ΠΩΣ ΕΝΑΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΕΦΤΑΣΕ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΗΓΕΣΙΑ ΤΟΥ ΚΚΕ

Ο Ηλίας ήταν αφοσιωμένος στο κόμμα, χαμηλών τόνων, με προλεταριακά ένσημα και από οικογένεια με αγωνιστική παράδοση. Είχε δηλαδή όλα τα προσόντα να ανέβει στην ιεραρχία. Πολύ περισσότερο που ανήκε στη γενιά των Λαμπράκηδων, μια γενιά που το κόμμα μετά τη διάσπαση του '68 τη θεωρούσε χαμένη, φθαρμένη πριν την ώρα της από τον δεξιό οπορτουνισμό. Ουδέν κακόν αμιγές καλού όμως. Καθώς η μεγάλη πλειοψηφία των στελεχών αυτής της γενιάς είχε προσχωρήσει στη "διασπαστική ομάδα", στο μετέπειτα ΚΚΕ Εσωτερικού, όσοι είχαν μείνει στο κόμμα είχαν βρεθεί με ένα επιπλέον προσόν ανάδειξης. Ήταν οι λίγοι που

είχαν αντισταθεί.

Υπήρχε βέβαια κάτι συγκρατημένα επηρμένο σ' αυτόν, κάτι υπερβολικά ουδέτερο στο ντύσιμο και το κούρεμά του, ένα περίγραμμα κάπως ρευστό, ένα βλέμμα που καρφωνόταν ακριβώς δίπλα στον συνομιλητή του, αποφεύγοντας τα μάτια του. Όλα αυτά τότε μας φαίνονταν δείγματα του χαρακτήρα ενός στελέχους του μηχανισμού, που με κόπο και εντελώς αδέξια ερχόταν σε επαφή με τους απλούς ανθρώπους. Πράγμα που δεν τον εμπόδιζε ωστόσο να είναι τετράγωνος, αυστηρός, ένα κι ένα κάνουν δύο, στις κομματικές διαδικασίες, ιδιαίτερα όταν έμπαιναν ζητήματα υπεράσπισης του κόμματος και της γραμμής του.

Εκ των υστέρων, αποσβολωμένοι από τη δραματική εξέλιξη, σκεφτόμασταν και συζητούσαμε ότι ο Ηλίας ήταν τόσο κομματικά άψογος σε κάθε του κίνηση, χειρονομία, χαμόγελο, ώστε θα έπρεπε να βάλει εμάς τους νεότερους τουλάχιστον σε υποψίες. Γιατί στο ΚΚΕ της εποχής εκείνης, τα στελέχη που ήμασταν "πακεταρισμένα" στη λεγόμενη γενιά του Πολυτεχνείου, αλλά και κάποια λίγα της αμέσως προηγούμενης γενιάς, είχαμε, τουλάχιστον στις μεταξύ μας σχέσεις, μια κομματική ελευθεριότητα, συζητούσαμε, κουτσομπολεύαμε, παραβιάζαμε τις κομματικές νόρμες σε ζητήματα σχέσεων, ψιθυρίζαμε κακίες για τα "στελέχη ης Τασκένδης". Αισθανόμασταν γενικά κάποιο είδος κρυφής αλληλεγγύης μεταξύ μας και απέναντι στην καχυποψία, στην αυστηρότητα και στο στιλ των "παλιών", από τους οποίους ξεχωρίζαμε βέβαια κάποιους, κυρίως τον Χαρίλαο και τον Γρηγόρη, αλλά κι από αυτούς ακόμα κρατούσαμε μυστική την "κρυφή ζωή" μας.

