Γκολάν, η συνθήκη που θα έσωζε την Συρία…

του Ιωάννη Μπαλζώη*,
Τα Υψώματα ή Υψίπεδα του Γκολάν (Γαυλανίτις στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο) είναι το νέο μέτωπο αντιπαράθεσης στην Μέση Ανατολή. Η απόφαση του προέδρου Τραμπ να υπογράψει το σχετικό διάταγμα, όπου οι ΗΠΑ…αναγνωρίζουν πλέον την Ισραηλινή κυριαρχία στο Γκολάν, πυροδότησε τις αναμενόμενες θα λέγαμε νέες εντάσεις στην ευρύτερη περιοχή. Ήδη Ιράν, Ρωσία και Τουρκία, ως άμεσα εμπλεκόμενες στον πόλεμο της Συρίας, όπως και ορισμένες Αραβικές χώρες όπως η Σαουδική Αραβία εξέφρασαν ήδη την αντίδρασή τους στην απόφαση αυτή του προέδρου των ΗΠΑ. Μέχρι τώρα η ΕΕ, αρνείται να ακολουθήσει τις ΗΠA στην αλλαγή του καθεστώτος των υψωμάτων Γκολάν. Μια περιοχή που κατέλαβε το Ισραήλ από το 1967 με τον αστραπιαίο πόλεμο των έξι ημερών και τελικά την προσάρτησε το 1981, γεγονός που δεν έτυχε της αποδοχής της διεθνούς κοινότητας. Γιατί όμως αυτά τα υψώματα έχουν τόση ιστορική και πολιτική σημασία;
Μερικές φορές η ιστορία παίζει παράξενα παιχνίδια και οι τελικές αποφάσεις των ηγετών καθορίζουν και τον ρου της ιστορίας για τα έθνη, τις χώρες, τις περιοχές αντιπαράθεσης. Τα υψίπεδα του Γκολάν είναι μια περιοχή, ένα πλατό, ένα οροπέδιο 1800 τ.χλμ. ΚΜ, βορείως της λίμνης της Γαλιλαίας, εκ των οποίων η Συρία κατέχει τα 600 τ.χλμ και το Ισραήλ τα 1200 τ.χλμ. Το Ισραήλ κατέλαβε και κατέχει από το 1967 την περιοχή αυτή, που από άγονη περιοχή την μετέτρεψε σε θερμοκήπιο παραγωγής όλων των γεωργικών προϊόντων.

Τα Υψίπεδα του Γκολάν, έχουν στρατηγική σημασία, όχι μόνο διότι εκεί πηγάζει ο Ιορδάνης ποταμός, βασική πηγή νερού στο Ισραήλ, αλλά και γιατί η περιοχή των Υψιπέδων δεσπόζει στην κοιλάδα που οδηγεί στη Δαμασκό. Από το όρος Χερμόν που κατέχει στα Βόρεια του Γκολάν κατοπτεύει και απειλεί την Δαμασκό που απέχει 40 χλμ. Αποτελούν δε τα Γκολάν τον φυσικό προμαχώνα, το αμυντικό οχυρό του Ισραήλ στα βόρεια σύνορά του και θεωρείται δύσκολο να αποχωρήσουν και να παραχωρήσουν πλήρως τα υψώματα στην Συρία, αν και ιστορικά της ανήκουν.
Και όμως πριν από εννέα χρόνια, το 2010, πριν ακόμη αρχίσει η λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη» και ο τρομακτικός πόλεμος στην Συρία, το Ισραήλ είχε αποφασίσει να παραχωρήσει το μεγαλύτερο μέρος του Γκολάν, διατηρώντας κάποια εδάφη, στη νότια πλευρά των υψωμάτων, για λόγους ασφαλείας, καθώς και τον πλήρη έλεγχο του ποταμού Ιορδάνη, δυτικά των υψωμάτων, για τον έλεγχο των υδάτινων πόρων, στοιχείο απαραίτητο για το Ισραήλ.

