Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ...

 

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Του πολίτη Παναγιώτη Παπαγαρυφάλλου

Σε τούτο τον τόπο δεν φύεται μόνο η φαιδρά πορτοκαλέα αλλά και ένα πλήθος «προοδευτικών» και … αριστερών κάθε λογής, οι οποίοι, από τις καλοπληρωμένες πολυθρόνες τους, τις οποίες αρκετοί απέκτησαν ελέω «αντιστάσεως» σε διάφορα ευρωπαϊκά καφενεία, εξαπολύουν κατάρες κατά της «δουλοκτητικής»
δημοκρατίας της κλασικής αρχαιότητας, την οποία ολοκλήρωσε η ιδιοφυής μεταρρύθμιση του Κλεισθένη του Αθηναίου το 508 π.Χ. Του πολιτικού που, βασιζόμενος στο δημοτικό σύστημα της Αττικής, έδωσε στην ανθρωπότητα το πρώτο δημοκρατικό της πολίτευμα και άνοιξε το δρόμο για την δημιουργία του σύγχρονου κράτους (βλ. Α. Αντωνακοπούλου: «Η συνεισφορά της πολιτικής μεταρρυθμίσεως του Κλεισθένη του Αθηναίου στον σχηματισμό του Κράτους», εκδ. «Γκοβοστής», Αθήνα, 1976).
Πρόκειται για μια πολιτική μεταρρύθμιση την οποία ο Φ. Ένγκελς χαρακτήρισε ως «επαναστάτη, που ανέτρεψε οριστικά την αριστοκρατία» (βλ. «Η καταγωγή της οικογενείας» κ.τ.λ. σελ. 239, από την έκδοση που αναφέρεται πιο πάνω). Το κλεισθένειο πολίτευμα αποτέλεσε το πρότυπο για όλα τα σύγχρονα δημοκρατικά κοινοβουλευτικά πολιτεύματα της Δύσεως, όπως γράφει ο διάσημος Αμερικανός ανθρωπολόγος L. Morgan στο πολύκροτο έργο του το οποίο εκδόθηκε το 1877 στη νέα Υόρκη και έχει τίτλο: «Αρχαία Κοινωνία» (επανέκδοση «Αναγνωστίδη» Αθήνα χ.χ.). Στο έργο αυτό διαβάζουμε:
«Ο Κλεισθένης πήγε στο βάθος του ζητήματος και τοποθέτησε το Αθηναϊκό πολιτικό σύστημα πάνω στη βάση στην οποία παρέμεινε, για να ολοκληρώσει την ανεξάρτητη ύπαρξη της πολιτείας. Οι κάτοικοι του δήμου ήταν ένα οργανωμένο πολιτικό σώμα με εξουσίες τοπικής αυτοδιοικήσεως, όπως η σύγχρονη Αμερικανική κοινοτική περιφερειακή διοίκηση. Αυτό είναι το ζωτικό και το πιο σημαντικό γνώρισμα του συστήματος, που αποκαλύπτει το δημοκρατικό χαρακτήρα του. Η κυβέρνηση ήταν στα χέρια του λαού».
Στη συνέχεια ο συγγραφέας, αφού απαριθμεί τις εξουσίες που είχε ο λαός, συνεχίζει: «Τέτοια ήταν η νέα μονάδα στην Αθηναϊκή πολιτική κοινωνία: Ένα άμεσο πρότυπο για ένα ελεύθερο κράτος και ένα θαύμα σοφίας και γνώσης. … Μπορεί να μας φαίνεται ένα απλό θέμα αλλά δραστηριοποιούσε τις ικανότητες των Αθηναίων στα κατάβαθα της ψυχής τους … ήταν μία έμπνευση της ιδιοφυΐας του Κλεισθένη, που στέκει σαν το αριστούργημα μιας αριστούχου διανοίας. Στη νέα πολιτική κοινωνία, πραγματοποιούσαν αυτή την πλήρη δημοκρατία…».
