Η δημοκρατία σε κίνδυνο

Γράφει ο
Τάσος Παπαδόπουλος

«Κάθε έθνος χρειάζεται τους ιδρυτικούς μύθους. Δεν μπορείς να οικοδομήσεις ένα έθνος μόνο στη βάση αφηρημένων εννοιών και του κράτους δικαίου». Αυτά είπε, μεταξύ άλλων, ο καθηγητής κοινωνιολογίας του Princeton των ΗΠΑ Μιγκέλ Σεντένο σε διάλεξη του, που έδωσε πριν λίγες ημέρες στην Αθήνα.
Αυτή είναι μια απάντηση σε όσους ιδεοληπτικούς επιχειρούν να απομυθοποιήσουν την Επανάσταση του 1821, την επέτειο των 197 ετών την οποίας γιορτάζει και σήμερα ο Ελληνισμός.
Στη χώρα, που γέννησε την άμεση Δημοκρατία, που στις μέρες μας πήρε την μορφή της αντιπροσωπευτικής εκπροσώπησης μέσω την εκλογής εκπροσώπων των πολιτών ανά περιφέρεια, οι θεσμοί πλήττονται και δοκιμάζονται, με αποτέλεσμα υπό τον
κοινοβουλευτικό μανδύα να αναπτύσσονται αυταρχικές πολιτικές.
Θα πει κανείς αυτό είναι ελληνικό φαινόμενο; Όχι δυστυχώς το βλέπουμε σε πολλές Δημοκρατίες δυτικού τύπου από τις ΗΠΑ του Τραμπ μέχρι την Βενεζουέλα του Μαδούρο.
Με αφορμή τα συμβαίνοντα σε αυτές τις χώρες, αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο σε Ουγγαρία και Πολωνία και κυρίως στην Ρωσία, θα δούμε πως τα προσεγγίζει ο καθηγητής του Χάρβαρντ  Στίβεν Λεβίτσκι στο προφητικό του βιβλίο «Πως πεθαίνουν οι δημοκρατίες», αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύθηκαν στο φύλλο της «Καθημερινής» της 11ης Μαρτίου 2018.
Ο επίδοξος δικτάτορας, σύμφωνα με τον Λεβίτσκι, πρέπει να υπερβεί δύο εμπόδια. Πρώτον, πρέπει να ρίξει στάχτη στα μάτια των πολιτών και να κατακτήσει δημοκρατικά την εξουσία, προκειμένου να εξασφαλίσει την απαιτούμενη νομιμοποίηση και το κάλυμμα για τις αντιδημοκρατικές πρωτοβουλίες, που θα αναλάβει στη συνέχεια. Δεύτερον, και σημαντικότερον, αφού εισέλθει μέσα στο κύτταρο της δημοκρατίας, δεν καταργεί, ασφαλώς, το δικαίωμα ψήφου, αλλά μέσα από τη χειραγώγηση του Κοινοβουλίου, της Δικαιοσύνης και των μέσων ενημέρωσης, περιορίζει, κατευθύνει και προδιαγράφει τις πολιτικές επιλογές των πολιτών. Πολλοί εφησυχάζουν πιστεύοντας ότι οι θεσμικές δικλίδες ασφαλείας (checks and balances) θα αποτρέψουν την κατάχρηση της εξουσίας. Όμως οι δικλίδες ασφαλείας είναι αυτοματισμοί που δεν λειτουργούν χωρίς τη συνεχή υπεράσπισή τους από θεσμικούς αξιωματούχους και την κοινωνία των πολιτών. Αν η υπεράσπιση αυτή εκλείψει μέσα σε ένα κλίμα εκβιασμών, διώξεων και συναλλαγής, τότε οι αυτοματισμοί ατονούν και απενεργοποιούνται.
Οι μεταβολές εξελίσσονται με ρυθμό ανεπαίσθητο. Το Κοινοβούλιο τροποποιεί τους νόμους, τον εκλογικό νόμο και το Σύνταγμα προς όφελος του καθεστώτος και χρησιμοποιείται για τον εκβιασμό της αντιπολίτευσης και την ποινικοποίηση της πολιτικής ζωής. Η Δικαιοσύνη συνθηκολογεί και επιστρατεύεται για τον εκφοβισμό και την τιμωρία πολιτικών αντιπάλων και οικονομικών συμφερόντων που δεν συμβιβάζονται με την εξουσία. Τα μέσα ενημέρωσης γίνονται όμηροι των φορολογικών και τραπεζικών αρχών και ελέγχονται ή αγοράζονται από επιχειρηματίες που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση ή είναι ευάλωτοι στις πιέσεις της, με αποτέλεσμα να καταφεύγουν στην αυτολογοκρισία και να επιδιώκουν τη συναλλαγή με την εξουσία. Αυτή είναι η συνταγή για την υπονόμευση της δημοκρατίας και εφαρμόζεται σε όλες τις ευπαθείς χώρες σχεδόν με τον ίδιο πανομοιότυπο τρόπο, την ίδια ώρα που όσοι προειδοποιούν και καταγγέλλουν το φαινόμενο αντιμετωπίζονται με συγκατάβαση ως «υπερβολικοί».
Η άμεση δημοκρατία, επιβεβαιώνει ο κ. Λεβίτσκι, επιστρατεύεται κατά κόρον για την υπονόμευση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και την αποδυνάμωση των θεσμών που εμποδίζουν τον αυταρχικό ηγέτη από την κατάχρηση της εξουσίας. Τα δημοψηφίσματα θαμπώνουν τους πολίτες ότι δήθεν ανοίγουν τον δρόμο για την «πραγματική δημοκρατία», ενώ στην πραγματικότητα χρησιμοποιούνται για την αμφισβήτηση και την κατάργηση θεσμικών πλαισίων (π.χ. εθνικό σύνταγμα, ανώτατο δικαστήριο, συμμετοχή στην Ευρώπη) που περιφρουρούν τη δημοκρατία μέσα από την οριοθέτηση της εξουσίας των κυβερνώντων.
Ο αυταρχικός ηγέτης προκηρύσσει δημοψηφίσματα προκειμένου να απαλλαγεί από θεσμούς, που δεν του επιτρέπουν να ασκήσει ενισχυμένες εξουσίες. Οι πολίτες «απελευθερώνουν» τον ηγέτη από ενοχλητικούς δημοκρατικούς θεσμούς, αλλά όταν αντιλαμβάνονται το λάθος τους, διαπιστώνουν ότι δεν διαθέτουν πλέον τους θεσμικούς μηχανισμούς που διευκολύνουν την αντικατάστασή του. Και ασφαλώς, ο ρόλος της οικονομίας είναι κρίσιμος για την ευρωστία της δημοκρατίας. Οι λαοί υπερασπίζονται τη δημοκρατία μόνο όταν θεωρούν ότι τους εξασφαλίζει την ευημερία.
Πώς αναγνωρίζουμε εγκαίρως έναν πολιτικό που παραμονεύει για να υπονομεύσει τη δημοκρατία και να εγκατασταθεί μόνιμα στην εξουσία; Εύκολο, λέει ο Λεβίτσκι. Ο αυταρχικός ηγέτης του αύριο αμφισβητεί τους θεσμούς, απειλεί τους αντιπάλους του, δικαιολογεί τη βία, επικαλείται συνωμοσίες και επιτίθεται στα μέσα ενημέρωσης. Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι σαφώς ένας γνήσιος εκπρόσωπος αυτής της κατηγορίας πολιτικών, αλλά ο κ. Λεβίτσκι δεν πιστεύει ότι η ανάδειξή του στην προεδρία των ΗΠΑ οφείλεται σε μια «μαύρη επιχείρηση» των Ρώσων. Η έρευνα του Aμερικανού ειδικού εισαγγελέα Ρόμπερτ Μιούλερ για τη ρωσική ανάμειξη στις αμερικανικές εκλογές έδειξε πρόσφατα ότι η Μόσχα, με το απόρρητο Project Lakhta που υλοποιήθηκε από τη «φάρμα των τρολς» στην περιοχή Lakhta της Αγίας Πετρούπολης, έχει επιτεθεί σε πολλές δυτικές χώρες με επιχειρήσεις παραπληροφόρησης και προγράμματα πρόκλησης τεχνητής όξυνσης.
Όλα αυτά που καταγράφει ο καθηγητής Λεβίτσκι αποτελούν δυστυχώς και το ανάγλυφο θα έλεγε κανείς πιστό αντίγραφο της ακολουθούμενης πολιτικής στη χώρα μας, από τον Α. Τσίπρα  την τελευταία τριετία…