Ποιος είναι ο λόγος της έντασης μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου; Θέουτα, Μελίγια και... στο βάθος Δυτική Σαχάρα

Πώς βρέθηκε η Ισπανία με εδάφη στην Αφρική; - Η ανεξαρτησία του Μαρόκου και η αποχώρηση της Ισπανίας από τη Δυτική Σαχάρα - Οι χώρες που ερίζουν γι' αυτή και το Μέτωπο Πολισάριο.

Σε δύο άρθρα μας, στις 2 Δεκεμβρίου 2019 και στις 24 Απριλίου 2021 στο protothema.gr, είχαμε αναφερθεί στη Θέουτα και στη Μελίγια, δύο ισπανικές πόλεις που βρίσκονται στη Βόρεια Αφρική, σε μια περιοχή που συνορεύει με το Μαρόκο. Μάλιστα, στο άρθρο της 24/4/2021, κάναμε εκτενέστερη αναφορά και αναρωτηθήκαμε για ποιο λόγο πολλοί Αφρικανοί μετανάστες, αντί να κινηθούν προς την Ευρώπη από τη συντομότερη οδό, περνώντας τους φράχτες της Θέουτα και της Μελίγια, προτιμούν να κάνουν ένα πολύ μεγάλο ταξίδι και να έρθουν στην Τουρκία κι από εκεί στην Ελλάδα κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες.

Σαν να διαβάσαν ορισμένοι το άρθρο μας, πριν από λίγες μέρες (18-19 Μαΐου 2021), 6.000-8.000 μετανάστες από την Αφρική, έφτασαν στις δύο ισπανικές πόλεις της Β. Αφρικής. Η κυβέρνηση Σάντσεθ της Ισπανίας, αντέδρασε δυναμικά και επαναπροώθησε τους περισσότερους από αυτούς στο Μαρόκο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έσπευσε δια του Έλληνα Αντιπρόεδρου της Κομισιόν (και Επιτρόπου της χώρας μας στην Ε.Ε.) Μαργαρίτη Σχοινά να εκφράσει την αλληλεγγύη της προς την Ισπανία: "Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν εκβιάζεται" δήλωσε χαρακτηριστικά ο κύριος Σχοινάς.

Φυσικά, όλοι αυτοί οι μετανάστες δεν διάβασαν το άρθρο μας για να εισβάλλουν σε ισπανικά εδάφη. Για ποιον λόγο έγινε τώρα αυτή η ομαδική παραβίαση των ισπανικών (και ευρωπαϊκών) συνόρων;

Βασικός υπεύθυνος γι' αυτό το γεγονός είναι το Μαρόκο που άφησε, αν δεν υποκίνησε κιόλας, ελεύθερες τις μεταναστευτικές ροές προς τη Θέουτα και τη Μελίγια. Και εδώ έπαιξε τον ρόλο του... ο κορωνοϊός!

Στην Ισπανία, συγκεκριμένα στην πόλη Λογκρόνιο (Logronio), νοσηλευόταν με κορωνοϊό για 1,5 μήνα περίπου ο 73χρονος Brahim Ghali, ένας από τους ηγέτες του αποσχιστικού κινήματος Πολισάριο της Δυτικής Σαχάρας. O Ghali είχε φτάσει στη Λογκρόνια με ψεύτικη ταυτότητα, αφού μπήκε στην Ισπανία με διπλωματικά διαβατήριο της Αλγερίας και συναίνεση της Μαδρίτης. Το Μαρόκο ζητούσε να φυλακιστεί ο Ghali ως εγκληματίας πολέμου, ωστόσο το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας απέρριψε την αίτηση που είχε υποβληθεί, ως αστήρικτη και ελλιπή στοιχεία.

Τελευταία εξέλιξη, όπως πληροφορηθήκαμε στις 2 Ιουνίου από την ΕΡΤ, ήταν η μεταφορά του Ghali στην Αλγερία με γαλλικό αεροσκάφος. Ο ηγέτης του Πολισάριο, θα συνεχίσει εκεί τη νοσηλεία του, καθώς πλέον δεν κινδυνεύει η ζωή του. Ωστόσο, η ένταση μεταξύ Μαρόκου και Ισπανίας δεν πρόκειται να τερματιστεί. Για να καταλάβουμε τους λόγους της τεταμένης κατάστασης μεταξύ των δύο χωρών, θα πρέπει, ως συνήθως, να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή σε βάθος χρόνου.

Η Ισπανική αποικιακή αυτοκρατορία

Λίγο πολύ, όλοι γνωρίζουμε ότι η Ισπανία για πολλούς αιώνες ήταν μία μεγάλη αποικιακή δύναμη, ιδιαίτερα στη Νότια Αμερική. Μετά την άφιξη των Ισπανών, με τον Κολόμβο στην Αμερική και την εγκατάστασή τους στην Ισπανιόλα (όπου βρίσκονται σήμερα η Αϊτή και η Δομινικανή Δημοκρατία του... Survivor), με βούλα (επίσημο έγγραφο) του Πάπα Αλέξανδρου Στ' (1493) και στη συνέχεια με την Συνθήκη της Τορντεσίλας (1494), μεταξύ Ισπανίας και Πορτογαλίας, ρυθμίστηκε το ζήτημα της ελεύθερης διείσδυσης και εγκατάστασης στη Νότια Αμερική, με εξαίρεση τη Βραζιλία που περιήλθε στους Πορτογάλους (και γι' αυτό σήμερα είναι η μόνη χώρα της Λατινικής Αμερικής με επίσημη γλώσσα την Πορτογαλική).

Η ισπανική αυτοκρατορία στη Νότια Αμερική, έπαψε να υφίσταται το 1824. Στο μεταξύ το 1496 η Ισπανία είχε καταλάβει τη Μελίγια, ενώ το 1580 κατέλαβε από την Πορτογαλία τη Θέουτα (την οποία η Πορτογαλία είχε καταλάβει το 1415). Η Θέουτα, η οποία στην αρχαιότητα ονομαζόταν Αβίλη με σημαντική ελληνική παρουσία, πέρασε οριστικά στην Ισπανία με τη Συνθήκη της Λισαβόνας (1688). Πάντως, η Ισπανία που είχε κατακτήσει και άλλα εδάφη στην Αφρική, βρέθηκε σε δύσκολη θέση, καθώς ορεινά βερβερικά φύλα είχαν καταλάβει τις δύο πόλεις. Μια προσπάθεια ανακατάληψης από τους Ισπανούς το 1859 απέτυχε λόγω και της παρέμβασης αγγλικών στρατευμάτων.

Ας μην ξεχνάμε ότι Ισπανία και Μ. Βρετανία ερίζουν για το Γιβραλτάρ, για αιώνες...

Με Συνθήκη του 1860, το Μαρόκο παραχώρησε στην Ισπανία το Ίφνι, στο ΝΔ μέρος του και το 1884-1886, οι Ισπανοί κατέλαβαν την παραλιακή ζώνη του Ρίο ντε Όρο (σήμ. Δυτική Σαχάρα). Με Συνθήκη του Οκτωβρίου 1904 η οποία ανανεώθηκε τον Νοέμβριο του 1912, το Μαρόκο χωρίστηκε σε δύο ζώνες διείσδυσης: στον βορρά το Ριφ (όπου και οι πόλεις Θέουτα και Μελίγια) και στον νότο το Ρίο ντε Όρο.

Το 1912, εγκαθιδρύθηκε το προτεκτοράτο του Ριφ, αλλά οι Βέρβεροι επαναστάτες κατατρόπωσαν τους Ισπανούς στο Ανουάλ το 1921 και το 1923 απελευθέρωσαν ολόκληρο το ισπανικό Μαρόκο και συνέχισαν τη διείσδυσή τους προς τον νότο. Ωστόσο, η επανάσταση αυτή συντρίφτηκε το 1925-1926 από τον Στρατηγό Μιγκέλ Πρίμο δε Ριβέρα, με γαλλική υποστήριξη. Ακολούθησε ο ισπανικός εμφύλιος, ενώ μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ελάχιστες πλέον ισπανικές αποικίες, χαρακτηρίστηκαν επαρχίες της Ισπανίας με επικεφαλής έναν Γενικό Διοικητή.