Το σχέδιο του Ισραήλ

Έτσι το Ισραήλ προτείνει στη Συρία το 2010 την αποχώρηση των Ισραηλινών δυνάμεων, μέχρι τη λεγόμενη γραμμή Ridge (Ridge Line), παραχωρώντας στην Συρία, σχεδόν όλο το Γκολάν, μαζί με όλες τις υφιστάμενες κατοικημένες περιοχές. Οι προτάσεις του Ισραηλινού πρωθυπουργού Νετανιάχου, δηλαδή για αποχώρηση μέχρι την γραμμή Ridge, όπως βλέπουμε και στον χάρτη, περιλαμβάνει και την ανατολική όχθη του Ιορδάνη ποταμού και μάλιστα σε απόσταση 2,5 χλμ. από αυτή στα τελευταία Υψώματα του Γκολάν πριν την κοιλάδα του Ιορδάνη ποταμού, την κοιλάδα Χούλα και τη Θάλασσα (λίμνη) της Γαλιλαίας.

Προτάσεις Ισραήλ για αποχώρηση από τα Υψίπεδα του Γκολάν το 2010.

Παρατηρώντας τη γραμμή Ridge διαπιστώνουμε ότι παρέχει τουλάχιστον δύο στρατηγικά πλεονεκτήματα για το Ισραήλ, συγκρίνοντας την με την ολική αποχώρηση από το Γκολάν μέχρι τον Ιορδάνη ποταμό, που ήταν τα σύνορα το 1967:

1. Το Ισραήλ διατηρώντας τον έλεγχο της δυτικής και ανατολικής όχθης του Ιορδάνη ποταμού, διατηρεί τον έλεγχο των υδατίνων πόρων του ποταμού, που είναι η κύρια υδάτινη πηγή τροφοδοσίας για το Ισραήλ. Ακόμη, η στρατιωτική παρουσία του Ισραήλ και στις δύο όχθες του παρέχει την δυνατότητα να μεταφέρει την στρατιωτική του ισχύ εύκολα και γρήγορα ξανά πίσω στο υψίπεδο του Γκολάν, σε περίπτωση πολέμου.
2. Η γραμμή Ridge αποτελεί ένα φυσικό εμπόδιο για την είσοδο και έξοδο από το Γκολάν. Παρέχει δε στις κατοικημένες περιοχές των κοιλάδων Χούλα και Γαλιλαίας, κάτω από το Γκολάν ένα στρατιωτικό «τοίχο ασφαλείας» (military firewall), από στρατιωτικές ενέργειες, όπως συνέβαινε πριν από το 1967 και ακόμη αποτελεί ένα ουσιαστικό εμπόδιο σε ενδεχόμενη προέλαση των Συριακών αρμάτων μάχης, σε περίπτωση επιχειρήσεων, στην κατεύθυνση από το Γκολάν προς τις χαμηλότερες βορειοανατολικές περιοχές του Ισραήλ.