Ηλίας δεν είχε τέτοια κρυφή ζωή. Αντανακλούσε σε όλα το πρότυπο του καλού κομμουνιστή, λες και έπαιζε κάποιον ρόλο για τον οποίο είχε εκπαιδευτεί. Ούτε μια λέξη, ούτε μια χειρονομία, ούτε μια παράβαση από την πλευρά του. Άψογη χωρίστρα, άψογο κομματικό ντύσιμο, άψογος λόγος, άψογο χαμόγελο. Ακόμα και η έπαρσή του ήταν άψογη, χωρίς γωνίες και προκλήσεις. Σε διακριτική απόσταση από τους υπόλοιπους της ηλικίας του και πάντα κάτω από την κομματική προστασία του Κ.Τ., μέλους του Πολιτικού Γραφείου τότε, η μόνη υποψία που μας δημιουργούσε ήταν ότι είχε μπει υπερβολικά στο κομματικό καλούπι γιατί είχε υπερβολικές φιλοδοξίες.

Όταν ο Κ.Τ., ο οποίος ήταν καθοδηγητής του από τη Γερμανία, θα βρεθεί μετά τη Μεταπολίτευση και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ υπεύθυνος για την οργάνωση της Μακεδονίας, ο Ηλίας θα είναι ένα από τα στηρίγματα της δουλειάς εκεί. Θα αναδειχτεί, αν και δεν έχει αντιδικτατορικές δάφνες, γραμματέας του κόμματος στη Θεσσαλονίκη, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και άτυπος υποψήφιος για το Πολιτικό Γραφείο. Ούτε η δυσκολία του να επικοινωνήσει με καθημερινούς ανθρώπους, ούτε η απόστασή του από τη νοοτροπία, τις παρέες και τα χούγια των συνομηλίκων του θα εμποδίσουν τη ραγδαία του εξέλιξη. Στα κομματικά πηγαδάκια, μάλιστα, της εποχής τον θεωρούσαμε ως έναν από τους διαδόχους του Χαρίλαου Φλωράκη, καθώς διέθετε όχι μόνο την εμπιστοσύνη των παλιών, αλλά και ήταν απαλλαγμένος από τα "μικροαστικά ελαττώματα" της γενιάς του Πολυτεχνείου.

Όλα αυτά μέχρι που έσκασε η βόμβα.

Η απίστευτη εξέλιξη
Μια έκτακτη σύγκληση της Κεντρικής Επιτροπής και ένας εντελώς ασυνήθιστος τρόπος συνεδρίασής της τελείωσαν αιφνιδιαστικά και επίσημα τον Ηλία και την άνοδό του στα ανώτατα αξιώματα του κόμματος. Για πρώτη φορά από τη Μεταπολίτευση, τα μέλη του ανώτερου καθοδηγητικού οργάνου του ΚΚΕ συνεδρίασαν όχι όλα μαζί, όπως πάντα, αλλά σε μικρές ομάδες των πέντε ατόμων. Σε κάθε μία από τις οποίες παραβρισκόταν ένα μέλος του Πολιτικού Γραφείου και διαβάστηκε από τα εμβρόντητα στελέχη ένα αντίγραφο της ομολογίας του Ηλία, γεμάτης ανατριχιαστικές λεπτομέρειες που θύμιζαν θρίλερ κατασκοπείας του ψυχρού πολέμου.

Ο κομματικά άψογος Ηλίας ήταν επαγγελματικά άψογος πράκτορας της ΚΥΠ! Ένας λύκος με κόκκινη προβιά στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος!

Στρατολογημένος στις γραμμές της σχεδόν ταυτόχρονα με τη στρατολόγησή του στις γραμμές του ΚΚΕ, έδινε επί χρόνια πληροφορίες για τη δράση και τα στελέχη του στην ΚΥΠ, που συνεργαζόταν στενά με την αμερικάνικη CIA. Και ανεβαίνοντας στην ιεραρχία του κόμματος, είχε γίνει ο πλέον πολύτιμος πράκτορας για την αποκάλυψη της "κομμουνιστικής διείσδυσης" και της παράνομης δράσης του ΚΚΕ. Είχε συστηματική επαφή με υψηλόβαθμα στελέχη της ΚΥΠ, γιάφκες, συνθηματικά, μια ολόκληρη παράλληλη ζωή που κατάφερνε να την κρύβει από το κόμμα με επαγγελματική επιδεξιότητα.