Συνεχίζοντας τον ύμνο στο δημοκρατικό αυτό πολίτευμα, γράφει ο L. Morgan και τούτα: «Η Αθήνα υψώθηκε γοργά από άποψη επιρροής και υπεροχής, κάτω από το νέο πολιτικό σύστημα. Αυτή η ανάπτυξη της μεγαλοφυΐας και του πνεύματος, που ανύψωσε τους Αθηναίους στην πιο υψηλή κορυφή ανάμεσα στα ιστορικά έθνη της ανθρωπότητας, έγινε κάτω από την ώθηση των δημοκρατικών θεσμών …»
Καταλήγω με τούτη την παγκοσμίου σημασίας γνώμη του L. Morgan:
«Ο Κλεισθένης πρέπει να θεωρηθεί ως ο πρώτος απ’ τους Αθηναίους νομοθέτες, ο ιδρυτής του δευτέρου μεγάλου σχεδίου διακυβέρνησης, κάτω από το οποίο οργανώθηκαν τα σύγχρονα πολιτισμένα έθνη» (βλ. οπ.π 267-290 όπου το κεφάλαιο: «Η ίδρυση της Ελληνικής Πολιτικής Κοινωνίας»).
Για την Αθηναϊκή Δημοκρατία η Γαλλίδα καθηγήτρια της Ελληνικής ιστορίας Κ. Μοσσέ παραθέτει τούτο το παράθεμα από τον Ηρόδοτο: «Ο Κλεισθένης καθιέρωσε τις φυλές και το δημοκρατικό πολίτευμα στην Αθήνα», ενώ η ίδια χαρακτηρίζει τον Κλεισθένη «μεγάλο άνδρα του Αθηναϊκού Κράτους, … ο οποίος ίδρυσε το Κράτος – Έθνος σε νέες βάσεις» (βλ. το έργο της «Οι τύραννοι στην Αρχαία Ελλάδα», εκδ. «Άστυ», Αθήναι 1989, σελ. 82 και 84).
Ο Γάλλος ιστορικός Α. Croiset, αναφερόμενος στην μεταρρύθμιση του Κλεισθένη το συγκρίνει με το «ανάλογο έργο της Γαλλικής Επανάστασης» (βλ. «Η Αθηναϊκή Δημοκρατία», σελ. 57).
Ο δικός μας καθηγητής της πολιτικής επιστήμης και ακαδημαϊκός Γ. Βλάχος, με τόσες επιστημονικές έρευνες και μελέτες, αναφερόμενος στο Κλεισθένειο δημιούργημα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, γράφει:
«Ο Κλεισθένης με τους συντρόφους του κατέλυσαν την τυραννία και εγκατέστησαν την άμεση ή ριζοσπαστική δημοκρατία ως πάγιο πολίτευμα των Αθηνών … το οποίο διετήρησεν (ως το τέλος του 322 π.Χ. οπότε κατελύθη από τους Μακεδόνες) ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του στοιχεία, θεσμούς ή αρχές, που αποτελούν ως σήμερα την ανεκτίμητη κληρονομιά που μας παρέδωσε» (βλ. «Η ιδέα του ελεύθερου ανθρώπου στη δημοκρατία των Αθηναίων – η μαρτυρία του Δημοσθένους», εκδ. «Α. Σάκκουλα» Αθήνα, 1992, σελ. 15).