Παρέμβαση ΗΠΑ

Έτσι τον Σεπτέμβριο 2009 ο διαπραγματευτής για την Μέση Ανατολή Τζόρτζ Μίτσελ πραγματοποίησε μια αιφνίδια επίσκεψη στην Δαμασκό για την επίτευξη μιας σημαντικής διπλωματικής επιτυχίας: Την έναρξη των Σύρο–Ισραηλινών συνομιλιών ειρήνης. Μαζί του μετέφερε έναν λεπτομερή χάρτη, με τις επίσημες ισραηλινές προτάσεις απόσυρσης από τα Υψώματα του Γκολάν, το οποίο ενεχείρησε στον Σύρο Πρόεδρο Μπασάρ Άσσαντ.
Η Δαμασκός όμως είχε και έχει ιδιαίτερες σχέσεις φιλίας και στρατιωτικούς–στρατηγικούς δεσμούς με το Ιράν και ακόμη φιλοξενούσε στο έδαφός της ηγετικές τους ομάδες ή πυρήνες εξτρεμιστικών ισλαμιστικών οργανώσεων όπως οι Χεζμπολάχ, η Χαμάς, ο Ισλαμικός Τζιχάντ και μερικές άλλες λιγότερο γνωστές οργανώσεις, που θεωρούνταν από ΗΠΑ, Ισραήλ και Δύση ως τρομοκρατικές.
Στην προσπάθεια αυτή συμμετείχε και η Γαλλία, με τον τότε πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί ο οποίος όρισε τον διπλωμάτη Ζαν Κλώντ Κουσεράν ως ειδικό διαπραγματευτή για την προώθηση των Σύρο-Ισραηλινών συνομιλιών ειρήνης. Ο Κουσεράν ανάλαβε δουλειά και μετέβη στη Δαμασκό τον Σεπτέμβριο 2010 και είχε μυστικές και πολύ προσωπικές συνομιλίες με τον πρόεδρο Άσσαντ.
Μετά από αυτές τις συνομιλίες ο πρόεδρος Σαρκοζί ενημέρωσε τον πρόεδρο των ΗΠΑ και την υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, ότι η πόρτα ήταν πλέον ανοικτή για τον διαπραγματευτή Τζόρτζ Μίτσελ, να παρουσιάσει στον Σύρο πρόεδρο τον χάρτη και τις προτάσεις του Ισραήλ, όπερ και εγένετο. Oι διαπραγματεύσεις, δυστυχώς τελικά δεν ευοδώθηκαν και κατά πολλούς αναλυτές αν είχε επιτευχθεί συμφωνία και είχε υπογραφεί συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ, το μέλλον της Συρίας θα ήταν σήμερα διαφορετικό.

Σχέδιο Φρέντερικ Χοφ

Ο πρωθυπουργός Νετανιάχου θεωρούσε ότι οι προτάσεις του, ήταν παρεμφερείς με το σχέδιο του Φρέντερικ Χόφ, του ειδικού σε θέματα Συρίας, μέλους της ομάδας του Μίτσελ, ο οποίος πρότεινε την αποχώρηση των Ισραηλινών σε δύο στάδια και μέχρι την γραμμή Ridge. Έτσι κατά το πρώτο στάδιο ο Χοφ είχε προτείνει την απόσυρση των Ισραηλινών μέχρι το κεντρικό Γκολάν, ενώ το Ισραήλ θα διατηρούσε σταθμούς εγκαίρου προειδοποίησης και προχωρημένα φυλάκια επί του όρους Χερμόν στα Βόρεια του Γκολάν, 40 χλμ. από τη Δαμασκό. Ακόμη δε το Ισραήλ θα κατέχει και τις δύο όχθες του Ιορδάνη ποταμού.
Κατά το δεύτερο στάδιο το Ισραήλ θα κατείχε τις νότιες και νοτιοδυτικές υπώρειες του Γκολάν μέχρι τους ποταμούς Ιορδάνη και Γιαρμούκ, που είναι αδιάβατες σε άρματα και τεθωρακισμένα, αποτελώντας ακόμη ένα φυσικό εμπόδιο και παράλληλα μια φυσική προστασία από στρατιωτικές ενέργειες της άλλης πλευράς. Το Ισραήλ θα μπορούσε να αποσυρθεί δυτικά του Ιορδάνη ποταμού μετά από χρόνια, όταν η ειρήνη θα έχει εμπεδωθεί και οι σχέσεις εμπιστοσύνης με την Συρία θα έχουν αποκατασταθεί πλήρως.
Όπως βλέπουμε τα δύο σχέδια ήταν παρεμφερή και ο Νετανιάχου ήταν έτοιμος να πραγματοποιήσει τροποποιήσεις στο σχέδιό του, υιοθετώντας διάφορες προτάσεις από το σχέδιο Χοφ. Φυσικά ο Χοφ είχε ενημερώσει τον πρόεδρο Άσσαντ της Συρίας, ότι για την έναρξη και την πρόοδο των διεργασιών θα πρέπει να λάβει αποστάσεις από Οργανώσεις που οι Αμερικανοί (και οι Ισραηλινοί και η Δύση) θεωρούν τρομοκρατικές, όπως η Χεζμπολάχ, η Χαμάς, Ισλαμικός Τζιχάντ κλπ.
Δυστυχώς όλες οι προσπάθειες των ΗΠΑ και Γαλλίας για την επίτευξη μιας συμφωνίας και την υπογραφή συνθήκης ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Συρίας, στα πρότυπα των συμφωνιών με Αίγυπτο και Ιορδανία, τελικά ναυάγησαν και οι σχέσεις των δύο κρατών παρέμειναν όπως ήταν, δηλαδή εχθρικές και σε κατάσταση πολέμου, κάτι που τελικά απεδείχθη καταστροφικό για τη Συρία, με τα γεγονότα που ακολούθησαν την επόμενη χρονιά. Και ο λόγος;
Το Ιράν του ακραίου προέδρου Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ τότε, που στην κυριολεξία απαγόρευσε κάθε διαπραγματευτική επαφή με τον μεγάλο εχθρό των, το σιωνιστικό μόρφωμα, όπως ονόμαζαν το Ισραήλ. Και η μεγάλη ευκαιρία για ένα μεγάλο βήμα για την ειρήνευση στην περιοχή, αλλά και για ένα διαφορετικό μέλλον της Συρίας δυστυχώς χάθηκε οριστικά. Το τι ακολούθησε την επόμενη χρονιά με τον πόλεμο στην Συρία και την καταστροφή μιας πολύ ωραίας χώρας είναι γνωστό σε όλους μας.

Γιατί ναυάγησε το σχέδιο Χοφ

Οι Ισραηλινοί ήθελαν όντως σοβαρά να επιλύσουν αυτό το θέμα, παραχωρώντας το Γκολάν, εξασφαλίζοντας όμως θέματα εθνικής ασφαλείας και αποτροπής εχθρικών ενεργειών. Ακόμη το Ισραήλ ήθελε να διατηρήσει τον έλεγχο των υδάτινων πόρων του Ιορδάνη ποταμού, καθόσον το νερό είναι το υπό έλλειψη πρώτιστο αγαθό του Ισραήλ. Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί το Ισραήλ να παραχωρήσει μια περιοχή, που από άγονο υψίπεδο, το έχει μετατρέψει σε γη της επαγγελίας στην κυριολεξία, ένα κήπο της Εδέμ, με εξαίρετα προϊόντα όπως τα περίφημα κρασιά του;
Σύμφωνα με όλους τους αναλυτές με την παραχώρηση αυτή επέλυε τα περισσότερα προβλήματά του. Παραχωρώντας το Γκολάν εξασφάλιζε τα βόρεια σύνορα του και ταυτόχρονα αποδυνάμωνε και αποστερούσε από τους κυρίους εχθρούς και αντιπάλους του (Ιράν, Χεζμπολάχ, Χαμάς, Ισλαμικός Τζιχάντ κλπ) από φιλία, υποστήριξη, πόρους, φιλοξενία ηγετικών ομάδων και πολλών άλλων πλεονεκτημάτων.
Από την άλλη πλευρά, η Συρία του προέδρου Άσσαντ ήταν εγκλωβισμένη στην επιθυμία της να ανακτήσει χωρίς πόλεμο τα εδάφη της που είχε απολέσει με πόλεμο υπογράφοντας συνθήκη ειρήνης με έναν άσπονδο εχθρό και από την άλλη να συμμορφωθεί στην πολιτική και τις εντολές του κυριότερου συμμάχου της, του Ιράν, που θεωρεί ότι το Ισραήλ αποτελεί τον μεγαλύτερο εχθρό του, όπως και ολοκλήρου του Αραβικού κόσμου. Τελικά υιοθέτησε την «εντολή» του Ιράν. Τα υπόλοιπα είναι πλέον ιστορία.