Όμως και η Ισπανία δεν απέφυγε τις συνέπειες του γενικού κινήματος ανεξαρτησίας των ευρωπαϊκών αποικιών στην Αφρική. Καθώς η Γαλλία αναγνώρισε την ανεξαρτησία του τμήματος του Μαρόκου που κατείχε (2 Μαρτίου 1956) το ίδιο έκανε και η Ισπανία με την περιοχή του Ριφ. Να σημειώσουμε εδώ, ότι το Ριφ είναι το βορειότερο τμήμα της ΒΔ Αφρικής, (υπάρχει και ομώνυμη οροσειρά), "προχωρά" σχεδόν παράλληλα με τη μεσογειακή ακτή από το στενό του Γιβραλτάρ μέχρι τον κάτω ρου του ποταμού Μουλούγια. Το 1969, η Ισπανία παραχώρησε στο Μαρόκο και το Ίφνι.

Η Δυτική (τέως Ισπανική) Σαχάρα

Το μεγάλο αγκάθι όμως, είναι η Δυτική (τέως Ισπανική) Σαχάρα, η οποία επίσημα παραχωρήθηκε από την Ισπανία στο Μαρόκο το 1976, μέχρι σήμερα όμως στην περιοχή, επικρατεί κομφούζιο. Ας δούμε μερικές λεπτομέρειες.

Η Δυτική Σαχάρα, είναι μια ερημική, κυρίως, περιοχή της ΒΔ Αφρικής η οποία συνορεύει βόρεια με το Μαρόκο, βορειανατολικά με την Αλγερία, ανατολικά με τη Μαυριτανία, ενώ στον νότο βρέχεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό.

Πρόκειται για μια πολύ αραιοκατοικημένη περιοχή, με έκταση 266.000 τ.χλμ (διπλάσια από την Ελλάδα) και πληθυσμό 612.000. Μεγαλύτερη πόλη της είναι η Λααγιούν ή Ελ Αγιούν, με 192.000 κατοίκους περίπου. Τα αραβικά είναι η επίσημη γλώσσα της Δυτικής Σαχάρας, ωστόσο και τα ισπανικά χρησιμοποιούνται ευρέως ως δεύτερη γλώσσα. Μπορεί η Ισπανία να παραχώρησε τη Δυτική Σαχάρα στο Μαρόκο, ωστόσο υπάρχει και ένας σοβαρός ακόμα "παίχτης" στην περιοχή:το Μέτωπο Πολισάριο.

Στη Δυτική Σαχάρα βρίσκονται τα πλουσιότερα στον κόσμο κοιτάσματα φωσφορικών αλάτων, η εκμετάλλευση των οποίων άρχισε το 1972. Ήδη από το 1975 την περιοχή συνδιοικούσαν η Ισπανία, το Μαρόκο και η Μαυριτανία. Η Ισπανία αποχώρησε το 1976 και ο ΟΗΕ πρότεινε τον διαχωρισμό της περιοχής σε τρία τμήματα: ένα από αυτά να δοθεί στο Μαρόκο, ένα στη Μαυριτανία και ένα στην Αλγερία. Το 1973 ιδρύθηκε το Μέτωπο Πολισάριο, ένα εθνικό επαναστατικό απελευθερωτικό κίνημα, που εκπροσωπεί τους Σαχράουι και τους υποστηρίζει στη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους με την ονομασία Λαοκρατική Δημοκρατία της Σαχάρας.

