Δημοκρατία και Πολίτης

Γράφει ο
Αντώνης Τσίχλης

Οι άνθρωποι, ως μέλη μικρών και μεγάλων κοινωνικών ομάδων, είχαν πάντα να αντιμετωπίσουν και να λύσουν ποικίλα προβλήματα που προκαλούνταν από τη συμβίωσή τους. Τα πιο βασικά από αυτά ήταν ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις, ο καταμερισμός των υποχρεώσεων και η δίκαιη κατανομή των αγαθών.
Για την επίλυση των προβλημάτων αυτών εφαρμόσθηκαν κατά καιρούς διάφορα πολιτεύματα. Χαρακτηριστική ήταν η επιθυμία των αρχαίων Ελλήνων να φθάσουν στην επινόηση και εφαρμογή του πλέον καταλλήλου, του τελείου πολιτεύματος. Αποτέλεσμα αυτής της φιλισοφικής ανησυχίας τους ήταν η εξελικτική πολιτειακή και πολιτική διαδρομή, η οποία ξεκίνησε από τη Βασιλεία, διήλθε από την
Αριστοκρατία και κατέληξε στη Δημοκρατία.
Η Δημοκρατία ως φιλοσοφική θέση ζητεί να καθορίσει την έννοια καί την αξία του ανθρώπου καθώς και τη σχέση του προς το κοινωνικό σύνολο. Ως πολίτευμα αφ' ενός η δημοκρατία ασχολείται με την επίλυση των διοικητικών προβλημάτων που προξενεί η κοινωνική συμβίωση , έχοντας ως γνώμονα την αρχή "η εξουσία ανήκει σε όλους, προέρχεται από όλους και αποβλέπει στην εξυπηρέτηση όλων". Ως τρόπος ζωής αφ' ετέρου η Δημοκρατία ασχολείται με την προσωπική καλλιέργεια των ατόμων, ώστε αυτά να καταστούν ικανά να συνεργάζονται αρμονικώς μεταξύ τους προς την επίτευξη του κοινού αγαθού/καλού.
Κύρια χαρακτηριστικά της Δημοκρατίας είναι η Ισότητα και η Ελευθερία. Με βάση το πρώτο οι άνθρωποι είναι ίσοι μεταξύ τους. Ίσοι ως προς την αξία. Ίσοι απέναντι στο νόμο. Έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις και τα ίδια δικαιώματα. Με βάση το δεύτερο οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να έχουν τις δικές τους απόψεις, να επιδιώκουν τις δικές τους φιλοδοξίες, να τρέφουν τα δικά τους όνειρα και να καλλιεργούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις έμφυτες ικανότητες και τα ταλέντα τους, υπό την απαράβατη προϋπόθεση ότι η ελευθερία τους δεν απειλεί και δεν παραβιάζει τα δικαιώματα των άλλων.
Η Δημοκρατία είναι σκληρή και απαιτητική. Χρειάζεται πίστη και σιγουριά. Απαιτεί να την εκπροσωπούν οι πολλοί καλλιεργημένοι και όχι οι λίγοι επιτήδειοι. Δε επιτρέπεται να υπάρχει ψηφοφόρος που να αγνοεί την αξία και τη δύναμη της ψήφου του, και δεν νοείται πολίτης που να μην έχει επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του. Δεν θεωρείται ως "Δήμος" συνειδητός το πλήθος που μέσα στην απαιδευσία του πιστεύει στις υποσχέσεις των καταπιεστών του, στις προλήψεις του τρομοκρατημένου παρελθόντος, στις αληθοφανείς θεωρίες των προνομιούχων. Και οι πολιτικοί τέλος οφείλουν να είναι παιδαγωγοί του λαού και όχι δημαγωγοί.
Η Δημοκρατία δεν είναι μία κατάσταση. Είναι κάτι που γίνεται συνεχώς. Χρειάζεται να ανανεώνεται κάθε ημέρα. Να προστατεύεται από τους εσωτερικούς ή εξωτερικούς κινδύνους που την απειλούν. Και η ανανέωση αυτή εξαρτάται από τον άνθρωπο. Όσο πιο πολύ επιτυγχάνει ο άνθρωπος στον προσωπικό του αγώνα να υπερβεί τον ατομοκεντρισμό του και να δείχνει με τον τρόπο της ζωής του γνήσιο σεβασμό προς τους άλλους ανθρώπους και τα δικαιώματά τους, τόσο πιο αποδοτική γίνεται η Δημοκρατία. Προς τούτο απαραίτητη προϋπόθεση είναι η παιδεία του λαού, διότι η γνώση αποτελεί πολιτική αρετή, που σημαίνει ότι είναι θεμέλιο της Δημοκρατίας, ενώ η Δημοκρατία είναι ο σκοπός της γνώσεως. Χωρίς την παιδεία και τη συνακόλουθη γνώση χάνεται η ανθρώπινη υπόσταση, και χωρίς ανθρώπινες οντότητες δεν οικοδομείται Δημοκρατία.
