γνωστές σ΄ όλο τον κόσμο. Οι γραμμές και τα σχέδια της Νάζκα Οι γραμμές, τα γεωμετρικά σχήματα, οι γιγαντιαίες μορφές ζώων και πουλιών καλύπτουν μια έκταση μεγαλύτερη από 50 τετραγωνικά χιλιόμετρα στους πρόποδες της οροσειράς των Ανδεων, ανάμεσα στα σημερινά χωριά Νάζκα και Πάλπα και είναι ορατές μόνο από αεροπλάνο, λόγω του μεγάλου μεγέθους τους. Συναντάμε τεράστιες ευθείες γραμμές που τέμνονται μεταξύ τους σε διάφορα σημεία, τριγωνικά και ορθογώνια σχήματα, σπείρες διαφόρων μεγεθών, 18 σχέδια πουλιών και 10 περίπου σχέδια ζώων, όπως πίθηκο με σπειροειδή ουρά, αράχνη, ψάρια, κλπ. Οι ευθείες γραμμές έχουν μήκος από 4 έως 10 χλμ. και τα σχέδια των ζώων φθάνουν από 15 μ. έως 300 μ. Το σύνολο προκαλεί τον θαυμασμό για την αρτιότητα της κατασκευής του, το μέγεθός του, τον προσανατολισμό των γραμμών, την τελειότητα των καμπυλών, τις άψογες αναλογίες των μορφών. Οι γραμμές αυτές και τα σχήματα είναι ελαφρά χαραγμένα στο έδαφος σε βάθος περίπου 30 εκ. Εντύπωση προξενεί το γεγονός πώς γραμμές τόσο ρηχές δεν έχουν σβήσει με το πέρασμα του χρόνου. Αυτό οφείλεται στη μορφολογία του εδάφους και στα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Το κλίμα της Νάζκα είναι ένα από τα πιο ξηρά του κόσμου. Αρδευτικό σύστημα στην Νάζκα Οι γραμμές μελετήθηκαν για πρώτη φορά το 1926 από τον T. Mejia Xesspe, ο οποίος υπέθεσε ότι πρόκειται για αρχαίους ιερούς δρόμους. Λίγα χρόνια αργότερα ο P. Kosok τις θεώρησε σαν το μεγαλύτερο αστρονομικό ημερολόγιο που υπάρχει στον κόσμο. Για τον Hawkins είναι μαγικο-θρησκευτικά σύμβολα. Η Μ. Reicheαφιέρωσε τη ζωή της στη μελέτη των γραμμών αυτών και χάρις στις αεροφωτογραφίες μας παρουσίασε τον πιο ολοκληρωμένο «χάρτη» που υπάρχει γι΄ αυτά τα σχέδια. Συμπεραίνει ότι το σύνολο των γραμμών και των σχεδίων αποτελεί το κατάλοιπο ενός γιγαντιαίου ημερολογίου που συμπεριλαμβάνει αστρονομικά σύμβολα που δημιουργήθηκαν από τον πολιτισμό Παράκας - Νάζκα που χρησιμοποιούσε σαν βασική μονάδα μέτρησης το 1,30 μ. Για τον Νταίνικεν ήταν διάδρομοι προσγείωσης εξωγήινων και για τον Orefini συνδέονται με τελετουργικούς χορούς της βροχής. Σύμφωνα με τον Johan Reinhard, o οποίος μελέτησε τους θρύλους και τις παραδόσεις της προκολομβιανής Αμερικής, για την ερμηνεία των γεωγλύφων πρέπει να ληφθούν υπ΄όψιν η ιερή γεωγραφία της περιοχής και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των λαών των Ανδεων. Ετσι θεωρεί ότι τα σχήματα και οι γραμμές της Νάζκα εντάσσονται σ΄ένα ευρύ πλαίσιο λατρείας της γονιμότητας που έχει σχέση με το νερό και τα βουνά, δεδομένης της μεγάλης ξηρασίας που παρατηρείται στην περιοχή. Ηταν ευρύτατα διαδεδομένη η αντίληψη ότι στις κορυφές των βουνών κατοικούσαν θεότητες οι οποίες ήλεγχαν τα μετεωρολογικά φαινόμενα και την γονιμότητα. Επομένως οι τελετές που σχετίζονταν με τη λατρεία αυτών των θεών είχαν πρωταρχική σημασία για το λαό της Νάζκα. Ισως σ΄αυτό οφείλεται επίσης ότι κάποια από τα φυτά και τα ζώα που συναντάμε στα γεώγλυφα, στις παραδόσεις των Ανδεων συνδέονται με το νερό. Για τον Reinhard λοιπόν όλο αυτό το πλέγμα γραμμών και σχημάτων απέβλεπε στην επίκληση δυνάμεων που θα έφερναν την ευεργετική βροχή που είναι τόσο σπάνια στο υψίπεδο της Νάζκα. Η Κεραμική Οι ανασκαφές στην περιοχή της Νάζκα έφεραν στο φως θαυμάσια κεραμικά αντικείμενα που διακρίνονται για την ποικιλία των χρωμάτων τους και την εξαιρετική πατίνα τους. Η κεραμική της χωρίζεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από ρεαλιστικές και στυλιζαρισμένες φιγούρες. Η δεύτερη έχει πολύ εκλεπτισμένα σχέδια που καλύπτουν ολόκληρο το αγγείο, καμμιά φορά και το εσωτερικό του. Εντύπωσε προξενεί η τελειότητα της φόρμας, δεδομένου ότι ο αγγειοπλάστης της Νάζκα δεν χρησιμοποιούσε τροχό. Απεχθανόταν επίσης το κενό. Για να το αποφύγει, μεγενθύνει την κεντρική φιγούρα, την στολίζει, την πολλαπλασιάζει και καταφεύγει σε ασυνήθιστα τεχνάσματα. Τα αγγεία έχουν πλούσια εικονογράφηση μαγικο-θρησκευτικού χαρακτήρα που μας μαθαίνουν πολλά για τη φιλοσοφία και τη θρησκεία τους. Μας παρουσιάζουν ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα τέρατα, πνεύματα της φύσης, τα φυτά και τα ζώα τους, τους τελετουργικούς χορούς τους, τα μαγικά μουσικά όργανα που κρατούν οι θεότητές τους καθώς επίσης και άλλα φανταστικά όντα που εκφράζουν την αντίληψή τους για το σύμπαν. Είναι φανερό ότι τέτοια μοτίβα δεν έχουν ακόμα ερμηνευθεί επειδή γνωρίζουμε ελάχιστα για τη θρησκεία των Νάζκα. Όπως αναφέραμε στην αρχή οι πολιτισμοί και οι κουλτούρες που έχουν εντοπιστεί στο Περού είναι πολλοί. Κάποιοι από αυτούς έχουν έρθει στο φως και κάποιοι άλλοι περιμένουν ακόμη την αρχαιολογική σκαπάνη. Οι έρευνες δεν έχουν ολοκληρωθεί γιατί η μελέτη τους ξεκίνησε τις τελευταίες δεκαετίες. Έτσι παρατηρείται κάποια σύγχυση και συνεχείς ανακατατάξεις όσον αφορά τις χρονολογίες, τις ιστορικές περιόδους, τις ορολογίες, κλπ. Τα αινίγματα παραμένουν ακόμη άλυτα ή χωρίς ικανοποιητικές εξηγήσεις και αποτελούν πρόκληση για τους σημερινούς ερευνητές του παρελθόντος της ανθρωπότητας.

xorisoria.org