Ο ΥΜΝΩΔΟΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΤΗΣ ΑΝΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
Ο Γερμανός καθηγητής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο της Βιλλεμβέργης, Φίλιππος Μελάχθων (1487-1560), ο οποίος μεταρρύθμισε τελείως την γερμανική εκπαίδευση, αποκληθείς προς τούτο «Διδάσκαλος της Γερμανίας» εβασίσθη στα ποιήματα του Θεόγνιδος, τα οποία μετέφρασε και κυκλοφόρησε στα σχολεία για να τα μελετούν και να διαπαιδαγωγούνται οι Γερμανοί μαθητές.
ΓΡΑΦΕΙ: Ο ΣΠΙΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
Ο ελεγειακός1 ποιητής Θέογνις που γεννήθηκε και έζησε στα Μέγαρα της Αττικής τον 6ο ως τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. είναι ο πιο αντιπροσωπευτικός εκφραστής του «μέσου» Έλληνα, που διαχρονικά πορεύεται μέσα από 25 αιώνες. Αν και άγνωστος στο ευρύ κοινό, θεωρείται ο επιφανέστερος γνωμικός ποιητής της αρχαιότητος. Πολλές πληροφορίες για την ζωή και το έργο του δεν έχουμε, το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών το αντλούμε από τις ελεγείες του, αν και μερικές από αυτές είναι ασαφείς και συγκεχυμένες.
Ο αείμνηστος καθηγητής κ. Σ. Κορρές από τους πλέον έγκριτους μελετητές των ελεγειών του Θεόγνιδος, στην έκδοση του Θέογνι του 1949, έκαμε εκτεταμένη αντιπαράθεση των ελεγειών προς διάφορα αποσπάσματα των, Ομήρου, Ησιόδου, Σόλωνα, Φωκυλίδη και άλλων προγενεστέρων ή συγχρόνων του Θεαγένη2, ποιητών. Από την αντιπαράθεση αυτή προκύπτει ότι ο Θέογνις είχε μελετήσει όλους τους προγενεστέρους συγγραφείς, παίρνοντας έτσι σοβαρή παιδεία για την εποχή του.
Οι ελεγείες του Θεόγνιδος αποτελούν αποσπάσματα από όλο το έργο του, το οποίο δεν διεσώθη ολόκληρο. Γράφτηκε στο τέλος του 5ου αιώνα και η πρώτη του έκδοση έγινε στον 4ο αιώνα π.Χ. Φαίνεται ότι κατά την έκδοση αυτή, μέσα στις ελεγείες του Θεόγνιδος παρεισέφρησαν και στίχοι άλλων ποιητών, όπως του Σόλωνα, του Μίμνερμου, του Τυρταίου. Έτσι σε διάφορα χωρία συναντώνται οι ίδιες γνώμες διατυπωμένες κατά διαφορετικό τρόπο. Εξ όλων τούτων μπορούμε να συμπεράνουμε ότι τα διασωθέντα ποιήματα του Θεόγνιδος αποτελούν «Ανθολογία» της οποίας ο συντάκτης είναι άγνωστος, που στην βάση τους όμως είναι ελεγείες του Θεόγνιδος. Αργότερα η βάση αυτή διεπλατύνθη αφού συμπεριέλαβε γνώμες και άλλων ελεγειακών ποιητών. Έτσι είναι περιπλεγμένα τα πράγματα, ώστε το να κατορθώσουμε να χωρίσουμε τα διάφορα μέρη, είναι έργο ανέφικτο. Σχετικώς ο Ραϊντσενστάιν φρονεί ότι η συλλογή συνετάχθη το 400 π.Χ. και δέχεται ότι είναι συλλογή αδόμενων ασμάτων με την συνοδεία αυλού στα συμπόσια.
Η ζωή και το έργο του Θεόγνιδος είναι συνδεδεμένα με τα πολιτικά γεγονότα της εποχής του και της γενέτειρας πόλης του. Η πόλη αυτή υπήρξε, προ της γεννήσεως του ποιητή, η σκηνή μεγάλων πολιτικών αναταραχών. Μετά την αποτίναξη του ζυγού των Κορινθίων τον 8ο αιώνα π.Χ. την διακυβέρνηση της πόλης ανέλαβαν οι ευγενείς και αριστοκράτες έως του έτους 630 π.Χ. όταν ο Θεαγένης, αναλαβών την ηγεσία του «Λαϊκού Κόμματος», κατέκτησε την εξουσία και επέβαλε τυραννία στην πόλη. Ο Θεαγένης αν και τύραννος άσκησε φιλολαϊκή πολιτική. Επίεζε τους ευγενείς και τους πλούσιους και εξόρισε πολλούς από αυτούς, οι οποίοι εγύρισαν μετά την πτώση του και επανέφεραν την ολιγαρχία. Διάφορες επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις επακολούθησαν μετά την πτώση του Θεαγένη. Ο Θέογνις, που έζησε την περίοδο αυτή, διήλθε μια ζωή μέσα σε αναταραχές, στις οποίες αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος των ποιημάτων του. Ήταν ευγενής στην καταγωγή και η συμπάθειά του προς τους ευγενείς είναι κατάδηλη μέσα στο έργο του. Γι αυτόν υπάρχουν οι «αγαθοί»«εσθλοί», όροι που την εποχή εκείνοι εχρησιμοποιούντο με πολιτική σημασία και όχι, όπως αργότερα με την ηθική έννοια. και οι
Στους κοινωνικούς αγώνες της εποχής του ο Θέογνις έχασε τα κτήματα και τα χρήματά του, εξορίστηκε και έπεσε στη φτώχεια, γι αυτό και θεωρεί το χρήμα ως το μεγάλο διαφθορέα των συνειδήσεων και των ταξικών διακρίσεων.
Το φυσικό χάρισμα της ποίησης, σε συνδυασμό με την πολυμάθειά του, τον ορθολογισμό του, την πείρα της ζωής, πικρή, άλλως τε, από τις πολιτικές του ταλαιπωρίες, την ικανότητα να παρατηρεί και να σχολιάζει, με ένα πνεύμα ζωντανό και ευρύ και με χαρακτήρα θαρραλέο και ασυμβίβαστο, ανδροπρεπή θα λέγαμε, που εντυπωσιάζει ακόμα και σήμερα, ο Θέογνις έδωσε στις ελεγείες του πρωτοτυπία και χάρη.
Η γλώσσα του ποιητή είναι ακριβολόγος, κατάλληλη για αποφθέγματα, ισχυρή και πλήρης πάθους, δηκτική και ευχάριστη.
Η σκέψη του στοχαστική και διαυγής ενίοτε λεπτή και βαθιά, κλείνεται μέσα σε ακριβή και κανονικά δίστιχα, από τα οποία αναδύεται το ρωμαλέο μίσος του και η μνησίκακη μελαγχολία του. Από τον ποιητή δεν λείπει ούτε ο ενθουσιασμός ούτε η ανθηρότητα. Υπερήφανος, έχει συνείδηση του καλλιτεχνικού του τάλαντου και πιστεύει στην υστεροφημία του, δηλαδή ότι θα ζήσει στην μνήμη των μεταγενεστέρων, και προφητικά βεβαιώνει ότι η φήμη του θα είναι αθάνατη.
Ο Θέογνις υμνεί τις αξίες της ζωής, την δικαιοσύνη, τη παλληκαριά, την ανδρεία στην υπεράσπιση της πατρίδος, την ευσέβεια στους θεούς, την σωφροσύνη, αλλά και τα νιάτα, τον έρωτα τις χαρές τη ζωής, τα συμπόσια, τα γλέντια, την πίκρα των γηρατειών, την φρίκη του θανάτου.
Κατακρίνει την πλεονεξία, τον κόρο, τη φτώχεια, υμνεί τα πλούτη και τοποθετεί σε υψηλό βαθμό την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη συνείδηση.
Στις χαρές της καθημερινής ζωής δίδει πνευματικότητα και τις εξωραΐζει. Προσπαθεί ακόμα να απελευθερώσει τους θεούς από σωματικές αδυναμίες και ελαττώματα ώστε να τους παρουσιάσει ως όντα ψυχικά, δηλαδή να βλέπουν με την ψυχή των τους ανθρώπους και να γνωρίζουν τις σκέψεις των και τα συναισθήματά των.
Επίσης παραπονείται για την απιστία των φίλων του, τους οποίους είχε ιδιαίτερα εμπιστευθεί, και εκδηλώνει την αγανάκτηση του κατά των εχθρών του και την αφροσύνη των κακών πλοηγών (πολιτικών), υπό τη ηγεσία των οποίων το σκάφος της πολιτείας έχει ναυαγήσει και ομιλεί περί των κοινών ανθρώπων με υπέρμετρο χλευασμό. Πιστεύει ότι ο πλούτος αρμόζει μόνο στους ευγενείς θεωρεί την φτώχεια ψυχοφθόρα ασθένεια, πηγή φυσικής και ηθικής κατάπτωσης που μπορεί να καταστρέψει και αυτήν την ανεξαρτησία του ανθρώπου γιατί τον καταδικάζει σε δουλοπρέπεια.