Πώς το κατάφερνε; Όπως ο χαμαιλέων, είχε προσαρμόσει τα χρώματά του στα χρώματα της αντίληψης του ΚΚΕ για το πώς πρέπει να είναι τα στελέχη του. Ήταν τόσο άψογος, τόσο ανεπίληπτος, τόσο διαφορετικός από άλλα "επιπόλαια, με εχθρικές επιρροές" νέα στελέχη, ώστε να ξεχωρίζει ως πρότυπο νέου κομμουνιστή. Ταίριαζε στην κομματική φόρμα τόσο πολύ, ώστε τα έμπειρα, υποτίθεται, για τις μεθόδους των μυστικών υπηρεσιών και πάντα καχύποπτα παλιά στελέχη του κόμματος να μην υποψιαστούν το παραμικρό. Και να τον θεωρούν ως έναν από τους λίγους νεότερους τον οποίο μπορούσαν να εμπιστεύονται.

Όλοι όμως όσοι τον ζήσαμε ξέρουμε και κάτι άλλο: Του ήταν πιο εύκολο να κρύβει τη σκοτεινή του δραστηριότητα, γιατί, αν και πράκτορας, αισθανόταν και ήταν κομμουνιστής, πίστευε στο ΚΚΕ, όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται αυτό. Έπαιζε πολλούς ρόλους, έχτισε ένα προφίλ ανεπίληπτου, έδινε τους συντρόφους του στον εχθρό, αλλά ταυτόχρονα πίστευε ότι μπορούσε να είναι στέλεχος του κόμματος. Δεν μπήκε στο κόμμα ως χαφιές, όταν έγινε μέλος του στη Γερμανία. Μπήκε ως κομμουνιστής, ο οποίος όμως εκβιάστηκε αργότερα από την ΚΥΠ και υπέκυψε.
Η δική του εκδοχή, στην ομολογία του, ήταν ότι πιέστηκε από το Α2 όταν υπηρετούσε τη θητεία του, λίγο πριν τη δικτατορία. Ότι έσπασε και έδωσε κάποια πράγματα για κάποιους αριστερούς φαντάρους. Ότι έτσι τον έβαλε στο χέρι η ΚΥΠ, η οποία τον πλησίασε και τον γράπωσε όταν έγινε μέλος του κόμματος, μετανάστης στη Γερμανία. Και τον εκβίασε ότι αν δεν συνεργαζόταν μαζί της, θα αποκάλυπτε στους συντρόφους του ότι είχε καρφώσει κόσμο στον στρατό. Τον εκβίαζαν δηλαδή ότι, αν δεν παραμείνει καρφί, θα αποκαλύψουν ότι υπήρξε καρφί! Κι αυτός υπέκυπτε επί χρόνια και χρόνια.

Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου. Μέχρι το τέλος, πάντως, στην ομολογία του, επέμενε ότι ήταν κομμουνιστής, ότι προσπαθούσε να δίνει στην ΚΥΠ τις πιο ασήμαντες πληροφορίες, ότι είχε κάνει απόπειρες να απεμπλακεί από το δίχτυ τους, αλλά δεν του το επέτρεψαν. Ένα κείμενο που απέπνεε μετάνοια, τύψεις και προσπάθεια να αποδείξει ότι ήταν κομμουνιστής που παρίστανε στους άλλους τον πράκτορα και όχι πράκτορας που παρίστανε στους δικούς του τον κομμουνιστή.

Γιατί όμως δεν μούντζωσε τους χαφιέδες κάποια στιγμή; Γιατί δεν αποχώρησε μόνος του από το κόμμα, ώστε να βάλει τέρμα στον εκβιασμό του; Γιατί έκανε ό,τι μπορούσε για να ανέβει στην κομματική ιεραρχία, ενώ ήταν εύκολο, με κάποιο προσχεδιασμένο "κομματικό παράπτωμα", να ανακόψει τουλάχιστον αυτή την άνοδο; Στα ερωτήματα αυτά δεν μπορούσε φυσικά να απαντήσει. Ή πιο σωστά είχε απαντήσει με τις πράξεις του. Από τη μία του καλάρεσε η εξουσία και το κύρος που συνεπάγεται η ιδιότητα του στελέχους του ΚΚΕ και από την άλλη δεν τολμούσε να ορθώσει παράστημα σε όσους τον ήθελαν ρουφιάνο τους.

Το τέλος της ντροπής

Πώς έφτασε αυτή η σκοτεινή ιστορία στο τέλος της ντροπής; Πώς αποκαλύφθηκε ο υψηλόβαθμος πράκτορας στις γραμμές του ΚΚΕ;
Η επίσημη εκδοχή του Πολιτικού Γραφείου ήταν ότι έφτασαν κάποιες φήμες στα αφτιά της οργάνωσης για τον ρόλο του Ηλία. Ότι του έστησαν μετά από αυτό ένα σκηνικό ανάκρισης. Κλήθηκε για κάποια τρέχουσα κομματική συζήτηση και τον αιφνιδίασε ο ίδιος ο Χαρίλαος, λέγοντάς του ότι τα ξέρουν όλα και απαιτώντας να τα επιβεβαιώσει. Κι ότι ο ίδιος έσπασε αμέσως και τα είπε όλα χαρτί και καλαμάρι. Τα έγραψε μάλιστα με το ίδιο του το χέρι, γιατί κανένας δεν ήθελε να πάρει την ευθύνη μιας προφορικής ενημέρωσης, καθώς καταλάβαιναν όλοι ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να παραπέμψει αμέσως σε παλιές ιστορίες, όταν στελέχη του κόμματος κατηγορήθηκαν ως χαφιέδες χωρίς οι κατηγορίες να έχουν οποιαδήποτε βάση.

Η ανεπίσημη, αλλά πιο κοντά στην αλήθεια, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, εκδοχή είναι ότι η ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ έβγαλε στον αφρό τον Ηλία. Πολλοί στο κόμμα μάλιστα πίστευαν ότι ο ίδιος ο Ανδρέας τον "έδωσε" στον Χαρίλαο ως δείγμα της καλής του θέλησης απέναντι στο ΚΚΕ. Μαζί με τη μαρίδα, δηλαδή ακόμα κάποιους πράκτορες στις γραμμές του κόμματος, οι οποίοι όμως ήταν εντελώς χαμηλού επιπέδου από κάθε άποψη.

Στην πραγματικότητα η αποκάλυψη του Ηλία έγινε όταν με το ΠΑΣΟΚ άρχισε πνέει άνεμος εκδημοκρατισμού στη χώρα. Σε ένα κλίμα που ο ψυχρός πόλεμος έχει κοπάσει, στη Σοβιετική Ένωση σημειώνονται οι διεργασίες που θα οδηγήσουν στην άνοδο του Γκορμπατσόφ, και στην Ελλάδα το ΚΚΕ είναι πλέον νόμιμο, ο ρόλος των πρακτόρων τύπου Ηλία είναι κατά κάποιον τρόπο εκτός εποχής.

Πάντως, άνθρωποι που είναι σε θέση να γνωρίζουν τα γεγονότα υποστηρίζουν ότι η CIA, που τα χρόνια εκείνα έβαζε σε εφαρμογή το σχέδιο Κόκκινη Προβιά, ζήτησε εξηγήσεις από την ΚΥΠ για τη διαρροή. Οι Αμερικανοί υπολόγιζαν φαίνεται στον Ηλία για τα δικά τους σενάρια συνομωσίας, αλλά στην Ελλάδα τα πράγματα είχαν αλλάξει και ο αντιαμερικανισμός έβαζε εμπόδια στις επιδιώξεις τους.

Η αντιδικτατορική αντίσταση είχε σφυρηλατήσει δεσμούς εμπιστοσύνης ανάμεσα σε στελέχη του ΚΚΕ και στελέχη του ευρύτερου δημοκρατικού χώρου της εποχής. Η μοίρα του πράκτορα κρίθηκε όταν ένα τέτοιο στέλεχος, δημοκρατικός αξιωματικός, ανέλαβε με την έλευση του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση καίριο πόστο στην ΚΥΠ. Αυτός ξεσκονίζει, όπως είναι φυσικό, τους φακέλους, ανακαλύπτει ότι ακόμα υπάρχουν πράκτορες στο ΚΚΕ και μάλιστα ένας σε ανώτατο επίπεδο. Και αποφασίζει να διακινδυνεύσει ο ίδιος μια κατηγορία εσχάτης προδοσίας για να τελειώσει αυτή η αθλιότητα.