Τα πάντα θα ήταν διαφορετικά

Εδώ όμως αναφύεται ένα ερώτημα. Αν η Συρία είχε αποδεχθεί τις κυοφορούμενες το 2010 εξελίξεις, υπό την αιγίδα των ΗΠΑ και είχε δεχθεί την συμφωνία ειρήνης με το Ισραήλ, θα είχαμε τις εξελίξεις με την Αραβική άνοιξη; Σύμφωνα με πολλούς και έγκυρους αναλυτές της Μέσης Ανατολής, τις οποίες προσωπικά αποδέχομαι και συνηγορώ, η Συρία δεν θα βρισκόταν στην σημερινή κατάσταση.
Η συμφωνία με το Ισραήλ, υπό την έγκριση των ΗΠΑ, το τονίζουμε, γιατί γνωρίζουμε σήμερα ποιοι ήταν οι εμπνευστές και «χορηγοί» της χειρότερης μορφής πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή, της Αραβικής Άνοιξης και της δημιουργίας και γιγάντωσης του μεγαλύτερου σήμερα εφιάλτη, του Τζιχαντισμού, θα αποτελούσε ένα πλέγμα ασφαλείας για την πολύπαθη αυτή χώρα. Μια αραβική χώρα, μοναδική, πανέμορφη, πολυπολιτισμική, πολυθρησκευτική, με ελευθερία λόγου, πίστης και έργων πρωτοπόρου για αραβική χώρα συγκρινόμενη με τις λοιπές Αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής.
Δυστυχώς για τον συριακό λαό, η απόφαση της ηγεσίας του ήταν καταστροφική για το μέλλον της χώρας, αλλά ποιος γνώριζε τότε τι θα επακολουθούσε σε μερικού μήνες; Έτσι διαπιστώνουμε ότι από τύχη, ή μια λανθασμένη εκτίμηση της πολιτικής ηγεσίας μιας χώρας, μπορεί να προκύψουν κολοσσιαία θέματα, που μπορούν να φθάσουν μέχρι την καταστροφή της.
Τέλος, θα λέγαμε ότι η αμερικανική ενέργεια έχει εξαιρετική σημασία και για τη διεθνή πολιτική, καθόσον έρχεται μετά από μια σειρά μονομερών πολιτικών κινήσεων, όπου οι μεγάλες δυνάμεις δια της βίας και της στρατιωτικής ισχύος επιβάλλουν ντε φάκτο αλλαγές συνόρων. Πρόσφατα παραδείγματα ο τρόπος που οι ΗΠΑ επέβαλλαν την «ανεξαρτοποίηση» του Κοσόβου, καταστώντας το προτεκτοράτο. Από την άλλη πλευρά είδαμε πως η Ρωσία με παρεμφερή τρόπο παρενέβη στο Ντονμπάς της Ουκρανίας και διέσπασε την περιοχή αυτή και ακόμη πιο εμφανές, ο τρόπος που απέσπασε και προσάρτησε την Κριμαία, περιοχές που ανήκουν στην Ουκρανία. Είναι χαρακτηριστικά δείγματα του πώς οι μεγάλες δυνάμεις αδιαφορούν και καταπατούν το Διεθνές Δίκαιο και τη βασική αρχή του απαραβίαστου των συνόρων των κρατών. Και μας αφορά, λόγω Κύπρου και της συμπεριφοράς της Τουρκίας επί αυτού.
* Ο Ιωάννης Αθαν. Μπαλτζώης είναι αντιστράτηγος ε.α., πρώην Ακόλουθος Άμυνας στο Τελ Αβίβ, πρώην Αξιωματικός επιχειρήσεων της ECMM στον πόλεμο της Βοσνίας, Απόφοιτος Tactical Intelligence School (U.S. Army), με Μεταπτυχιακό (M.Sc.) στην Γεωπολιτική Ανάλυση, Γεωστρατηγική Σύνθεση και Σπουδές Άμυνας και Διεθνούς Δικαίου του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος του Δ.Σ. του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ).