Η ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ δεν αφορά μόνο τον ΑΝΘΡΩΠΟ, αλλά αναλύσεις DNA γίνονται πλέον σε ΖΩΑ, ΦΥΤΑ, ΜΙΚΡΟΒΙΑ και στην ιχνηλασιμότητα ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Γράφει ο καθηγητής Τριανταφυλλίδης Κωνσταντίνος


Η ιατροδικαστική μπορεί να θεωρηθεί ως εφαρμογή του νόμου με βάση επιστημονικές αποδείξεις. Στην ανθρώπινη ιστορία, η επιστήμη πάντοτε ανέπτυσσε νέες μεθοδολογίες και το δικαστικό σύστημα συνήθως τις υιοθετούσε για να αποκαλυφθεί η αλήθεια στη δίκη. Η παραδοσιακή ιατροδικαστική γενετική είχε προσανατολιστεί κυρίως προς τη χρήση ανθρώπινου DNA στη διερεύνηση ιατροδικαστικών υποθέσεων ποινικής έρευνας και αστικού δικαίου (Εικ. 1 και 2). Παράλληλα η μεθοδολογία της ανάλυσης του DNA χρησιμοποιείται πλέον και σε άλλες δικαστικές υποθέσεις (Εικ. 3 και 4), όπως η διαπίστωση της ταυτότητας οικόσιτου ζώου, π.χ. γάτας ή σκύλου, από τρίχες ή σταγόνες αίματος που βρίσκονται στη θέση διάπραξης τροχαίων ή εγκληματικών ενεργειών, στη διερεύνηση της ταυτότητας φυτών ή γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Με την αλματώδη
ανάπτυξη της γενετικής, πέρα από τις προηγούμενες εγκληματικές πράξεις, άρχισαν να διαπράττονται και εγκλήματα εντελώς νέα, όπως είναι η άνευ αδείας, από τον έχοντα το δίπλωμα της ευρεσιτεχνίας, καλλιέργεια βελτιωμένων φυτικών ποικιλιών ή η εκτροφή ζωικών φυλών ή η καλλιέργεια και εκτροφή γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Οι οργανισμοί αυτοί ή τα προϊόντα τους προστατεύονται από αποκλειστικά διεθνή σήματα (πατέντες). Σε τέτοιες περιπτώσεις ο κάτοχος της ευρεσιτεχνίας προσφεύγει στα Δικαστήρια για απώλεια κερδών.
Παρά τις ορισμένες δυσκολίες, η τρέχουσα ιατροδικαστική γενετική ενσωματώνει σταδιακά την ανάλυση του μη ανθρώπινου γενετικού υλικού σε μεγαλύτερο βαθμό (Εικ. 3 και 4). Η ανάλυση αυτού του υλικού - συμπεριλαμβανομένων ζωικών ειδών, φυτών ή μικροοργανισμών - χρησιμοποιείται σήμερα ευρέως, παρέχοντας βοηθητικά στοιχεία στις εγκληματικές δραστηριότητες σε περιπτώσεις όπως οι επιθέσεις σε ζώα ή από ζώα, η εμπορία ειδών, η βιοτρομοκρατία, και η ταυτοποίηση της παραπλανητικής μέχρι δόλιας σύνθεσης τροφίμων. Σε εργασία που είναι ελεύθερα προσβάσιμη (Arenas M, και συν. Forensic genetics and genomics: Much more than just a human affair. PLoS Genet 13: e1006960, 15/9/ 2017) διερευνάται η εντυπωσιακή χρήση της μη ανθρώπινης ιατροδικαστικής γενετικής λόγω της αυξανόμενης ποικιλίας των γενετικών δεικτών, της καθιέρωσης ταχύτερων, λιγότερο δαπανηρών και φθηνότερων τεχνολογιών αλληλούχισης του γενετικού υλικού και της βελτίωσης των μεθόδων βιοπληροφορικής. Μερικά παραδείγματα.
ΖΩΑ. Η στενή παρουσία των ζώων σε ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες εξηγούν γιατί είναι μεταξύ των πρώτων στόχων της ιατροδικαστικής γενετικής. Ο αριθμός των ζωικών ειδών που μελετήθηκαν από την προοπτική της εγκληματολογικής γενετικής έχει αυξηθεί σημαντικά και έχουν αναπτυχθεί διαφορετικά πρωτόκολλα δοκιμών για τον προσδιορισμό της ταυτότητας ενός δείγματος σε διαφορετικά βιολογικά επίπεδα, όπως ατομικά, πληθυσμιακά, φυλετικά και ταυτοποίηση είδους.
