Η εξήγηση του θαύματος: Ο απλός λόγος που δεν καίγονται οι αναστενάρηδες στα πυρακτωμένα κάρβουνα

Απ’ όλα τα θρησκευτικά έθιμα που υπάρχουν στην Ελλάδα το πιο αλλόκοτο είναι μάλλον τα «αναστενάρια» Δεν είναι μόνο η πυροβασία που το καθιστά τέτοιο – ο χορός πάνω σε αναμμένα κάρβουνα – αλλά και η δομή του.

Οι αναστενάρηδες είναι άτομα μυημένα στην τελετουργία του εθίμου. Η μύηση διαρκεί πολλά χρόνια και ο αρχιαναστενάρης είναι αυτός που κρίνει πότε ο μυούμενος είναι έτοιμος για πυροβασία, αλλά και, κάθε φορά, ποιοι από τους αναστενάρηδες θα πατήσουν στα κάρβουνα. Δεν είναι γνωστό γιατί η κοινωνία των αναστενάρηδων είναι κλειστή, είναι βέβαιο όμως ότι διακατέχονται από βαθιά πίστη στο θρύλο και στον προστάτη – άγιο και ότι τη στιγμή της πυροβασίας φαίνεται να βρίσκονται σε έκσταση.

Ανάμεσα στους αναστενάρηδες υπάρχει ιεραρχία. Έτσι κάποιοι εκλεκτοί θα διατηρήσουν στα σπίτια τους τις εικόνες, τα τάματα, τα μαντήλια και τα σημάδια (ιερά κειμήλια, στοιχεία της τελετουργίας), τα οποία στην επόμενη τελετή θα συγκεντρωθούν στο κονάκι, το ιερό άντρο των αναστενάρηδων, όπου γίνεται η διαδικασία της έκστασης και ο χορός που κορυφώνεται με την πυροβασία.

Η επιλογή του αρχιαναστενάρη γίνεται σε ειδική τελετή με κριτήριο τη βαθιά γνώση των… μυστικών και πολύ σπάνια έχουν παρατηρηθεί διαφωνίες στο θέμα αυτό μεταξύ των αναστενάρηδων. Ο αρχιαναστενάρης των τελευταίων χρόνων (από τα μέσα της δεκαετίας του ’90) δεν είναι πυροβάτης.

Η όλη διαδικασία γίνεται με μουσική κάλυψη από έντονο ρυθμικό νταούλι και μονότονο ήχο θρακιώτικης λύρας. Ο σκοπός αυτός περνά από οργανοπαίχτη σε οργανοπαίχτη σε οικογενειακή, συχνά, βάση και κρατά πολλά χρόνια, όπως και η μύηση των αναστενάρηδων. Αναστενάρηδες είναι όλοι οι συμμετέχοντες στις τελετές με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κι όχι μόνο οι πυροβάτες.

Γεωγραφικά το έθιμο έχει ρίζες από το χωριό Κωστή της Ανατολικής Ρωμυλίας, μια αυτόνομη περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που γειτνίαζε με τη βορειοανατολική Θράκη και από το 1885 ανήκει στη Βουλγαρία. Η περιοχή αυτή είχε πολλούς Έλληνες, που υπέστησαν διωγμούς και μεταλαμπάδευσαν το έθιμο στην Ελλάδα με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1906. Ιδεολογικά, έχει ρίζες από τις θρησκευτικές πρακτικές της αρχαιότητας και τη λατρεία του Διόνυσου. Γι’ αυτό η εκκλησία το θεωρεί ειδωλολατρικό έθιμο και το έχει απαγορεύσει.

Με την έλευση τους στην Ελλάδα, οι πρόσφυγες από την ανατολική Ρωμυλία διανεμήθηκαν κυρίως στη Μακεδονία. Στο Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, την Κερκίνη Σερρών, τη Μελίκη Ημαθίας και τη Μαυρολεύκη Δράμας, το έθιμο τηρείται πιστά έως και σήμερα. Αναβιώνει κάθε χρόνο προς τιμήν των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, από την 21η έως την 23η Μαΐου

Κάθε τελετουργικό αναστενάρηδων συγκεντρώνει πολύ κόσμο από τις γύρω περιοχές, με βασικό κίνητρο των… περίεργων να διαπιστώσουν πώς είναι δυνατόν να μην καίγονται οι πυροβάτες, πατώντας ξυπόλητοι πυρωμένα κάρβουνα. Οι ίδιοι μιλούν για την πίστη και την προστασία από τον άγιο, αλλά φυσικά υπάρχει επιστημονική εξήγηση και… λελογισμένο ρίσκο σε αυτό που κάνουν.

Ο λόγος δεν είναι τόσο… μεταφυσικός. Λέγεται ιδρώτας.

Στο ξεκίνημα της τελετής οι αναστενάρηδες αρχίζουν να χορεύουν κάνοντας κύκλους γύρω από την φωτιά, η οποία παράγει τα απαραίτητα κάρβουνα για την τέλεση.

Όσο περνάει η ώρα τα τραγούδια γίνονται όλο και πιο επιθετικά, πιο γρήγορα, με αποτέλεσμα μια κατάσταση «έκστασης» από πλευράς χορευτών.

Η κίνηση είναι διαρκής και ο χορός πολύ έντονος. Με τη βοήθεια και της θερμότητας που παράγεται από τη φωτιά, οι συμμετέχοντες λούζονται, μέσα σε λίγα λεπτά, από τον ιδρώτα, έχοντας φροντίσει την προηγούμενη μέρα να καταναλώσουν μεγάλη ποσότητα υγρών. Όταν πια είναι «έτοιμοι», δηλαδή όταν μετά από κάποια ώρα έχει δημιουργηθεί στις πατούσες ένα στρώμα από ιδρώτα, ο αρχιαναστενάρης δίνει το έναυσμα για να ξεκινήσει το… σόου.

Η διαδικασία λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που δοκιμάζουμε κατά πόσο καίει η πλάκα του σίδερου, ακουμπώντας την με σαλιωμένο δάχτυλο. Φυσικά τα πόδια πάνω στα κάρβουνα είναι σε διαρκή κίνηση και ο κάθε πυροβάτης ξέρει ότι δεν μπορεί να χρονοτριβήσει.

Φυσικά και το θέαμα είναι εντυπωσιακό, αλλά αν υπάρχει κάποιο θαύμα σε όλο αυτό, είναι ότι ο ιδρώτας προστατεύει από τα εγκαύματα…