Το Στρατιωτικό Κίνημα της 21ης Απριλίου 1967.

Από: Αντιστράτηγο ε.α. Ιωάννη Κρασσά

«Ἀνεμένετο καὶ ἐγένετο». Τὸ σχόλιο τοῦ Γεωργίου Παπανδρέου(Αρχηγού της Ενώσεως Κέντρου, πρώην πρωθυπουργού), στὸν ἀξιωματικὸ ποὺ τὸν συνέλαβε στὴν οἰκία του στό Καστρί, τὴν 02:30 τῆς 21^ης Ἀπριλίου 1967.

Το Τηλεφώνημα

Την 20^η Απριλίου 1967, στις 08:00 το πρωί, η σύζυγος του Αντισυνταγματάρχου των Τεθωρακισμένων(ΤΘ) Ιωάννη Λάζαρη, Διευθυντού του Επιτελικού Γραφείου του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού (ΓΕΣ), Αντιστρατήγου Γρηγορίου Σπαντιδάκη, δέχθηκε ένα ανώνυμο τηλεφώνημα. Ο άγνωστος [1]τής είπε: «Απόψε το βράδυ ομάδες αξιωματικών θα κινηθούν και θα χτυπήσουν τον αρχηγό του ΓΕΣ και τον άνδρα σου». Όταν ο Λάζαρης πληροφορήθηκε το συμβάν, ενημέρωσε τον Αρχηγό του ΓΕΣ και τον Διευθυντή του 2^ου Επιτελικού Γραφείου Ταξίαρχο Πανουργιά Πανουργιά, ο οποίος ήταν ο υπεύθυνος για θέματα ασφάλειας. Η εντύπωση όλων ήταν ότι η προειδοποίηση του αγνώστου ήταν απίθανο να συμβεί. Την περίοδο εκείνη είχαν γίνει δέκτες παρόμοιων καταγγελιών περί επικειμένου στρατιωτικού

πραξικοπήματος, οι οποίες όμως δεν είχαν επαληθευτεί. Ο Σπαντιδάκης κάλεσε στο γραφείο του τον Συνταγματάρχη Πυροβολικού(ΠΒ) Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος υπηρετούσε στο ΓΕΣ και ζήτησε από τον Πανουργιά να καλέσει τον Ταξίαρχο Στυλιανό Παττακό, Διοικητή του ΚΕΤ (Κέντρου Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων) που είχε έδρα στου Γουδή, προκειμένου να τον ρωτήσει εάν γνωρίζει κάτι επί του θέματος. Ο Παπαδόπουλος διαμαρτυρήθηκε εντόνως, όταν ο Σπαντιδάκης του κοινοποίησε το συμβάν, θεωρώντας ότι τίθεται θέμα εμπιστοσύνης προς το πρόσωπο του και του ανέφερε την πρόθεση να υποβάλλει αμέσως την παραίτηση του[2]. Ο Παττακός από την πλευρά του έπεισε τον συμμαθητή από την Σχολή Ευελπίδων Πανουργιά να μην ανησυχεί, γιατί δεν πρόκειται να συμβεί απολύτως τίποτα. Ο Πανουργιάς για να αποτρέψει το ενδεχόμενο εκδηλώσεως πραξικοπήματος διέταξε να τεθούν σε κατάσταση επιφυλακής οι μονάδες του Λεκανοπεδίου Αττικής. Η ενέργεια αυτή διευκόλυνε τους κινηματίες, διότι αύξησε την ετοιμότητα των μονάδων για ανάληψη δράσεως[3]. Ζήτησε επίσης να τεθεί υπό τις άμεσες διαταγές του ο ένας από τους δύο Λόχους της ΕΣΑ (Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία), η οποία του δόθηκε «τύποις», γιατί επί της ουσίας υπάκουε στις διαταγές του μυημένου στο κίνημα Διοικητού της ΕΣΑ, Συνταγματάρχου(ΠΖ) Ιωάννη Λαδά. Ο Σπαντιδάκης πείσθηκε ότι το ανώνυμο τηλεφώνημα ήταν φάρσα.

Η Τελευταία Σύσκεψη

Την 18^η Απριλίου, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος κατόπιν μυστικής ψηφοφορίας, είχε εκλεγεί παμψηφεί αρχηγός των συνωμοτών[4]. Το απόγευμα της 20^ης Απριλίου  συγκεντρώθηκαν στην οικία του Αντισυνταγματάρχου Μιχαήλ Μπαλόπουλου στην Νέα Σμύρνη, για την τελική συντονιστική σύσκεψη 14 μέλη των κινηματιών, τα οποία συγκροτούσαν την ομάδα διαταγών(στην στρατιωτική οργάνωση μάχης είναι επιφορτισμένη για την υλοποίηση της διαταγής επιχειρήσεων). Παρόντες στην σύσκεψη, εκτός της τριανδρίας[5], ήσαν άλλοι 11 αξιωματικοί κυρίως αντισυνταγματάρχες[6],ενώ  απουσίαζαν τρεις. Κατά την διάρκεια της συναντήσεως ο Αντιστράτηγος Γεώργιος Ζωιτάκης, Διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού (Θεσσαλονίκη) ζήτησε να συναντηθεί με το Μακαρέζο προκειμένου να του γνωστοποιήσει μία σημαντική εξέλιξη, η οποία μπορούσε να οδηγήσει στην αναβολή του πραξικοπήματος. Ο Ζωιτάκης πληροφόρησε τον Μακαρέζο ότι ο Σπαντιδάκης το πρωί είχε καλέσει στο γραφείο του 6 αντιστράτηγους[7], για να συζητήσουν τους κινδύνους που εγκυμονούσε το εκρηκτικό πολιτικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί, πριν από τις βουλευτικές εκλογές της 28ης Μαΐου. Οι 6 αντιστράτηγοι εξουσιοδότησαν τον Σπαντιδάκη να παρουσιασθεί στον Βασιλέα, προκειμένου να τού εκφράσει τις ανησυχίες του στρατεύματος για την κατάσταση της χώρας. Η συνάντηση θα πραγματοποιείτο την Δευτέρα 24 Απριλίου. Από την συνάντηση αυτή δημιουργήθηκε το μύθευμα για την πρόθεση πραξικοπήματος εκ μέρους των στρατηγών. Ο Βασιλεύς και η ηγεσία του στρατεύματος αποτελούσαν θεσμούς της χώρας. Η προσδοκώμενη παρέμβαση από τον ανώτατο πολιτειακό παράγοντα την συγκεκριμένη περίοδο, δεν υπήρχε περίπτωση να είχε την μορφή στρατιωτικού κινήματος. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος στο  Β΄ Τόμο του βιβλίου του "Βασιλεύς Κωνσταντίνος Χωρίς Τίτλο" (σελ 248), γράφει ότι δεν γνώριζε τίποτα για την πρόθεση του Σπαντιδάκη. Τα κινήματα προϋποθέτουν συνωμοτική οργάνωση, με την οποία δεν είχαν ασχοληθεί οι στρατηγοί. Την διστακτικότητα που δημιούργησε στους κινηματίες η πληροφορία του Ζωιτάκη, διέλυσε η αποφασιστικότητα του Παττακού, ο οποίος δήλωσε ότι θα προχωρούσε σύμφωνα με τις αποφάσεις που είχαν λάβει, έστω και μόνος του, γιατί πλέον είχαν εκτεθεί[8]. 

Το Κίνημα

Την 02:00 της 21^ης Απριλίου 1967, 122 άρματα μάχης, 50 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και 200 φορτηγά[9] πλήρη στρατιωτών, εξέρχονταν από την πύλη του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων (ΚΕΤ). Η ίδια κατάσταση επικρατούσε στα περισσότερα στρατόπεδα του Λεκανοπεδίου Αττικής[10]. Τα στρατιωτικά τμήματα είχαν ως αποστολή την κατάληψη των κυβερνητικών κτιρίων του διοικητικού κέντρου της πρωτευούσης και τον πλήρη έλεγχο του οδικού δικτύου. Το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης καταλήφθηκε την 02:30 από την 2^η Μοίρα Αλεξιπτωτιστών και τεθωρακισμένα. Οι σκοποί είχαν εξουδετερωθεί εκ των έσω, από άνδρες της στρατονομίας. Σε όλα τα στρατιωτικά δίκτυα επικοινωνιών επιβλήθηκε σιγή. Την 03:00 οι κινηματίες έθεσαν υπό τον έλεγχό τους την Αθήνα και διέκοψαν όλα τα δίκτυα του ΟΤΕ. Το σχέδιο του κινήματος προέβλεπε την προληπτική σύλληψη πολιτών, βάσει καταλόγων οι οποίοι είχαν συνταχθεί από το 1961. Παράλληλα με την κίνηση των στρατιωτικών τμημάτων, 68 ομάδες συλλήψεως έθεσαν υπό κράτηση τα σημαντικότερα πολιτικά και στρατιωτικά πρόσωπα. Επικεφαλής των ομάδων ήσαν Αξιωματικοί και αριθμός οπλιτών κυρίως από προσωπικό της ΕΣΑ. Υπεύθυνος των συλλήψεων είχε ορισθεί ο Συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς. Συνελήφθησαν 6.500 πολίτες, εκ των οποίων οι 6.135 (5.900 άνδρες και 235 γυναίκες) εκτοπίσθηκαν σε νησιά. Ο Πρωθυπουργός της κυβερνήσεως Κανελλόπουλος μεταφέρθηκε στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης ενώ οι λοιποί στο ΚΕΤ. 

Ο Αρχηγός του ΓΕΣ

Ο Αρχηγός του ΓΕΣ Αντιστράτηγος Γρηγόριος Σπαντιδάκης «συνοδεύτηκε» στο επιτελείο, χωρίς να έχει άλλη επιλογή, όπου συνάντησε την τριανδρία του κινήματος. Ο Παττακός του ζήτησε να συνταχθεί μαζί τους, για την αποφυγή αιματοχυσίας μεταξύ των στρατιωτικών. Ο Σπαντιδάκης αποδέχθηκε το αίτημα τους. Η προσχώρησή του  στο κίνημα υπήρξε γεγονός κομβικής σημασίας για την επικράτησή του. Ο Σπαντιδάκης ήταν ο μόνος που ήταν εξουσιοδοτημένος να διατάξει την εφαρμογή του Σχεδίου «Προμηθεύς» σ’ όλη την επικράτεια. Η εκπόρευση των διαταγών από τον αρχηγό του ΓΕΣ, νομιμοποίησε τις ενέργειες των κινηματιών και απέτρεψε την αντίδραση των μη μυημένων.

Η Επικράτηση

Την 06:30 ο ραδιοφωνικός σταθμός των Ενόπλων Δυνάμεων μετέδωσε την ανακοίνωση: «Λόγω της δημιουργηθείσης εκρύθμου καταστάσεως, από του μεσονυκτίου ο στρατός ανέλαβε την διακυβέρνησιν της χώρας». Στην συνέχεια άνευ της εγκρίσεως του Βασιλέως εκφωνήθηκε η απόφαση αναστολής άρθρων του Συντάγματος, με τα οποία περιοριζόντουσαν ελευθερίες και δικαιώματα των πολιτών. Η απόφαση αυτή έδινε την δυνατότητα λειτουργίας εκτάκτων στρατοδικείων και τη διενέργεια συλλήψεων χωρίς δικαστικό ένταλμα, ενώ απαγορεύονταν οι συγκεντρώσεις πολιτών, η λειτουργία των σωματείων, η ελευθερία του λόγου και καταργείτο το απαραβίαστο της αλληλογραφίας.

Βάσει των παραπάνω απαγορεύθηκαν «μέχρι νεωτέρας διαταγής[11]»:

1. Η κυκλοφορία πεζών και οχημάτων.
2. Η ανάληψη τραπεζικών καταθέσεων, αγορά συναλλάγματος και χρυσών λιρών.
3. Η λειτουργία όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων όλων των  βαθμίδων.

Φάλαγγα αρμάτων μάχης στην Ομόνοια.

 Ο Βασιλεύς

Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος και η Βασίλισσα Άννα Μαρία την νύκτα εκείνη βρισκόταν στο Τατόι. Ένα στρατιωτικό τμήμα με την κωδική ονομασία «ΑΕΤΟΣ», αποτελούμενο από τεθωρακισμένα και πεζικό, περικύκλωσε το βασιλικό ανάκτορο. Για την ασφάλεια του άνακτος διατίθετο φρουρά αποτελούμενη από χωροφύλακες και σμηνίτες. Την 06:30 η τριανδρία μετέβη στο ανάκτορο της Δεκελείας, του εξήγησε τους λόγους για τους οποίους κινήθηκαν για την κατάληψη της εξουσίας και ζήτησε από τον Βασιλέα να ορκίσει την «Επαναστατική Κυβέρνηση». Σε περίπτωση αρνήσεώς του επεσήμαναν το κίνδυνο εμφυλίου σπαραγμού. Στον Κωνσταντίνο δόθηκε ιδιόχειρη επιστολή του Αντιστράτηγου Σπαντιδάκη, στην οποία ανέφερε την προσχώρησή του στο κίνημα. Ο Βασιλεύς στη πρώτη συνάντηση αρνήθηκε συμπράξει με τους κινηματίες και διέταξε τον αρχηγό του ΓΕΣ να παρουσιασθεί σ' αυτόν. Στις 09:00 επανήλθαν στην Δεκέλεια οι Παπαδόπουλος, Μακαρέζος και Σπαντιδάκης. Τελικά ο Κωνσταντίνος την 12:00 προσήλθε στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης και εγκαταστάθηκε στο γραφείο του Αρχηγού ΓΕΕΘΑ, όπου συνάντησε τον Πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Ο ανώτατος άρχοντας προσπάθησε να κερδίσει χρόνο, σε μια προσπάθεια αναζητήσεως εκείνων των προσώπων που παρέμεναν πιστά στο πρόσωπό του και τα οποία θα μπορούσαν να αναγκάσουν τους στασιαστές να επιστρέψουν στα στρατόπεδα. Ζήτησε να συναντηθεί με την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων και άλλους ανώτατους αξιωματικούς. Από τους Αρχηγούς των Επιτελείων, ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχος Σπυρίδων Αυγέρης και ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αντιναύαρχος Κωνσταντίνος Εγκολφόπουλος δεν είχαν προσχωρήσει στο κίνημα, σε αντίθεση με τον Αρχηγό της Αεροπορίας Αντιπτέραρχο Γεώργιο Αντωνάκο. Ο Κωνσταντίνος διεπίστωσε ότι ο Παπαδόπουλος και η ομάδα του έλεγχαν τα πάντα, ενώ του ζητούσαν επίμονα να ορκίσει κυβέρνηση. Σε παρόμοιες καταστάσεις είχαν βρεθεί στο παρελθόν και ο παππούς του Κωνσταντίνος Α΄ και ο προπάππους του Γεώργιος Α΄(βλέπε σημείωση 13). Το απόγευμα διέρρευσε μια πληροφορία για σχηματισμό οικουμενικής κυβερνήσεως, η οποία αποτέλεσε την αιτία «εξάψεως των πνευμάτων», κυρίως κατώτερων αξιωματικών, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν ένοπλοι στους διαδρόμους του ΓΕΕΘΑ, απαιτώντας «εδώ και τώρα» ορκωμοσία «Επαναστατικής Κυβερνήσεως». Προ αυτής της καταστάσεως, ο Κωνσταντίνος ενέδωσε στις απαιτήσεις των κινηματιών, θέτοντας ως όρο την θέση του Πρωθυπουργού να αναλάβει πρόσωπο δικής του επιλογής.