Με άκρα μυστικότητα συναντά ένα νεαρό στέλεχος του ΚΚΕ, τον Γιώργο Π., με τον οποίο γνωρίζονται καλά από τα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας, και του ζητά ένα κρυφό ραντεβού με τον Χαρίλαο. Η συνάντηση του γραμματέα του ΚΚΕ με το στέλεχος της ΚΥΠ θα γίνει σε ένα σπίτι στο Καλαμάκι και από κει και πέρα όλα θα πάρουν τον δρόμο τους. Ο Χαρίλαος θα αφήσει να ολοκληρωθεί το 11ο συνέδριο του κόμματος -με τον Ηλία στο προεδρείο- και εν συνεχεία θα αναλάβει να καθαρίσει το κόμμα από το άγος.

Μια ομάδα πέντε στελεχών του κόμματος θα τον επισκεφτεί αιφνιδιαστικά στο σπίτι του στη Θεσσαλονίκη. "Μόλις μας είδε, κατάλαβε και πάγωσε", μου εξομολογήθηκε μετά από χρόνια ένας από αυτούς. "Είπαμε στη γυναίκα του ότι θέλουμε να μιλήσουμε ιδιαιτέρως και μόλις αυτή μας άφησε μόνους, ο Γιάννης του είπε με μαλακό ύφος ότι τα ξέρουμε όλα, τον έδωσαν οι δικοί του της ΚΥΠ και το μόνο που είχε να κάνει είναι να τα παραδεχτεί. Τότε, άσπρος από την ντροπή, από τον φόβο, δεν ξέρω, κάθισε στο σαλονάκι του και μας τα είπε όλα. Πως τον στρατολόγησαν, πως τον εκβίαζαν, πως ζούσε ένα δράμα ακόμα και στο σπίτι του γιατί η γυναίκα του δεν ήξερε τη διπλή ζωή του, ποιος πράκτορας τον έβλεπε στη Γερμανία, ποιος στη Θεσσαλονίκη. Τα πάντα. Λες και έφευγε ένα βάρος από πάνω του, συντετριμμένος αλλά και με κάποιον τρόπο ψύχραιμος.

"Αύριο θα έχεις εξαφανιστεί", του είπε ένας από μας, όπως είχαμε εντολή. "Θα φύγεις για τη Γερμανία και δεν θα ξαναγυρίσεις ποτέ στην Ελλάδα". Συμφώνησε με ένα νεύμα του κεφαλιού και αυτό ήταν. Την άλλη μέρα χάθηκε από προσώπου γης και σε λίγες μέρες έφυγε για τη Γερμανία και η Γερμανίδα γυναίκα του. Ήταν μια στιγμή πικρή και δύσκολη, ούτε να τον μισήσεις, ούτε να τον φτύσεις.

Ούτε να τον μισήσεις, ούτε να τον φτύσεις. Έτσι τελείωσε η διαδρομή του πράκτορα Ηλία Σ. στο ΚΚΕ. Και παρά το γεγονός ότι δεκάδες μέλη της Κεντρικής Επιτροπής έμαθαν -δεν γινόταν αλλιώς- την αλήθεια, το μυστικό τούς βάραινε τόσο, που ποτέ δεν διέρρευσε. Μέχρι πρόσφατα ...
Έτσι, το κόκκινο δράμα σε μαύρο φόντο έφτασε στο τέλος του. Ο Ηλίας ποτέ δεν ξαναγύρισε στην Ελλάδα και από όσους ρώτησα κανένας δεν γνωρίζει τι κάνει, αν ζει ή πέθανε, στη Γερμανία. Αυτά.

Φωτογραφία: Αλέξανδρος Κατσής/ FosPhotos

Πηγή: Η Αυγή