Ο Θέογνις είναι το κλασσικό παράδειγμα για μία φυσική ανθρώπινη ροπή, αυτό που σήμερα συνοψίζεται στην φράση «στροφή προς τον άνθρωπο».
Οι ελεγείες του αφορούσαν την καθημερινή ζωή, την συμπεριφορά της νεολαίας και κατά τούτο καινοτόμησε, γιατί σαν σύνολο αποτελούν ένα σύστημα ηθικής συμπεριφοράς, βασισμένο, βέβαια, στις αντιλήψεις της εποχής του.
Στις Ευρωπαϊκές χώρες το έργο του ποιητή σπουδάζεται με ιδιαίτερη επιμέλεια. Επί παραδείγματι στην Γερμανία ο Θέογνις καθιερώθηκε ως μέρος της σχολικής παιδείας από τον 16ον αιώνα.
Ο Γερμανός καθηγητής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο της Βιλλεμβέργης, Φίλιππος Μελάχθων (1487-1560), ο οποίος μεταρρύθμισε τελείως την γερμανική εκπαίδευση, αποκληθείς προς τούτο «Διδάσκαλος της Γερμανίας» εβασίσθη στα ποιήματα του Θεόγνιδος, τα οποία μετέφρασε και κυκλοφόρησε στα σχολεία για να τα μελετούν και να διαπαιδαγωγούνται οι Γερμανοί μαθητές. Το πραγματικό όνομα του Μελάχθωνα ήταν Σβάρτσερντ που στα γερμανικά σημαίνει μελανή γη. Δυστυχώς τα ποιήματα του Θέογνι με τα οποία μορφώνονται και διαπαιδαγωγούνται οι Ευρωπαίοι εδώ και αιώνες, δεν είναι γνωστά στην Ελλάδα. («Ο διωγμός των αρίστων» Κων/νος Πλεύρης εκδ. Νέα Θέσις).
Ο Πλάτων χρησιμοποιεί και συζητεί τις γνώμες του Θέογνι, και έχει περί πολλού τον ποιητή. Σ’ όλη την διάρκεια του Ελληνικού πολιτισμού, διάφοροι συγγραφείς (Πλούταρχος, Αθήναιος, Στοβαίος κ. λ. π.) αναφέρονται στα έργα του, όπου συνεχώς εκδίδονται και σχολιάζονται οι ελεγείες του μέχρι σήμερα.
Η φιλοσοφία του Fr. Nietzsche3 βασίζεται σε μεγάλο βαθμό επί των ηθικών αρχών του Θεόγνιδος, και ο George Grotte αποδέχεται ότι οι ηθικές έννοιες είναι απολύτως συνδεδεμένες με τα ποιήματα του Θεόγνιδος.
Ο Ελευσίνιος στρατηγός Πάγκαλος αντλεί παραδείγματα από τις ελεγείες του Θεόγνιδος όπως ο ίδιος αναφώνησε σε πολιτικό του λόγο.
«…Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Προ είκοσι πέντε αιώνων ο συμπολίτης μου Θέογνις ο Μεγαρεύς, περιγράφει με αρκετήν ποίησιν το κατάντημα εις το οποίον είχαν φθάσει τότε τα Μέγαρα, η πρωτεύουσα της επαρχίας μου.
Η Αριστοκρατία ακόλαστος και φαύλη μεταδίδει την διαφθοράν και την σύγχυσιν εις τας άλλας τάξεις. Εις την γενικήν αναρχίαν οι εκμεταλλευταί και κερδοσκόποι απομυζούν το αίμα του λαού. Ο βίος είναι αποτρόπαιος και ο λαός κατήντησεν άνανδρον ποίμνιον εσχάτης περιφρονήσεως.
Η σημερινή κατάστασις εν Ελλάδι δεν διαφέρει κατά πολύ από τη θλιβεράν εικόνα που δίδει ο Θέογνις. Διά τούτο είμαι υποχρεωμένος να ομολογήσω ότι πας τίμιος άνθρωπος ασχοληθείς με τα κοινά, οφείλει ν’ ακολουθήσει το απόφθεγμα του Δημοσθένους, πήγαινε στο σπίτι σου όταν το κοινόν δεν σε χρειάζεται…» (Αρχείον Θεοδώρου Παγκάλου).