Μετά την αποχώρηση της Ισπανίας, το Μαρόκο κατέλαβε τα 2/3 της δυτικής Σαχάρας(και την περιοχή με τα φωσφορικά άλατα), ενώ η Μαυριτανία το υπόλοιπο. Ωστόσο, το 1979 η Μαυριτανία μετά την πίεση από πλευράς Πολισάριο παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα στη Δυτική Σαχάρα. Το Μαρόκο βρήκε την ευκαιρία να καταλάβει και αυτή την περιοχή, στην οποία ασκεί de facto κατοχή. Πολλοί κάτοικοι της δυτικής Σαχάρας έχουν μεταβεί στην Αλγερία όπου ζουν σε καταυλισμούς στην επαρχία Τιντούφ. Το 1991 έφτασε στην περιοχή αποστολή του ΟΗΕ για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος σχετικά με το μέλλον της περιοχής.

Το Πολισάριο, που από το 1976 έως το 2016 είχε ηγέτη τον Μοχάμετ Αμπντελαλίζ, ο οποίος διετέλεσε και πρόεδρος της εξόριστης κυβέρνησης, συνεχίζει σποραδικά τη δράση του εναντίον των Μαροκινών. Το δημοψήφισμα δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα και η πολυετής εκκρεμότητα πυροδοτεί λογικά εντάσεις. Το Μαρόκο θεωρεί ότι η Ισπανία και η Αλγερία βοηθούν το Πολισάριο και η νοσηλεία του ηγέτη του μετώπου στη Λογκρόνια οδήγησε στην έξαρση των μεταναστευτικών ροών προς τη Θέουτα και τη Μελίγια.

Το Μαρόκο σίγουρα θα ήθελε να αποσπάσει τις δύο πόλεις από την Ισπανία, κάτι που η ιβηρική χώρα θεωρεί απαράδεκτο, ενώ δεν γνωρίζουμε αν η Ισπανία έχει μετανιώσει για την παραχώρηση της Δυτικής Σαχάρας στο Μαρόκο, που έγινε άλλωστε σε μια μεταβατική περίοδο για τη χώρα (θάνατος Φράνκο – ανάληψη της ηγεσίας από τον Χουάν Κάρλος). Το σίγουρο είναι ότι η ένταση μεταξύ των δύο χωρών παραμένει και δε φαίνεται ορατή λύση στον ορίζοντα.

Ελπίζουμε να έγινε κατανοητό από τους αναγνώστες μας πώς και γιατί υπάρχει αυτή η ένταση στη δυτική Μεσόγειο και όχι μόνο στην ανατολική…

Ισπανικά εδάφη στην Αφρική

Από τις πολλές περιοχές που κατείχε παλαιότερα η Ισπανία στην Αφρική σήμερα εκτός από τη Θέουτα και την Μελίγια υπάρχουν μια σειρά νησιών κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου που συνορεύουν με το Μαρόκο. Αυτά ονομάζονται «Plazas de Soberania», δεν έχουν μόνιμους κατοίκους, εκτός από στρατιωτικές φρουρές και είναι τα εξής:

Isla de Mar, Isla de Tierra καιPenon de Alhukemas, Isla Isabel II, Isla del Rey και Isla del Congreso, που ανήκουν στην περιοχή Islas Chafarinas και το Penon de Velez de la Goumera, μια χερσόνησο που ως το 1934 ήταν νησί. Τότε μια σφοδρή καταιγίδα σχημάτισε μια αμμώδη γέφυρα με την ηπειρωτική χώρα.

Υπάρχουν ακόμα το νησί Perejil κοντά στη Θέουτα, το οποίο θεωρείται αμφισβητούμενο από το Μαρόκο και είχε οδηγήσει το 2002 τις δύο χώρες στα πρόθυρα της σύγκρουσης, όπως έχουμε γράψει παλαιότερα και τέλος το νησί Aboran(Isla de Aboran), το οποίο απέχει 50 χλμ. από την αφρικανική ακτή και 90 χλμ από την ευρωπαϊκή.

Μιχάλης Στούκας

ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