Κράτος-τραγωδία

Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Υπάρχουν ορισμένα γεγονότα που σημαδεύουν τις κοινωνίες. Η άδικη απώλεια τόσων ανθρώπων από τη φωτιά στο Μάτι είναι ένα από αυτά. Αφόρητη η οδύνη αλλά και η αγανάκτηση όλων για τους ανθρώπους που χάθηκαν από κάτι που ήταν απευκταίο μεν, αλλά στην πραγματικότητα και πολύ πιθανό: μια δασική πυρκαγιά, η πολλοστή σε μια περιοχή που έχει ήδη καεί και στο παρελθόν. Επρεπε να την περιμένουμε - κι όμως όλοι ήταν ανέτοιμοι.
Οι όποιες επιχειρησιακές ευθύνες για την αντιμετώπιση της πυρκαγιάς και τα λάθη και οι παραλείψεις της κρατικής μηχανής ασφαλώς θα πρέπει να ερευνηθούν και να αποδοθούν. Υστερα, όμως, από ενδελεχή, επισταμένη έρευνα και με συναίσθηση βαριάς ευθύνης, όχι ελαφρά τη καρδία, ούτε για πολιτικούς λόγους. Μιλάμε για δεκάδες ανθρώπινες ζωές, σε μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές μεταπολεμικά σε όλη την Ευρώπη.

Από εκεί και πέρα, όμως, πέρα από τις όποιες ατομικές ευθύνες, υπάρχουν και αυτές του κράτους. Και αυτό δεν αφορά μόνο τον κρατικό μηχανισμό με τη στενή έννοια, αλλά το κράτος το οποίο όλοι μαζί έχουμε χτίσει τα τελευταία χρόνια.

Κανονικά θα έπρεπε αυτό το κράτος να εκφράζει τα συλλογικά, κοινά συμφέροντά μας. Να παρέχει δημόσια αγαθά, πρόνοια και προστασία. Να προάγει τη συλλογική μας συνύπαρξη με τον βέλτιστο τρόπο. Να προστατεύει τα βασικά πανανθρώπινα αγαθά τής ανθρώπινης ζωής και της ατομικής ελευθερίας, αλλά και να εξισορροπεί τις ανισότητες, να διασφαλίζει τα συμφέροντα των αδυνάτων, να δημιουργεί για τους πολίτες τις προϋποθέσεις να αναπτύξουν τη δράση τους και την προσωπικότητά τους. Το κυριότερο: να εξασφαλίζει την τήρηση των κανόνων.

Είναι αυτό το κράτος που έχουμε;

Δυστυχώς, η απάντηση δεν χρειάζεται περισπούδαστες αναλύσεις. Ολοι ζούμε τις χρόνιες παθογένειες. Αλίμονο, όλοι συμμετέχουμε στη διαμόρφωση ενός κράτους όπου κυριαρχούν η αυθαιρεσία, οι εξαιρέσεις, η αναξιοκρατία και μύριες άλλες στρεβλώσεις. Το ατομικό υπεράνω του συλλογικού.

Κατά κανόνα, διαχωρίζουμε το κράτος από τον εαυτό μας. Το κράτος είναι κάτι ξένο, αν όχι εχθρικό. Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτή η βαθιά επιφύλαξη οφείλεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν το κράτος ήταν ο εχθρός, ο κατακτητής. Δεν ήταν το κράτος του Διαφωτισμού που οικοδομήθηκε σταδιακά στην Ευρώπη, αλλά ένα κράτος-δυνάστης από το οποίο έπρεπε να προφυλαχθούμε. Κι αυτό ίσως να διαμόρφωσε μια νοοτροπία η οποία μας ακολουθεί μέχρι σήμερα.

Σε κάθε κρίση, το πρόβλημα εκδηλώνεται και υπάρχει ένα κόστος, πολλές φορές και σε ανθρώπινες ζωές. Και κάθε φορά αναζητούμε ευθύνες και ψάχνουμε τις λύσεις. Συνήθως όχι για πολύ, μόνο για όσο κρατάει η ένταση.

Κι όμως, η κοινωνία έχει -σε γενικές γραμμές- καλές προθέσεις. Τα καλά ρεφλέξ φαίνονται στο κύμα αλληλεγγύης που εκδηλώνεται μετά από κάθε καταστροφή.
Ο μέσος Ελληνας δεν θα άφηνε ποτέ αβοήθητο τον διπλανό του. Κι αν τον δει να υποφέρει, κάτι θα κάνει, θα προσφερθεί, θα λειτουργήσει εθελοντικά.
Κι όμως, ο ίδιος μέσος Ελληνας επιτρέπει στο κράτος του να ρημάζει.

Αντίθετα με άλλους Ευρωπαίους, οι οποίοι είναι μεν αντικειμενικά πιο ψυχροί ως λαοί, ως ατομικές συμπεριφορές, αλλά φροντίζουν το κράτος τους κι εμείς το ζηλεύουμε.

Το κράτος με την ευρεία έννοια είμαστε εμείς, όλοι μας.
Αν δεν το φτιάξουμε, δεν έχει πολύ νόημα να περιοριζόμαστε στην αναζήτηση των επιμέρους ευθυνών κάθε φορά.