Η Πρώτη Κυβέρνηση

Στις 19:30 της 21^ης Απριλίου ορκίσθηκε στα ανάκτορα της Ηρώδου του Αττικού ο κορμός της πρώτης κυβερνήσεως μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος. Πρωθυπουργός: Ο Κωνσταντίνος Κόλλιας(Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου), Αντιπρόεδρος και Υπουργός Εθνικής Αμύνης: Ο Αντιστράτηγος Γρηγόριος Σπαντιδάκης(Αρχηγός ΓΕΣ), Υπουργός Συντονισμού: Ο Συνταγματάρχης ΠΒ Νικόλαος Μακαρέζος, Υπουργός Εσωτερικών και Προσωρινός Δημοσίας Τάξεως: Ο Ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός, Υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως: Ο Συνταγματάρχης ΠΒ Γεώργιος Παπαδόπουλος. Μετά την ορκωμοσία ο πρωθυπουργός απηύθυνε ραδιοφωνικό διάγγελμα[12], το οποίο υπέγραφε ο Κόλλιας, αλλά είχε συνταχθεί από τους Παπαδόπουλο και Μακαρέζο. Τα κύρια σημεία του διαγγέλματος ήσαν :

1. Η στρατιωτική επέμβαση, παρότι αποτελεί συνταγματική εκτροπή, κρίθηκε επιβεβλημένη δια τη σωτηρία της Πατρίδος.
2. Οποιοδήποτε και ένα ήτο το αποτέλεσμα των εκλογών η Ελλάδα θα οδηγείτο στην αιματοχυσία και το χάος.
3. Η επέμβαση του στρατού απέτρεψε το διχασμό και την αλληλοσφαγή προς την οποίαν μας κατηύθυναν «Κακοί Έλληνες».
4. Κήρυξη συναδέλφωσης. Δεν υπάρχουν, Δεξιοί, Αριστεροί και Κεντρώοι, υπάρχουν μόνο Έλληνες.  
5. Επαναφορά του κοινοβουλευτισμού επί υγιούς βάσεως, μετά τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών.
6. Η κήρυξη στρατιωτικού νόμου αποσκοπεί στην αποτροπή του διχασμού και της εμφύλιας συρράξεως.
7. Βασικός στόχος είναι η κοινωνική δικαιοσύνη και και η δίκαιη κατανομή του εισοδήματος.

Το διάγγελμα ήταν ένα γενικόλογο κείμενο, χωρίς τεκμηρίωση των κινδύνων που αναφέρονταν και χωρίς χρονοδιάγραμμα των προθέσεων που επαγγέλλονταν. Στο διάγγελμα δεν ονομάζονται ποιοι είναι οι κακοί Έλληνες, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των 6135 συλληφθέντων αφορούσε τους χαρακτηρισμένους, ως «Επικίνδυνους Κουμουνιστές Γ΄ Κατηγορίας. Δεν προσδιορίζεται επίσης σαφώς ο χρόνος επιστροφής στο κοινοβουλευτισμό. 

Τις επόμενες ημέρες ορκίσθηκαν τα υπόλοιπα μέλη της κυβερνήσεως[14]. Στην κυβέρνηση συμμετείχαν 7 στρατιωτικοί, 6 δικαστικοί, 4 οικονομολόγοι, 2 δικηγόροι, 1 διπλωμάτης 1 καθηγητής, 1 έμπορος και 1 πολιτικός. 

Η ορκωμοσία της κυβερνήσεως στην οποία ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος με το ύφος του, προσπάθησε να δείξει την διαφωνία του με το πραξικόπημα. Από αριστερά στην πρώτη σειρά: Γ. Παπαδόπουλος, Κ. Κόλλιας, Βασιλεύς  Κωνσταντίνος, Γ. Σπαντιδάκης, Αρεοπαγίτης Κ. Ροζάκης, Ν. Μακαρέζος. στην δεύτερη σειρά, Α. Ματθαίου, Ε. Πουλαντζάς, Γ. Ζωιτάκης,  Σ. Παττακός, Π. Τοτόμης, Γ. Παπαδημητρακόπουλος, Κ. Καλαμποκάς, Α. Λέκκας. 

Το Διά Ταύτα

Η 21η Απριλίου 1967 επιβεβαίωσε το κανόνα που ίσχυσε σε όλα τα προηγούμενα πραξικοπήματα, πλην του κινήματος της 'Εθνικής Άμυνας (17 Αύγουστου 1916), ότι ο έλεγχος της πρωτεύουσας εξασφαλίζει την επικράτησή του. 

Το κίνημα επικράτησε για τους εξής λόγους:

1. Υπήρξε συστηματική προετοιμασία, συντονισμός και τήρηση της μυστικότητος, εκ μέρους των συνωμοτών.
2.  Εκπονήθηκε λεπτομερές σχέδιο ενεργείας, το οποίο «πάτησε» στο σχέδιο «Προμηθεύς», για την κινητοποίηση όλων των μονάδων σ' όλη την επικράτεια. Ο συντάκτης και των δύο σχεδίων υπήρξε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος.
3.  Η μετάπτωση των Μονάδων σε κατάσταση επιφυλακής διευκόλυνε τους κινηματίες, γιατί δεν είχαν το δικαίωμα να διατάξουν την κήρυξή της.
4.  Η απόφαση του Σπαντιδάκη να παρουσιασθεί στον Βασιλέα την Δευτέρα 24 Απριλίου, για να εκφράσει τις ανησυχίες της ηγεσίας του στρατεύματος για την έκρυθμη πολιτική κατάσταση, καθησύχασε όσους ανησυχούσαν για στρατιωτική επέμβαση, πιστεύοντας ότι δεν θα συνέβαινε τίποτα μέχρι την συνάντηση του Κωνσταντίνου με τον Α/ΓΕΣ.   
5.  Η προσχώρηση του Αρχηγού ΓΕΣ, Αντιστράτηγου Γρηγορίου Σπαντιδάκη στο κίνημα, έδωσε την νομιμοποίηση εφαρμογής του Σχεδίου «Προμηθεύς» το οποίο μόνο αυτός μπορούσε να διατάξει να εφαρμοσθεί.
6. Η αναστολή άρθρων του συντάγματος, με πλαστογράφηση την υπογραφή του Βασιλέως, συνέβαλε στην άνετη επικράτησή του.
7. Η υποχώρηση του Βασιλέως να ορκίσει διδακτορική κυβέρνηση, προσέδωσε στο πραξικόπημα την νομιμοποίηση του ανώτατου άρχοντος. 

Αναμνηστική έκδοση γραμματοσήμων του 1967 για την 21η Απριλίου,  με 3 αξίες  2,5, 3 και 4,5 δραχμών.

56 Χρόνια  Μετά 

Το στρατιωτικό κίνημα της 21^ης Απριλίου 1967, υπήρξε το 18^ο από τα 21 συνολικά κινήματα[15], τα οποία εκδηλώθηκαν μετά την ανεξαρτησία μας, όλα πάντοτε στο όνομα της «Σωτηρίας της Πατρίδος». Ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις μας και τα αισθήματα που τρέφουμε για τους πρωταγωνιστές των κινημάτων, δεν παύουν να συνιστούν έκνομες ενέργειες με σκοπό τη κατάληψη της εξουσίας ή τη μεταβολή του πολιτεύματος. Η νομιμότητα και μόνο εξασφαλίζει την εύρυθμο λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Δεν θα υπήρχαν πραξικοπήματα εάν τηρούσαμε το σύνταγμα και τους νόμους, οι οποίοι πρέπει να εφαρμόζονται ανεξαρτήτως του σκοπού, που προβάλλουμε για την παραβίασή τους. Δεν είναι δυνατό να παρανομούμε για οποιονδήποτε λόγο, είτε επικαλούμενοι υπεράσπιση εργασιακών δικαιωμάτων, είτε κοινωνικών αγαθών, είτε οικονομικών παροχών, είτε συντεχνιακών προνομίων. Ως λαός δεν διακρινόμαστε για την αυτοπειθαρχία μας, ρέπουμε προς την υπερβολή και αδυνατούμε να οριοθετήσουμε την συμπεριφορά μας εντός των ορίων που καθορίζει η αποδοχή της λογικής του μέτρου. Δεν έχουμε ενιαία αντίληψη της νομιμότητος, απόρροια της ξεχωριστής πραγματικότητας που βιώνει ο καθένας, λόγω πιστεύω, χαρακτήρος, τόπου καταγωγής, ιδεολογίας, ιδεοληψίας, πεποιθήσεων και απωθημένων, κυρίως όμως του τεράστιου «εγώ μας».

   Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Απρίλιος 2023

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Επρόκειτο για ένα Συνταγματάρχη των Διαβιβάσεων, συμμαθητού του Παπαδόπουλου, μυημένου στο κίνημα, ο οποίος την τελευταία στιγμή άλλαξε άποψη και αποφάσισε να το αποκαλύψει. Το περιστατικό του τηλεφωνήματος  αναγράφεται  στα Ι, ΙΙΙ, ΙV και VII βιβλία που περιλαμβάνονται στην βιβλιογραφία του άρθρου(τέλος του κειμένου).

[2] Ο Σπαντιδάκης είχε αναθέσει στους Συνταγματάρχες Πυροβολικού Γεώργιο Παπαδόπουλο και Νικόλαο Μακαρέζο που υπηρετούσαν στο ΓΕΣ, την κατάρτιση σχεδίου που αφορούσε την λήψη εκτάκτων μέτρων για την αντιμετώπιση κομμουνιστικής απειλής. Στο σχέδιο δόθηκε η κωδική ονομασία «Προμηθεύς».

[3] Ο Παττακός στο βιβλίο του "21η Απριλίου 1967, Διατί; Ποιοί; Πως;" (σελ 122) γράφει: «Αυτή ήταν μια ουρανοκατέβατη βοήθεια, εξυπηρετούσα το πρόγραμμα το επαναστατικό κατά το τρόπον θαυμάσιον... Αυτό που δεν είχαμε εμείς δικαίωμα να πράξωμεν, παρά μόνον αυθαιρετούντες και με κίνδυνον να μην υπακούσουν, όλοι ή μερικοί, το έπραξεν η νόμιμος εξουσία και μας απήλλαξεν από κάθε κίνδυνον αποτυχίας».

[4] Οι Συνταγματάρχες Πυροβολικού Γεώργιος  Παπαδόπουλος και Νικόλαος Μακαρέζος και ο Ταξίαρχος Τεθωρακισμένων Στυλιανός Παττακός, αποτελούσαν την "Τριανδρία" των κινηματιών. Γεώργιος Παπαδόπουλος. Ελαιοχώρι  Αχαΐας 1919- Αθήνα 1999. Το 1937 εισήλθε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, απ’ όπου αποφοίτησε το 1940(Εισήλθε 1^ος και εξήλθε 4^ος). Πολέμησε στον Ελληνοιταλικό Πόλεμο του 1940. Το 1942 συμμετείχε ως μέλος στην οργάνωση «Μίδας 614» του συνταγματάρχη Ιωάννη Τσιγάντε. Από τον Ιούνιο του 1943 έως το Σεπτέμβριο του 1944 συμμετείχε στην οργάνωση «Χ» του Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα μαζί με τον αδελφό του Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο. Κατά την κατοχή γράφηκε στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, από την οποία αποφοίτησε 3ος μεταξύ 186. Την περίοδο 1946-49, συμμετείχε σε όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις για την καταστολή της ενόπλου ανταρσίας του ΚΚΕ. Για τη δράση του στα πεδία των μαχών  τιμήθηκε με 2 Προαγωγές επ' ανδραγαθία, 2 Χρυσά Αριστεία Ανδρείας, με 4 Πολεμικούς σταυρούς και άλλα παράσημα. Μετά την μεταπολίτευση καταδικάσθηκε στην ποινή του θανάτου από το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, ως πρωταίτιος του πραξικοπήματος της 21^ης Απριλίου 1967, η οποία μετατράπηκε σε ισόβια και παρέμεινε έγκλειστος μέχρι του θανάτου του. Στυλιανός Παττακός. Αγία Παρασκευή Ρεθύμνου 1912-Αθήνα 2016. Το 1930 κατετάγη εθελοντής στο 4^ο Σύνταγμα Ιππικού στη Θεσσαλονίκη. Το 1934 εισήλθε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, απ’ όπου  αποφοίτησε το 1937. Πολέμησε στον Ελληνοιταλικό Πόλεμο του 1940. Την περίοδο της κατοχής συμμετείχε στην αντιστασιακή οργάνωση «Όμηρος». Την περίοδο 1946-49, συμμετείχε ως Διοικητής Ίλης Αρμάτων «ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ». Τιμήθηκε με 3 Χρυσά Αριστεία Ανδρείας και 7 Πολεμικούς Σταυρούς. Μετά την μεταπολίτευση καταδικάσθηκε στην ποινή του θανάτου από το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, ως πρωταίτιος του πραξικοπήματος της 21^ης Απριλίου 1967, η οποία μετατράπηκε σε ισόβια και παρέμεινε έγκλειστος, μέχρι το 1990, αποφυλακισθείς λόγω ανηκέστου βλάβης της υγείας του. Νικόλαος Μακαρέζος. Γραβιά Παρνασσίδος 1919 -Αθήνα 2009. Το 1930 κατετάγη εθελοντής στο 4^ο Σύνταγμα Ιππικού στη Θεσσαλονίκη. Το 1937 εισήλθε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, απ’ όπου  αποφοίτησε το 1940(συμμαθητής με τον Παπαδόπουλου). Πολέμησε στον Ελληνοιταλικό Πόλεμο του 1940. Την περίοδο της κατοχής συμμετείχε στο 5/42 Σύνταγμα του Συνταγματάρχου Δημητρίου Ψαρρού. Την περίοδο 1946-49, συμμετείχε ως Διοικητής Πυροβολαρχίας στις περισσότερες επιχειρήσεις.  Είχε σπουδάσει οικονομικές και πολιτικές επιστήμες και είχε 3 πανεπιστημιακά πτυχία από την ΑΣΟΕΕ την Πάντειο και από την Ανώτατη Σχολή  Βιομηχανικών Σπουδών. Μετά την μεταπολίτευση καταδικάσθηκε στην ποινή του θανάτου από το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, ως πρωταίτιος του πραξικοπήματος της 21^ης Απριλίου 1967, η οποία μετατράπηκε σε ισόβια και παρέμεινε έγκλειστος, μέχρι το 1990, όταν η ποινή του μετατράπηκε για λόγους υγείας σε περιορισμό κατ' οίκον.

 

Σ. Παττακός, Γ. Παπαδοπουλος, Ν. Μακαρέζος

[5] Σύμφωνα με το βιβλίο του Τάσου Κοντογιαννίδη "Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΝΥΧΤΑ ΤΗΣ 21^ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1967", η ψηφοφορία έγινε στο σπίτι του Παττακού την 18η Απριλίου, όπου από τους 14 παρόντες ο Παπαδόπουλος έλαβε 13 ψήφους. Η άκυρος ψήφος ήταν του Παπαδόπουλου, ο οποίος δεν ήθελε να ψηφίσει τον εαυτό του. Παρόντες ήσαν: Ο Ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός. Συνταγματάρχες Γεώργιος Παπαδόπουλος, Νικόλαος Μακαρέζος, Ιωάννης Λαδάς, Αντώνιος Μέξης, Μιχαήλ Ρουφογάλης, Δημήτριος Σταματελόπουλος. Αντισυνταγματάρχες Παναγιώτης Κωτσέλης, Κωνσταντίνος Καρύδας, Δημήτριος Ιωαννίδης, Μιχαήλ Μπαλόπουλος, Ανδρέας Γαλατσάνος. Ταγματάρχες Αντώνιος Λέκκας και Νικόλαος Ντερτιλής.  Απόντες ήσαν: Ο Συνταγματάρχης Αλέξανδρος Χατζηπέτρος και οι Αντισυνταγματάρχες Νικόλαος Κάντωνας και Στέφανος Καραμπέρης .

[6] Συμμετείχαν στην συνάντηση οι: Συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς, Αντισυνταγματάρχες Κωνσταντίνος Ασλανίδης, Δημήτριος Ιωαννίδης, Μιχαήλ Μπαλόπουλος, Αντώνιος Μέξης, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Μιχαήλ Ρουφογάλης, Δημήτριος Σταματελόπουλος και Παναγιώτης Τζαννέτος. Απόντες ήσαν ο Αντισυνταγματάρχης Αντώνιος Λέκκας και Ταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής. Από το Βιβλίο του Νικόλαου Μακαρέζου "Πως Οδηγηθήκαμε στην 21η Απριλίου 1967(σελ 83)"

[7] Στο γραφείο του Αρχηγού ΓΕΣ κλήθηκαν οι: Αντιστράτηγος Οδυσσεύς Αγγελής [Υπαρχηγός Γενικού Επιτελείου Εθνικής Αμύνης (ΓΕΕΘΑ)], Αντιστράτηγος Χρήστος  Παπαδάτος [Διοικητής Ανωτέρας Στρατιωτικής Διοικήσεως Εσωτερικών και Νήσων (ΑΣΔΕΝ)], και οι Αντιστράτηγοι Κωσταντίνος. Κόλλιας, Ιωάννης Μανέττας, Γεώργιος Ζωιτάκης (Διοικητές Α΄, Β΄, Γ΄ Σωμάτων Στρατού).

[8] «Δεν υφίστανται πλέον περιθώρια σκέψεων δι' αναβολήν. Ήδη Βρίσκονται συνάδελφοι μας, εις τα θέσεις εκτελέσεως της εντολής που τους εδώσαμεν.. όποιος δεν θέλει ας κάνει ότι νομίζει πως μπορεί να κάνει! Τα άρματα θα απλωθούν εις όλην την Αθήνα από της ώρας "Ω".». Από το βιβλίο του Στ. Παττακού  "21η Απριλίου 1967, Διατί; Ποιοί; Πως;" (σελ 127). Ο Παττακός αναφερόταν επίσης στους μυημένους στο κίνημα και τις ποινές που θα τους επιβάλλονταν σε περίπτωση αποκαλύψεως του.

[9] Αμερικανικά οχήματα γενικής χρήσεως 2,5 τόνων, Μ 35 REO(Το ακρωνύμιο προέρχεται από το όνομα ιδιοκτήτου της εταιρείας κατασκευής τους, Ransom Eli Olds).

[10] Οι μονάδες που συμμετείχαν στο κίνημα ήσαν: Το 521 Τάγμα Πεζικού(ΠΖ) στην Αγία Παρασκευή, με Διοικητή τον Ταγματάρχη(ΠΖ) Νικόλαο Ντερτιλή. Του ανετέθη η κατάληψη του διοικητικού κέντρου της Αθήνας, μεταξύ των οποίων και το Στρατηγείο της ΑΣΔΕΝ. Το 572 Τάγμα (ΠΖ), με Διοικητή τον Αντισυνταγματάρχη(Ανχη) (ΠΖ) Αντώνιο Μέξη. Το 505 Τάγμα (ΠΖ), με Διοικητή τον Ανχη (ΠΖ)Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο. Την 2^α Μοίρα Αλεξιπτωτιστών στον Διόνυσο, με Διοικητή τον Ανχη (ΠΖ) Γεώργιο Κωνσταντόπουλο. Η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων ατην Αθήνα, με Διοικητή τον Ανχη(ΠΖ) Δημήτριο Ιωαννίδη. Οι δύο Λόχοι της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας(έδρα Αθήνα και Πειραιά) με Διοικητή τον Συνταγματάρχη(ΠΖ) Ιωάννη Λαδά.

[11] Κωνσταντίνος Βασιλεύς των Ελλήνων.
Έχοντες υπ' όψιν το άρθρον 91 του Συντάγματος και κατόπιν εισηγήσεως της Κυβερνήσεως, αναστέλλομεν τας διατάξεις των άρθρων 5, 6, 8, 10, 11, 12, 14, 18, 20, 95 και 97 του εν ισχύι Συντάγματος καθ' όλον το Κράτος λόγω εκδήλου απειλής κατά της δημοσίας τάξεως και ασφαλείας της χώρας εξ εσωτερικών κινδύνων. Ο ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός δημοσιεύσει και εκτελέσει το διάταγμα τούτο.

Εν Αθήναις τη 21η Απριλίου 1967
Κωνσταντίνος Βασιλεύς των Ελλήνων
Το Υπουργικόν Συμβούλιον
Ο Πρόεδρος, τα μέλη..."

[12] Το διάγγελμα του Πρωθυπουργού την 21^η 19:00 Απριλίου 1967.

Ελληνικέ λαέ,

Από μακρού παριστάμεθα μάρτυρες ενός εγκλήματος, το οποίον διεπράττετο εις βάρος του κοινωνικού συνόλου και του Έθνους μας. Η αδίστακτος και αθλία κομματική συναλλαγή, ο εκτραχηλισμός μεγάλης μερίδος του Τύπου, η μεθοδική επίθεσις εναντίον όλων των θεσμών, η διάβρωσίς των, ο εξευτελισμός του Κοινοβουλίου, η κατασυκοφάντησις των πάντων, η παράλυσις της κρατικής μηχανής, η πλήρης έλλειψις κατανοήσεως προς τα φλέγοντα προβλήματα της νεολαίας μας, η κακομεταχείρισις των φοιτητών και σπουδαστών μας, η ηθική κάμψις, η σύγχυσις και η θολότης, η μυστική και φανερά συνεργασία με τους ανατροπείς και τέλος τα συνεχή εμπρηστικά κηρύγματα ασυνειδήτων δημοκόπων κατέστρεψαν την γαλήνην του τόπου, εδημιούργησαν κλίμα αναρχίας και χάους, εκαλλιέργησαν συνθήκας μίσους και διχασμού και μας ωδήγησαν εις το χείλος της εθνικής καταστροφής.

Δεν απέμεινεν πλέον άλλος τρόπος σωτηρίας από την επέμβασιν του Στρατού μας. Η επέμβασις αύτη βεβαίως αποτελεί εκτροπήν εκ του Συντάγματος, αλλά η εκτροπή αύτη ήτο επιβεβλημένη διά την σωτηρίαν της Πατρίδος. Η σωτηρία της Πατρίδος είναι ο υπέρτατος νόμος.

Αι εκλογαί, αι οποίαι προεκηρύχθησαν, δεν ήτο δυνατόν να δώσουν την λύσιν εις το υφιστάμενον αδιέξοδον. Πρώτον, διότι, υπό τας παρούσας συνθήκας, ήτο αδύνατος η ομαλή διεξαγωγή των και, δεύτερον, διότι οιονδήποτε και αν ήτο το αποτέλεσμα αυτών, θα ωδηγούμεθα μοιραίως εις την αιματοχυσίαν και το χάος.

Δι’ αυτό επενέβη ο Στρατός. Διά να ανακόψη την πορείαν προς την καταστροφήν, ένα βήμα προ της αβύσσου. Εις ολόκληρον την Χώραν επικρατεί απόλυτος γαλήνη και τάξις. Ο πρόεδρος και τα μέλη της Κυβερνήσεως εστρατεύθησαν προς εκτέλεσιν του προς την Πατρίδα καθήκοντος.

Ποίοι είμεθα: Δεν ανήκομεν εις ουδέν πολιτικόν κόμμα, και ουδεμίαν πολιτικήν παράταξιν είμεθα διατεθειμένοι να ευνοήσωμεν εις βάρος της άλλης. Δεν ανήκομεν ούτε εις την οικονομικήν ολιγαρχίαν, την οποίαν ομοίως δεν είμεθα διατεθειμένοι να αφήσωμεν να προκαλή την πενίαν. Ανήκομεν εις την τάξιν του μόχθου. Και θα σταθώμεν εις το πλευρόν των πτωχών αδελφών μας Ελλήνων. Ελαυνόμεθα αποκλειστικώς από πατριωτικά κίνητρα και επιδιώκομεν να καταργήσωμεν την φαυλοκρατίαν. Να εξυγιάνωμεν τον δημόσιον βίον. Να απομακρύνωμεν από τον οργανισμόν της Χώρας την σήψιν από την οποίαν εκινδύνευε. Να αποτρέψωμεν τον διχασμόν και την αλληλοσφαγήν προς την οποίαν μας κατηύθυναν κακοί Έλληνες και να δημιουργήσωμεν υγιείς βάσεις διά την ταχείαν επάνοδον της Χώρας εις τον αληθώς ορθόδοξον κοινοβουλευτικόν βίον.

Κηρύσσομεν την συναδέλφωσιν. Από της στιγμής αυτής δεν υπάρχουν Δεξιοί, Κεντρώοι, Αριστεροί. Υπάρχουν μόνον Έλληνες, οι οποίοι πιστεύουν εις την Ελλάδα, εις ένα ευγενές, ανώτερον, και πλήρες ιδεώδες της αληθούς Δημοκρατίας και όχι της Δημοκρατίας του πεζοδρομίου, της οχλοκρατίας και της αναρχίας. Όταν οι Έλληνες είναι ηνωμένοι, θαυματουργούν.

Υπάρχουν βεβαίως, και ελάχιστοι εφιάλται δημαγωγοί, ασυνείδητοι καιροσκόποι και κατ’ επάγγελμα αναρχικοί. Αυτοί επεδίωξαν να μας διχάσουν! Και μας ονομάζουν αριστερούς, κεντρώους, κεντροαριστερούς και δεξιούς. Επεδίωξαν να ενσταλάξουν εις την ψυχήν μας, με κάθε τρόπο, το μίσος των μεν προς τους δε. Επεδίωξαν να μας φανατίσουν και να μας εξωθήσουν εις τον αλληλοσπαραγμόν. Αυτούς τους εμπρηστάς θα απομονώσωμεν και όλοι ημείς οι άλλοι Έλληνες ηνωμένοι, θα βαδίσωμεν εμπρός την οδόν τού προς την Πατρίδαν καθήκοντος και της αρετής. Προς την ριζικήν αλλαγήν. Προς την ευημερίαν και την πρόοδον.

Ο βασικός μας στόχος είναι δικαιοσύνη. Η δικαία κατανομή του εισοδήματος. Η ηθική και υλική εξύψωσις του κοινωνικού συνόλου και ιδιαιτέρως των αγροτών, των εργατών, και των πενεστέρων τάξεων. Η στοργή της Κυβερνήσεως θα στραφή αμέριστος προς την νεολαίαν και τα προβλήματά της. Μετά την παγίωσιν ομαλού ρυθμού και την δημιουργίαν των καταλλήλων προς τούτο συνθηκών, το ταχύτερον δυνατόν θα επανέλθη η Χώρα εις τον Κοινοβουλευτισμόν επί υγιούς βάσεως. Τότε η αποστολή της Κυβερνήσεως θα έχη λήξη.

Προς αποτροπήν του διχασμού και της ετοίμου να εκσπάση εμφυλίου συρράξεως, η οποία ωδήγει εις αιματοχυσίαν και κοινωνικήν και εθνικήν καταστροφήν, η Κυβέρνησις προέβη εις την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου καθ’ άπασαν την Χώραν. Η Κυβέρνησις δηλοί κατηγορηματικώς, ότι είναι αποφασισμένη να φέρη εις πέρας διά παντός μέσου και με ταχύν ρυθμόν την βαρείαν αποστολήν την οποίαν ανέλαβεν. Είναι αποφασισμένη να εκπληρώση εις το ακέραιον τας υποχρεώσεις της έναντι του Ελληνικού Λαού. Επικαλείται την καθολικήν συμπαράστασιν του λαού διά την πραγματοποίησιν του σκοπού της. Ζητεί πλήρη πειθαρχίαν προς τον Νόμον του Κράτους. Όπως συμβαίνει εις όλας τας πολιτισμένας Χώρας. Διότι πραγματική ελευθερία υπάρχει εκεί όπου υπάρχει Νόμος. Εκεί, όπου η ελευθερία του ενός φθάνει μέχρι του σημείου, εις το οποίον αρχίζει η ελευθερία του άλλου.

Η Κυβέρνησις οφείλει να προειδοποιήση κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον, ότι οιαδήποτε αντίδρασις εις το εθνικόν της έργον της αλλαγής, οποθενδήποτε προερχομένη, θα παταχθή πάραυτα διά παντός εις την διάθεσίν της μέσου.

Ζήτω το Έθνος! Ζήτω ο Βασιλεύς! Ζήτω η Αιωνία Ελλάς!»

(Πηγή: Νικόλαου Μακαρέζου «Πως Οδηγηθήκαμε στην 21η Απριλίου 1967») 

[13] Την 22 Απριλίου 1967 ορκίσθηκαν:

1. Υπουργός Εξωτερικών: Παύλος Οικονόμου Μπούρας (Πρέσβης).
2. Υπουργός Δικαιοσύνης:  Λεωνίδας Ροζάκης (Αεροπαγίτης).
3. Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Κωνσταντίνος Καλαμπόκας (Αεροπαγίτης).
4. Υπουργός Οικονομικών: Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος(Δικηγόρος).
5. Υπουργός Γεωργίας: Αλέξανδρος Ματθαίου (Καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης).
6. Υπουργός Βιομηχανίας: Νικόλαος Οικονομόπουλος (Αρεοπαγίτης).
7. Υπουργός Εμπορίου: Γεώργιος Παπαδημητρακόπουλος (Οικονομολόγος-Βιομήχανος).
8. Υπουργός Δημοσίων Έργων: Παναγιώτης Τσαρούχης (Αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου).
9. Υπουργός Συγκοινωνιών: Δημήτριος Οικονομόπουλος (Αρεοπαγίτης).
10. Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας: Αθανάσιος Αθανασίου (Υποναύαρχος ε.α.).
11. Υπουργός Κοινωνικής Προνοίας: Ευστάθιος Πουλαντζάς (Πολιτικός, πρώην Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Υγιεινής).
12. Υπουργός Δημοσίας Τάξεως: Παύλος Τοτόμης (Οικονομολόγος).
13. Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης: Γεώργιος Ζωιτάκης (Αντιστράτηγος ε.α.).
14. Υφυπουργός Συντονισμού: Ιωάννης Ροδινός Ορλάνδος (Οικονομολόγος).

Την 26^η Απριλίου ορκίσθηκαν:

1. Υπουργός Συγκοινωνιών: Ιωάννης Τσαντίλας (Επίτροπος Φορολογικής Δικαιοσύνης), στην θέση του Δημητρίου Οικονομόπουλου.
2. Υπουργός Εργασίας: Αλέξανδρος Λέκκας (Νομικός Σύμβουλος του κράτους).
3. Υφυπουργός Οικονομικών: Σπυρίδων Λιζάρδος (Οικονομολόγος).
4. Υφυπουργός Εμπορίου: Γεώργιος Γεωργακέλλος (Έμπορος).

Την 5^η Μαΐου ορκίσθηκε Υπουργός Βορείου Ελλάδος, ο Ταξίαρχος Δημήτριος Πατίλης.

[14] Ο Βασιλεύς επί της ουσίας είχε δύο επιλογές, ή να συνταχθεί με το κίνημα, ή να αρνηθεί να το αναγνωρίσει με όποιες συνέπειες και εάν είχε η απόφασή του. Δεν υφίστατο τρίτη λύση. Έπρεπε να το είχε αντιληφθεί, όταν στην πρωινή συνάντηση με την «Τριανδρία» στο Τατόϊ, στην ερώτησή του: «Πού είναι ο Πρωθυπουργός μου και η κυβέρνησή μου;”, ο Παττακός του απάντησε: «Δεν έχετε ούτε Πρωθυπουργό, ούτε Κυβέρνηση τους συλλάβαμε». Η ιστορία γράφεται από τις αποφάσεις των πρωταγωνιστών, οι οποίες τις περισσότερες φορές λαμβόνονται υπό ακραίες συνθήκες, υπό το βάρος της ευθύνης των συνεπειών των επιλογών τους και υπό την πίεση του χρόνου. Η κριτική εκ των υστέρων είναι πάντα εύκολη και ασφαλής. Ο Κωνσταντίνος στον Β΄ τόμο του βιβλίου του(σελ 256) «Βασιλεύς Κωνσταντίνος, ΧΩΡΙΣ ΤΙΤΛΟ» , αναγνωρίζει ότι υπήρξε σφάλμα του η ορκωμοσία της κυβερνήσεως των πραξικοπηματιών.

[15] Από την ανεξαρτησία της Ελλάδος(3 Φεβρουαρίου 1830) μέχρι σήμερα, εκδηλώθηκαν περισσότερα  από 21 στρατιωτικά κινήματα, από τα οποία άλλα επικράτησαν και άλλα απέτυχαν. Υπήρχαν και αυτά που κατεστάλησαν κατά τη φάση της προετοιμασίας τους.  Μ’ αυτό το σκεπτικό  περιέλαβα τα παρακάτω: 

1 Αυγούστου 1831, ο Ανδρέας Μιαούλης κατέλαβε το ναύσταθμο του Πόρου και ανατίναξε τη Φρεγάτα «Ελλάς» και τη Κορβέτα «Ύδρα», στρεφόμενος κατά του Ιωάννη Καποδίστρια.

25 Μαρτίου 1832, ο Ιωάννης Κωλέττης επικεφαλής ένοπλων σωμάτων από την Ρούμελη βάδισε κατά του Ναυπλίου. Ο κυβερνήτης Αυγουστίνος Καποδίστριας παραιτήθηκε, ενώ το η Βουλή κατέφυγε  στο Άργος.

3 Σεπτεμβρίου 1843, ο Συνταγματάρχης Ιππικού Δημήτριος Καλλέργης μαζί με το Συνταγματάρχη(ΠΖ) Νικόλαο Σκαρβέλη επικεφαλής της φρουράς των Αθηνών, περικύκλωσαν τα ανάκτορα(σημερινή Βουλή των Ελλήνων). Ο κινηματίες ζήτησαν από τον Όθωνα να διορίσει νέα κυβέρνηση υπό τον Ανδρέα Μεταξά και να συγκαλέσει σ’ ένα μήνα την εθνοσυνέλευση, για να καταρτίσουν από κοινού με τον Βασιλέα το σύνταγμα της Χώρας.

11 Οκτωβρίου 1862, ο Δημήτριος Βούλγαρης ανέτρεψε την κυβέρνηση Γενναίου Κολοκοτρώνη και στην συνέχεια ανάγκασε τον Βασιλέα Όθωνα να εγκαταλείψει την Ελλάδα.

15 Αυγούστου 1909, ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού Νικόλαος Ζορμπάς αρχηγός της οργανώσεως του Στρατιωτικού Συνδέσμου (Σ.Σ), οργάνωσε στρατιωτικό κίνημα με το αίτημα της διορθώσεως της κακής καταστάσεως του κράτους. Ο πρωθυπουργός Δημήτριος Ράλλης παραιτήθηκε και ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης κλήθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Σ.Σ προκάλεσε την ανανέωση του πολιτικού προσωπικού, το οποίο αδυνατούσε να διορθώσει όλα τα κακώς κείμενα που μας οδήγησαν στην στρατιωτική ήττα του 1897, δυστυχώς όχι όμως δια της νομίμου οδού. Τα μέλη του Σ.Σ πρωταγωνίστησαν στην συνέχεια στα περισσότερα στρατιωτικά κινήματα που εκδηλώθηκαν μέχρι το 1936. Η δυναμική παρέμβαση των στρατιωτικών γίνονταν αποδεκτή σαν συνέχιση της πολιτικής, με την ανοχή των πολιτικών, όταν δήλωναν αδυναμία αντιμετωπίσεως δυσεπίλυτων εθνικών προβλημάτων.

17 Αυγούστου 1916, ο Συνταγματάρχης Ιππικού Παμίκος Ζυμβρακάκης και ο Αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού Κωνσταντίνος Μαζαράκης κυκλοφόρησαν μία επαναστατική προκήρυξη υπογράφοντες ως «Ἐπιτροπή Ἐθνικής Ἀμύνης». Οι κινηματίες καλούσαν τον στρατό και τον λαό να επαναστατήσει κατά της κυβερνήσεως Νικολάου Καλογεροπούλου, που ήταν πιστή στον Βασιλέα Κωνσταντίνο Α΄. Η κύρια αιτία του κινήματος αφορούσε την έξοδο της Ελλάδος στο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Ως αφορμή επικαλέσθηκαν την αποσόβηση της παραδόσεως της Θεσσαλονίκης στους Σέρβους, μετά από απόφαση της γαλλικής κυβερνήσεως. Το κίνημα επικράτησε χάρη στην βοήθεια των γαλλικών στρατευμάτων. Την 26^η Σεπτεμβρίου 1916, ο Ελ. Βενιζέλος ανέλαβε την ηγεσία του κινήματος, ουσιαστικά μεν αυτός, τυπικά όμως ως μέλος της τριανδρίας, με τους: Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και Στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή.

11 Σεπτεμβρίου 1922, οι Συνταγματάρχες Νικόλαος Πλαστήρας, Στυλιανός Γονατάς και ο Αντιπλοίαρχος Δημήτριος Φωκάς, ηγούμενοι στρατιωτικού κινήματος, ανέλαβαν την εξουσία της χώρας. Ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος εγκατέλειψε την χώρα και τον διαδέχθηκε ο υιός του Γεώργιος ο Β΄. Οι κινηματίες ανέθεσαν την εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως στο Σωτήριο Κροκιδά. Την 26 Σεπτεμβρίου 1922, οι κινηματίες προέβησαν στην εκτέλεση δια τυφεκισμού 5 πολιτικών και 1 στρατιωτικού ως υπεύθυνους για την Μικρασιατική Καταστροφή (Εκτέλεση των 6). Ο Άρειος Πάγος με την 1675 /2010, απόφαση του Ζ΄ Ποινικού Τμήματος, ακύρωσε την απόφαση του στρατοδικείου και αθώωσε τους κατηγορούμενους.   

21 Οκτωβρίου 1923, οι Υποστράτηγοι Γεώργιος Λεοναρδόπουλος και Παναγιώτης Γαργαλίδης με τους Αντισυνταγματάρχες Δημήτριο Αβράμπο και Μιχαήλ Νικολαρέα, οργάνωσαν κίνημα με σκοπό την ανατροπή της κυβερνήσεως του Συνταγματάρχου Στυλιανού Γονατά, υποστηριζόμενη από τους κινηματίες της 1ης Σεπτεμβρίου 1922. Το κίνημα απέτυχε οι πρωταίτιοι συνελήφθησαν, δικάσθηκαν και καταδικάσθηκαν σε θάνατο. Δεν εκτελέσθηκε ουδείς.  

21 Αυγούστου 1924, Ο Πλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού Ανδρέας Κολιαλέξης, Αρχηγός του Στόλου, ελλιμένισε το στόλο στο Πόρο και διεμήνυσε στον Πρωθυπουργό Θεμιστοκλή Σοφούλη, ότι θα προβεί  σε κίνημα εάν ανακαλέσει στην υπηρεσία 165 Αξιωματικούς του ναυτικού, ο οποίοι παραιτήθηκαν διαμαρτυρόμενοι για την κατ’ απόλυτο εκλογή προαγωγή του σε Πλοίαρχο από την προηγούμενη κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, χωρίς να αποφασίσει το συμβούλιο των Ναυάρχων. Ο Σοφούλης προέβη στη απόλυση όλων των ναυτών που υπηρετούσαν τη θητεία τους, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την ακινησία του στόλου Ο Κολιαλέξης τιμωρήθηκε πειθαρχικά με δίμηνη φυλάκιση.

11 Σεπτεμβρίου 1924, Ο Αντιστράτηγος Χαράλαμπος Τσέρουλης και ο  Υποστράτηγος Ανδρέας Παναγιωτόπουλος συνελήφθησαν διότι κυκλοφόρησαν προκήρυξη προς τους αξιωματικούς στρεφόμενοι κατά της κυβερνήσεως Σοφούλη. Παραπέμφθηκαν στο στρατοδικείο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, αλλά τελικά τιμωρήθηκαν ως υποπέσαντες σε βαρύ πειθαρχικό παράπτωμα.  

25 Ιουνίου 1925, ο Θεόδωρος Πάγκαλος(απόστρατος) ηγήθηκε στρατιωτικού κινήματος και ανέτρεψε την κυβέρνηση του Ανδρέα Μιχαλακοπούλου και στη συνέχεια ηγήθηκε δικτατορικής κυβερνήσεως.

22 Αυγούστου 1926, ο Στρατηγός Γεώργιος Κονδύλης ανέτρεψε τον Θεόδωρο Πάγκαλο και προκήρυξε βουλευτικές εκλογές(Βλέπε σχετικό άρθρο).

6 Μαρτίου 1933 ο Αντιστράτηγος Νικόλαος Πλαστήρας(απόστρατος), κινητοποίησε στρατιωτικές μονάδες και προσπάθησε να καταλάβει την εξουσία, λόγω ήττας του Ελευθερίου Βενιζέλου στις εκλογές που διεξήχθησαν την προηγουμένη. Μετά την αποτυχία επικρατήσεως του κινήματος παρέδωσε την εξουσία σε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Αντιστράτηγο Αλέξανδρο Οθωναίο και εκείνος με την σειρά του στο νικητή των εκλογών Παναγή Τσαλδάρη. Ο Πλαστήρας διέφυγε στη Γαλλία.

1 Μαρτίου 1935, ομάδα αξιωματικών προσκείμενοι στο Βενιζέλο κινήθηκαν προς ανατροπή της κυβερνήσεως Παναγή Τσαλδάρη, η οποία είχε προκύψει από τις εκλογές της 5^ης Μαρτίου 1933. Το κίνημα προπαρασκευάσθηκε και πραγματοποιήθηκε υπό τις άμεσες οδηγίες και τις ευλογίες του Ελευθερίου Βενιζέλου.

10 Οκτωβρίου 1935, ο Αντιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, ο Αντιπτέραρχος Γεώργιος Ρέππας και ο Υποναύαρχος Δημήτριος Οικονόμου σταμάτησαν το αυτοκίνητο του πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη, στην οδό Κηφισίας και του ζήτησαν να επιστρέψει στην οικία του. Υπήρξε ένα πραξικόπημα κυριολεκτικά «ἐν μέση ὁδῷ». Ο Κονδύλης υπουργός της κυβερνήσεως συντάχθηκε με τους στρατιωτικούς και σχημάτισε κυβέρνηση, με σκοπό να διενεργήσει το δημοψήφισμα για την επάνοδο του Βασιλέως Γεωργίου Β΄.

28 Ιουλίου 1938, ο Αριστομένης Μητσοτάκης(θείος του μετέπειτα πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη),  προσπάθησε να οργανώσει ένοπλο εξέγερση στα Χανιά με σκοπό τη ανατροπή του Ιωάννη Μεταξά, η οποία όμως κατεστάλη εν τη γενέσει της.

31 Μαΐου 1951, οι Ταξίαρχοι Στυλιανός Ταβουλάρης και Ανδρέας Χρηστέας, επικεφαλής ομάδος Αξιωματικών κινήθηκαν για την επαναφορά στην ενέργεια του παραιτηθέντος Στρατάρχου Αλεξάνδρου Παπάγου, ο οποίος με προσωπική του παρέμβαση τους επανάφερε στην τάξη.

21 Απρίλιου 1967(βλέπε άρθρο)

13 Δεκεμβρίου 1967, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος επιχείρησε να ανατρέψει δυναμικά το καθεστώς που επιβλήθηκε, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου 1967, αλλά απέτυχε. Βλέπε σχετικό άρθρο Το "Αντικίνημα" του Βασιλέως Κωνσταντίνου.

23 Μαΐου 1973, ο Πλωτάρχης Νικόλαος Παπάς κυβερνήτης του Αντιτορπιλικού «Βέλος», προσορμίσθηκε στο λιμένα Φιουμιτσίνο της Ιταλίαςμ μετά την αποτυχία κινήματος στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού με σκοπό την ανατροπή του Παπαδόπουλου.  

25 Νοεμβρίου 1973, ο Ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης ανέτρεψε το Γεώργιο Παπαδόπουλο και εγκατέστησε τη δική του δικτατορική κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο.

24 Φεβρουαρίου 1975, συνελήφθησαν 37 Αξιωματικοί προσκείμενοι στον Ιωαννίδη με την κατηγορία οργανώσεως κινήματος προς ανατροπή της Κυβερνήσεως Καραμανλή. Το κίνημα ονομάσθηκε  «πραξικόπημα της πιτζάμας», από τον Ευάγγελο Αβέρωφ, λόγω της συλλήψεως των περισσοτέρων κοιμώμενων στις οικίες τους.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Σόλωνος Νεοκλή Γρηγοριάδη, «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος (1941-1974)», Αθήνα 1973, ΕΚΔΟΣΕΙΣ Κ. ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ.
2. «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ»,ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε., Αθήνα 1977.
3.  Στυλιανού Παττακού, «21η Απριλίου 1967, Διατί; Ποιοί; Πως;», Εκδόσεις ΒΙΟΒΙΒΛ, Αθήνα 1992.
4. Τάσου Κοντογιαννίδη «Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΝΥΧΤΑ ΤΗΣ 21^ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1967», Εκδόσεις ΡΗΣΟΣ, Αθήνα 1977.
5. Γρηγορίου Δαφνή, Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων (1923-1940), Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ. Αθήνα 1997.
6. Αλέξη Παπαχέλα, «Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας», Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, 2001.
7. Νικόλαου Μακαρέζου «Πως Οδηγηθήκαμε στην 21η Απριλίου 1967», Εκδόσεις ΙΡΙΣ-ΑΣ Φιλιππότης, Αθήνα 2010.
8. «Βασιλεύς Κωνσταντίνος, ΧΩΡΙΣ ΤΙΤΛΟ», Κωνσταντίνος, Εκδόσεις ΒΗΜΑ, Αθήνα 2105.

 

ΤΕΛΟΣ