Ανάμεσα στη Δημοκρατία και την παιδεία υπάρχει μία απόλυτη και αμφίδρομη σχέση. Όσο καλλίτερη είναι η Δημοκρατία, τόσο καλλίτερη είναι και η παιδεία της. Αλλά και η ποιοτική απόχρωση της παιδείας αντανακλά στην ποιότητα της Δημοκρατίας. Η παιδεία σαν τον καθρέπτη δείχνει το αληθινό πρόσωπο των πραγμάτων, ξεσκεπάζει τα γεγονότα, ξεγυμνώνει τα λόγια των δημοκόπων. Όταν μία παιδεία οικοδομείται πάνω στο ψέμα, είναι φυσικό να στηρίζει μίαν ψεύτικη δημοκρατία, που ανά πάσα στιγμή γίνεται άθυρμα στα χέρια των λίγων ισχυρών. Χρειαζόμαστε λοιπόν, ίσως περισσότερο σήμερα, μίαν παιδεία ελευθερίας. Η παιδεία κάθε πολίτη ξεκινά από το σπίτι, συνεχίζεται στο σχολείο, στη δουλειά, στις κοινωνικές σχέσεις. Είναι αδύνατη η διάπλαση δημοκρατικών συνειδήσεων χωρίς την τήρηση των νόμων της κοινωνικής ζωής μέσα στην καθημερινότητα. Η δημοκρατικότητα πρέπει να  είναι καθημερινό βίωμα, συνήθεια, ιδιότητα. Δεν μπορούμε να παριστάνουμε τους δημοκρατικούς και να συμπεριφερόμαστε φασιστικά στο σπίτι, στη δουλειά, στις σχέσεις μας.
Για να κατανοήσουμε αν σήμερα η Δημοκρατία, είτε σε τοπικό είτε σε διεθνές περιβάλλον, είναι γνήσια και υγιής, αρκεί να κρίνομε την παρεχομένη παιδεία. Είναι αυτή που απελευθερώνει ή χειραγωγεί;  Είναι αυτή που αφυπνίζει ή υπνωτίζει; Είναι αυτή που μορφώνει εσωτερικώς το άτομο ή το τυποποιεί; Αλλά και οι πολιτικές πρακτικές που εφαρμόζονται είναι δημοκρατικές ή όχι; Μήπως σε πλείστες περιπτώσεις η άποψη και η βούληση των μειοψηφικών ομάδων επιδιώκεται να επιβληθούν στην άποψη και τη βούληση των πλειοψηφιών; Μήπως το δημοκρατικό δικαίωμα της αυτοδιαθέσεως των λαών χρησιμοποιείται από εφήμερα ισχυρές δυνάμεις ως πρόσχημα για τη διάλυση άλλων κρατών; Μήπως δεν είναι πλέον διάχυτο το πνεύμα της αναξιοκρατίας σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής; Μήπως η ιδιότητα του πολιτικού σε πολλές περιπτώσεις δεν αποτελεί μέσον πλουτισμού; Μήπως αυτό που έχομε συνηθίσει να το αποκαλούμε ως "πολιτική" δεν χαρακτηρίζεται από φαινόμενα διαφθοράς και σήψης;
Βεβαίως αυτά τα φαινόμενα κρίσεως της Δημοκρατίας δεν πρέπει να μας οδηγήσουν στην απογοήτευση, στην αδιαφορία και αποχή από τα δημόσια πράγματα. Δεν ευθύνονται όλοι για την κάμψη της δημοκρατικής αρετής. Όταν εκδηλώνεται ή υποβόσκει μία κρίση της δημοκρατικής ιδέας, οφείλομε να ψάξουμε να βρούμε τα αίτιά της. Ένας λαός είναι άξιος της Δημοκρατίας, όταν δίνει εξετάσεις καθημερινώς και όχι μόνον μπροστά στην κάλπη. Οφείλομε κι εμείς να συμπεριφερόμαστε σωστά σε όλες τις εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής. Μέριμνά μας πρέπει να είναι η ιδανική δημοκρατία, μία πολιτεία ελευθέρων, δημοκρατικά οργανωμένων ανθρώπων. Κυρίως πρέπει να έχομε υπ'  όψιν μας τι συμφέρει το κοινωνικό σύνολο. Πρέπει να βλέπομε το απώτερο και όχι μόνον το άμεσο, το κοινωνικό και όχι το προσωπικό, το μόνιμο και όχι το πρόσκαιρο. Μόνον έτσι προασπίζομε και θωρακίζομε τη Δημοκρατία.