Μερικοί νεότεροι κριτικοί αποδοκίμασαν τον Θέογνι και τον κατηγόρησαν για αντιφατικότητα στη σκέψη, για ψυχρό διδακτισμό και σχολαστικότητα, για μονόπλευρη θεώρηση του υπαρξιακού προβλήματος. Όπως κι αν έχει το πράγμα, ο ποιητής τούτος είναι ο απολογητής ενός ωραίου κόσμου, και μέσα από τις αριστοκρατικές του αντιλήψεις αφήνει να διαφανεί μια ουσιαστική πλευρά της ελληνικής ταυτότητος.
Ο Θέογνις πέθανε πιθανόν εξόριστος στην Θήβα μακριά από την γενέτειρα πόλη του τα Μέγαρα που τόσο αγαπούσε αφού διακήρυττε ότι «ΟΥΔΕΝ ΑΡ’ ΗΝ ΦΙΛΤΕΡΟΝ ΑΛΛΟ ΠΑΤΡΗΣ»
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1) Ελεγεία ή και ελεγείο είναι το μετρικό σύστημα από δύο στίχους, εκ των οποίων ο μεν πρώτος αποτελείται εκ δύο ακατάληκτων τριποδιών, δηλαδή είναι δακτυλικό εξάμετρο, ο δε δεύτερος εκ δύο καταληκτικών τριποδιών. Η επανάληψη πολλών διστίχων με αυτό το μετρικό σχήμα, συγκροτεί το ελεγειακό ποίημα. Γενέτειρα της ελεγειακής ποίησης είναι η Ιωνία της Μ. Ασίας όπου άνθησε και η επική ποίηση, και γι’ αυτόν τον λόγο όλοι σχεδόν οι ελεγειακοί ποιητές σε οποιανδήποτε φυλή και αν ανήκουν, μεταχειρίσθηκαν την ιωνική διάλεκτο.
2) Τύραννος των Μεγάρων προστάτης των τεχνών, που άσκησε φιλολαϊκή πολιτική, ώστε αρκετοί συγγραφείς να δέχονται ότι υπήρξε ο πρώτος δημοκράτης στον κόσμο καθώς έκανε λαϊκό κίνημα. Μετά την εδραίωση της εξουσίας του πήρε τα χωράφια και τα κοπάδια των ζώων από την κυρίαρχη τότε πλουτοκρατία και τα μοίρασε στους φτωχούς. Δυστυχώς μετά τον Θεαγένη η δημοκρατία στα Μέγαρα εκφυλίστηκε και εξελίχθηκε σε δημαγωγία και οχλοκρατία.
3) Φρήντριχ Νίτσε: Γερμανός φιλόσοφος του 19ου αιώνα, ένας από τους σύγχρονους στοχαστές με την μεγαλύτερη ακτινοβολία. Η ιστορία της φιλοσοφίας της θεολογίας και της ψυχολογίας δεν νοείται χωρίς αυτόν. Ανήκει στους φιλοσόφους που με την μεγαλύτερη επίδραση που έζησαν ποτέ. Και αυτό δεν οφείλεται μόνο στην πρωτοτυπία του, αλλά και στο γεγονός ότι ήταν ο πιο λαμπρός χειριστής της γερμανικής γλώσσας στον πεζό λόγο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΕΓΚΥΚΛ. ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ
«ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΩΝ» ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΗΛΙΛΗ Εκδ.. ΓΡΑΜΜΑ Α.Ε.
«ΘΕΟΓΝΙΣ Ο ΜΕΓΑΡΕΥΣ» ΓΙΑΝΝΗ ΓΟΥΔΕΛΗ-ΣΠΙΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Εκδ.. ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ
«ΘΕΟΓΝΙΣ ΕΛΕΓΕΙΕΣ» ΗΛΙΑ ΠΑΝΤΑΖΗ
«Η ΜΕΓΑΡΙΣ» Π. Γ. ΣΤΑΜΠΟΛΑ Εκδ. ΝΟΜΙΚΗΣ Α. ΒΕΡΓΙΑΝΙΤΟΥ 1909
«Ο ΔΙΩΓΜΟΣ ΤΩΝ ΑΡΙΣΤΩΝ» ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ Εκδ. ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου