Οι σύγχρονοι Ιβάν Καραμάζοφ

Γράφει ο
Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος

Όταν διαβάζω ή/και ακούω μεγάλο μέρος της πολιτικής ηγεσίας και τους προβαλλόμενους εκπροσώπους της επικρατούσας διανόησης, όλοι τους μου θυμίζουν τον Ιβάν Καραμάζοφ. Τους βρίσκω κοινά  χαρακτηριστικά ζωής και ιδεολογίας και μια διαφορά.
Το πρώτο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι πως, όπως ο Ιβάν, μεγάλωσαν σε πλούσιες οικογένειες. Άλλες άγονες πνευματικά και με αρχοντοχωριάτες προγόνους, όπως του Ιβάν, άλλες με μιαν παράδοση ευπατριδών προγόνων, που συν τω χρόνω αυτή εξασθένισε, άλλες που διατηρούν αυτή τους την παράδοση, αλλά
ένας ή περισσότεροι βλαστοί της οικογένειας την απέρριψαν και, τέλος άλλες, με το παράδοξο, ότι ενώ είναι με μιαν παράδοση άθεη και μαρξιστική, κοινωνικά ανήκουν στην μπουρζουαζία.  
Το δεύτερο κοινό με τον Ιβάν είναι ότι διαθέτουν  εξυπνάδα και κάποιες γνώσεις, συνήθως προϊόντα της λογικοκρατίας. Επίσης, όπως εκείνος,  έχουν έναν τρόπο να εντυπωσιάζουν το περιβάλλον, στο οποίο απευθύνονται. Με αυτές τους τις ικανότητες επιτυγχάνουν να καταστούν καθοδηγητές  στην κοινωνία.
Το τρίτο κοινό τους με τον Ιβάν Καραμάζοφ είναι ο εγωισμός. Ο πλούτος μαζί με την αθεϊστική τους ιδεολογία, τους προκαλούν σύγχυση  προσανατολισμού και τους οδηγούν  σε λάθη εκτιμήσεων, λάθη αντιμετώπισης της ζωής των ιδίων και των συμπολιτών τους, λάθη τρόπου συμπεριφοράς. Και αν αυτά τα λάθη είχαν επίπτωση μόνο στους ίδιους ή στις οικογένειές τους, όπως συνέβη στον Ιβάν, περιορισμένο το κακό. Όταν όμως  καταλαμβάνουν μιαν υπεύθυνη θέση στην κοινωνία αυτά τα λάθη έχουν σοβαρές συνέπειες σε όλους μας, συνέπειες οικονομικές, εθνικές και κοινωνικές. Το πάθος του εγωισμού μετατρέπει την εξυπνάδα σε εξυπνακισμό και τις ικανότητες σε ρίσκα.
Το τέταρτο κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ο κοσμοπολιτισμός και η αθεΐα. Η θεωρία του Ιβάν πως «χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται» βρίσκει εκ μέρους τους πλήρη αποδοχή. Όπως εκείνος, καταρρίπτουν  όλους τους ηθικούς φραγμούς, ως ξεπερασμένους, όπως επίσης καταρρίπτουν αξίες και αρχές που στηρίζουν τη ζωή του ανθρώπου, και τον κρατούν σε αρμονία με το περιβάλλον του.
Η διαφορά τους με τον Ιβάν είναι ότι αυτός παρέμεινε στη θεωρία. Ως άθεος και μηδενιστής εξέφρασε, με τον «Ιεροεξεταστή», την ιδεολογία του στον αδελφό του Αλιόσα. Το όραμά του -  εφιάλτης για την ανθρωπότητα-, είναι η κατάργηση της ελευθερίας και της αγάπης, που προσέφερε σε αυτήν ο Θεάνθρωπος Ιησούς, ως κύριο στοιχείο της ψυχοσωματικής της οντότητας και ως μοναδικού παράγοντος συνοχής και επιβίωσής της. Ο Ιβάν δεν εφάρμοσε το όραμά του, αλλά το  εμφύσησε στον Σμερντιακόφ, νόθο γιό του πατέρα του Φιοντόρ.
Οι σύγχρονοι Ιβάν, με τις θέσεις που καταλαμβάνουν στην κοινωνία – υπουργοί, δήμαρχοι, διανοητές, δημοσιογραφούντες κ.λ.π. -, ενσυνειδήτως ή ασυνείδητα, μοιάζουν με  τον Σμερντιακόφ, που έφτασε εμπράκτως να μισήσει τον άνθρωπο και την πατρίδα του. Ο μηδενισμός, στον οποίο πιστεύουν, οδηγεί την πατρίδα μας σε μια πλαστή ελευθερία και στην εξόντωση της ιδιοπροσωπίας των πολιτών της.