ΦΥΤΑ. Τα γενετικά τεκμήρια των φυτών μπορούν να παράσχουν κρίσιμες πληροφορίες για την ανασυγκρότηση εγκληματολογικών γεγονότων. Η συμβατική ταξινομική ταυτοποίηση (χρησιμοποιώντας μορφολογικές μεθόδους) έχει μειωμένη εφαρμογή αφού οι βοτανικές εγκληματολογικές αποδείξεις είναι συχνά πολύ κατακερματισμένες (π.χ. κομμάτια φύλλων ή σπόροι) που περιορίζουν τη χρήση κατάλληλων κλείδων. Ωστόσο, μοριακοί δείκτες μπορούν να εφαρμοστούν για τον εντοπισμό των δειγμάτων, ανεξάρτητα από την κατάσταση, τη μορφολογία και τη φάση ανάπτυξης του φυτού.
ΜΙΚΡΟΒΙΑ. Τα μικρόβια έχουν αναγνωριστεί από καιρό ως σημαντικοί παράγοντες στην καθημερινή μας ζωή, όπως η ιατρική και η δημόσια υγεία, αλλά και στις βιομηχανικές εφαρμογές. Η μικροβιακή ιατροδικαστική έχει δώσει ήδη εντυπωσιακά αποτελέσματα, π.χ. η συγκριτική ανάλυση των αποτελεσμάτων ανάλυσης του DNA έδειξαν ότι τα σπόρια του βακίλου του άνθρακα που στελνόταν στις ΗΠΑ προέρχονταν από το μολυσματογόνο «στέλεχος AMES» που απομονώθηκε από νεκρό ζώο, το 1950, κοντά στο Ames της Αιόβα. Τα αποτελέσματα οδήγησαν στην ταυτοποίηση του ατόμου που ταχυδρομούσε τις επιστολές.
ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ. Η διερεύνηση της βιολογικής σύνθεσης των προϊόντων διατροφής (περίπτωση αλογίσιου κρέατος σε συσκευασίες, νέο διατροφικό σκάνδαλο με τοξικά αυγά) όσον αφορά το είδος, την ποικιλία, καθώς και τη γεωγραφική προέλευση (π.χ. ιχνηλασιμότητα καλλιεργούμενης τσιπούρας) έχει σημαντικό εγκληματολογικό ενδιαφέρον. Τέτοιες έρευνες έχουν σημασία για τη διασφάλιση των επιλογών των καταναλωτών σύμφωνα με τις ανησυχίες για την υγεία (π.χ. ευαισθησίες ή αλλεργίες), διατροφικές προτιμήσεις (π.χ. χορτοφάγοι, μη γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί), θρησκευτικές πεποιθήσεις ή νοθείας, π.χ. χρήση είδους με χαμηλότερη οικονομική αξία. Η σήμανση είναι απαραίτητη για τους καταναλωτές να αναγνωρίζουν τα συστατικά ενός τροφίμου. Δυστυχώς, οι ετικέτες των προϊόντων συχνά παρέχουν ανεπαρκείς ή/και εσφαλμένες πληροφορίες σχετικά με το ακριβές περιεχόμενο του τροφίμου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχοντας υπόψη τις εύλογες ανησυχίες των καταναλωτών, έχει θεσπίσει οδηγίες που προβλέπουν «Ρυθμίσεις για την κοινή οργάνωση και εμπορία αρκετών προϊόντων». Με αυτόν τον τρόπο, η Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύει στην ιχνηλασιμότητα (Η ιστορία ενός ζώου, προϊόντος ή τροφίμου σε όλα τα στάδια παραγωγής και διανομής, καθώς επίσης η περιοχή προέλευσής του) όλων των προϊόντων. Η ιχνηλασιμότητα είναι ένα μέσο ταυτοποίησης των προϊόντων, ποιοτικού ελέγχου, προστασίας της υγείας των καταναλωτών, καθώς επίσης έντιμου εμπορίου και ως εκ τούτου συμβατού με το διεθνές εμπόριο.