Ανάμεσα σ’ αυτές τις αρχές που κληροδότησε στην ανθρωπότητα η Αθηναϊκή Δημοκρατία είναι η ισονομία και ισοπολιτεία, όρους τους οποίους χρησιμοποιούν οι νομοθέτες των Αθηνών, οι οποίοι «αποφεύγουν εσκεμμένως τον όρο ισότητα». Ο ίδιος σημειώνει ότι στο πολίτευμα αυτό καλλιεργήθηκε η ιδέα «του Δικαίου και της Πολιτικής σε μία από τις πιο σπάνιες αναλαμπές της ανθρώπινης ιστορίας» και ότι «θα προβάλλεται ως ένα φωτεινό πρότυπο» (βλ. οπ.π. σελ 10 και 11)
Συνεχίζω με τον ίδιο που παραθέτει ότι: «Η Αθηναϊκή Δημοκρατία υπήρξε το πολίτευμα εκείνο, το πρωτοπόρο παγκοσμίως στην εποχή του, που έδειξε έμπρακτο σεβασμό στον άνθρωπο και στο πρόσωπο ακόμη των δούλων», όπως σημειώνει στον πρόλογο της πιο πάνω έξοχης πραγματείας του (σελ. 137).
Ολόκληρη η Αρχαιότητα με το πολίτευμα των Αθηνών, συνεχίζει ο ίδιος: «Δείχνει οπωσδήποτε ότι ο ανθρωπισμός διάχυτος σε όλους τους τομείς του δημοσίου και του ιδιωτικού βίου των Αθηναίων, είναι αρκετά ώριμος, ώστε να προετοιμάζει πολιτικά κινήματα και ιδεολογικές ανακατατάξεις που υπερβαίνουν τα όρια του πολιτισμού των Πόλεων και προετοιμάζουν ένα γενικότερο αναπροσανατολισμό της ιστορίας της ανθρωπότητας».
Τα λόγια αυτά ενός Βλάχου υπερβαίνουν τα μίζερα πλαίσια των δήθεν προοδευτικών, οι οποίοι αποπειρώνται να ακινητοποιήσουν την Ιστορία και να την καθηλώσουν στη … δουλοκτητική κοινωνία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, αναιρώντας την παγκόσμια προσφορά της σ’ όλους τους τομείς του ανθρωπίνου πνεύματος, της τέχνης, του πολιτισμού, της φιλοσοφίας και της πολιτικής. Χαμένος κόπος.
Όμως σ’ αυτό το σημείο είναι σκόπιμο και χρήσιμο να σημειωθούν, εντελώς ενδεικτικά, και τούτες οι απόψεις του Γάλλου ιστορικού Α. Croiset, οποίος στην ομότιτλη μονογραφία του γράφει:
«Η λέξη δημοκρατία είναι ελληνική, όπως και το πολίτευμα που σημαίνει. Στην Ελλάδα γεννήθηκε ο Δημοκρατία κι εκεί αναπτύχθηκε ελεύθερα και τέλεια … Η Ελλάδα … παρουσίασε στον κόσμο μία ολοκληρωμένη εικόνα της δημοκρατίας, ένα υποδειγματικό τύπο … όπου σφύζει η ζωή … αυτή η πολιτική εξέλιξη μας είναι γνωστή, ιδιαίτερα από την Αθήνα … η οποία πέρασε σε πλήρη άνθιση του δημοκρατικού καθεστώτος … το Αθηναϊκό πολίτευμα είναι δημοκρατικό ως τα άκρα, ως την παραδοξολογία … υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες δημιουργίες του Ελληνικού πνεύματος»
Και καταλήγοντας υπογραμμίζει:
«Η ανθρωπότητα δεν γνώρισε ποτέ περίοδο όπου μία πολιτική ομάδα να υπήρξε πιο αληθινά πολιτισμένη με όλη τη σημασία της λέξης και να άφησε για το μέλλον μία πλουσιότατη σε έργα και σε ιδέες κληρονομιά. Ο απολογισμός είναι ασφαλώς περίλαμπρος: γιατί ποιο μπορεί να είναι στην ουσία, το ιδανικό αντικείμενο της ζωής ενός λαού παρά να τοποθετεί στην πρώτη σειρά, ανάμεσα σ’ εκείνους που τα παραδείγματά τους συνιστούν το υφάδι για την εξέλιξη του ανθρωπίνου πολιτισμού;», (βλ. «Η Αθηναϊκή Δημοκρατία», εκδ. «Μορφές», Αθήνα χ.χ. (μετάφραση Α. Πάγκαλος), σελ. 9, 27, 67, 195 – 196).
Τέλος ένας άλλος ξένος ερευνητής, ο καθηγητής της πολιτικής επιστήμης στη Γερμανία, ο Μ. Schmidt, στην ογκώδη και σπουδαία εργασία του: «Θεωρίες της Δημοκρατίας», (Αθήνα, 2004, σελ. 39), γράφει συμπεραίνοντας:
«Η καρδιά του θέματος, η δημοκρατία στο κράτος των Αθηναίων είναι το πολίτευμα όπου εφαρμόζεται η αρχή της μαζικής ισότητας, της ελευθερίας και της κυριαρχίας του δήμου στη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική εξουσία. Ο ισχυρός δήμος (λαός), η δυνάμει απεριόριστη κυριαρχία όσων έχουν δικαίωμα ψήφου, ουσιαστικά δηλαδή των φτωχών και των λιγότερο ευκατάστατων, σύμφωνα με την αριστοτελική θεωρία, είναι το εξέχον χαρακτηριστικό της αθηναϊκής δημοκρατίας από τον 5ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ.»
Συνεχίζοντας, συγκρίνοντας και αναλύοντας τα λειτουργικά της στοιχεία, αποφαίνεται: «Παρ’ όλα αυτά η αρχαία ελληνική δημοκρατία έχει να προσφέρει πολλά στις σύγχρονες συνταγματικές δημοκρατίες. Είναι ιστορικά η πρώτη μορφή δημοκρατικής οργάνωσης, έστω και με πολλές συμβάσεις» (οπ. π σελ.62).
Μιας και ο λόγος για τον σπουδαίο Κλεισθένη είναι σκόπιμο να γίνει αναφορά και σ’ έναν άλλον εκλεκτό δημόσιο άνδρα, τον μακρινό συγγενή του, τον Περικλή (495 – 429 π.Χ).
Αυτή τη σπουδαία και πολυτάλαντη ηγετική πολιτική φυσιογνωμία τη σκιαγραφεί ο Γερμανός ιστορικός G. Glotz γράφοντας: «Πέρα από την ιδιοφυή νόησή του, συγκέντρωνε ρητορική δεινότητα, κύρος και δεξιοτεχνία, προσόντα που του επέτρεψαν να υπηρετήσει το λαό κυριαρχώντας πάνω του», ενώ σε άλλο σημείο, επικαλούμενος την γνώμη του Αναξαγόρα (500 – 428 π.Χ) – του φιλοσόφου που υπήρξε δάσκαλος του Περικλή – για τη σπουδαιότητα του νου και τη σημασία του στους κυβερνώντες, καταλήγει λέγοντας: «Η Αθηναϊκή Δημοκρατία, για να ανταποκριθεί στην αποστολή της, υποτάσσεται στην ηθική δικτατορία της μεγαλοφυΐας». (βλ. το έργο του: «Η Ελληνική Πόλις» σελ. 137 και 154).
Ο Μ. Schmidt, γράφει ότι ο Περικλής «εθεωρείτο για αρκετά χρόνια ως αναμφισβήτητος πρώτος άνδρας της Αθήνας και ο πιο σημαντικός πολιτικός ρήτορας της εποχής του. Ήθελε πάντα να επιβάλλει τη γνώμη του έχοντας ή όχι δίκιο. Αυτή η εμμονή του ήταν τόσο μεγάλη και ανυποχώρητη ώστε ένας πολιτικός του αντίπαλος έλεγε: Αν τον ρίξω στο έδαφος θα αρνηθεί ότι έπεσε. Θέλει πάντα να έχει δικιο και θα έπειθε ακόμη και αυτούς που είδαν την πτώση του». (βλ. όπ.π. σελ. 57).
Ίσως για τον λόγο αυτό - και με αρκετή δόση υπερβολής- ο Θουκυδίδης να φθάσει στην διατύπωση της άποψης ότι: «Οι Αθηναίοι μολονότι κατ’ όνομα δημοκρατία εκυβερνώντο πραγματικώς από τον πρώτο πολίτη, δηλαδή τον Περικλή, γιατί «Έχων μεγάλην επιρροήν πηγάζουσαν από την προς αυτόν κοινήν εκτίμησιν και την προσωπικήν του ικανότητα, και προφανώς αναδειχθείς εις ύψιστον βαθμόν ανώτερος χρημάτων, συνεκράτει τον λαόν, μολονότι σεβόμενος τας ελευθερίας του, και αυτός μάλλον ωδήγει αυτόν παρα ωδηγείτο από αυτόν. Καθ’ όσον μη επιδιώκων ν’ αποκτήση επιρροή δι’ αθεμίτων μέσων, δεν ωμίλει προς καλακείαν, αλλά στηριζόμενος εις την κοινήν δι’ αυτόν εκτίμησιν, ηδύνατο ν’ αντιταχθή κατά των πολιτών, προκαλών εν ανάγκη και την οργήν των». (βλ. Θουκυδίδου «Ιστορίαι», μεταφ. Ελ. Βενιζέλου, εκδ. «Πολιτικά Θέματα», χ.χ. Αθήνα, σελ. 96).
Με άλλα λόγια, ο Περικλής ήταν ηγέτης με όλη την σημασία του όρου και δεν σερνόταν πίσω από τις λαϊκές μάζες κολακεύοντάς τες και δίνοντάς τες υποσχέσεις που δεν πραγματοποιούνται όπως κάνουν όλα ετούτα τα χρόνια οι κοινωνιοκτόνοι και εθνοκτόνοι λαικιστές (βλ. το έργο μου: «Ο Λαϊκισμός στην Ελλάδα», εκδ. «Ergo», Αθήνα, 2002).
Στον γνωστό του Επιτάφιο, που αποτελεί ιστορικό μνημείο πολιτικού λόγου και στον οποίο αναδείκνυε τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του δημοκρατικού πολιτεύματος, έλεγε και τα εξής:
«Και καλείται μεν το πολίτευμά μας Δημοκρατία, λόγω του ότι, η κυβέρνηση του κράτους ευρίσκεται όχι στα χέρια των λίγων, αλλά των πολλών. Αλλά δια μεν των νόμων ασφαλίζεται εις όλους ισότης Δικαιοσύνης, δια δε τα ιδιωτικά συμφέροντα … έκαστος πολίτης προτιμάται στα δημόσια αξιώματα όχι γιατί ανήκει σε ορισμένη τάξη αλλά για την προσωπική του αξίαν … Διατί μόνον εμείς εκείνον που δεν μετέχει στα κοινά της πόλης θεωρούμεν όχι ως φιλήσυχον αλλά άχρηστον πολίτην».
Λόγια σαφή και μεστά, τα οποία αναδύουν δημοκρατία και αναδεικνύουν την υπέροχη κοινωνική και πολιτική ιδιότητα όχι του ανθρώπου αλλά του συμμετέχοντος πολίτη στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα.
Λίγο αργότερα θα πει:
«Συγκαλέσαντες οι Αθηναίοι συνέλευσιν του λαού, επροσκάλεσαν όσους θέλουν να εκθέσουν τις γνώμες τους … Και άλλοι πολλοί επροχώρησαν εις το βήμα και μίλησαν τασσόμενοι υπέρ της μίας ή της άλλης γνώμης … Και ο Περικλής, ο υιός του Ξανθίππου προχωρήσας εις το βήμα εσυμβούλευσε τα εξής:
Φθάνοντας στην πολεμική ικανότητα των Πελοποννησίων την αμφισβήτησε γιατί «ούτε κοινήν βουλή έχουν, … ο καθένας επιδιώκει την προαγωγή του ιδικού του συμφέροντος…. Επειδή άλλωστε συνέρχονται κατά μακρά διαλείμματα ολίγον χρόνον διαθέτουν δια την εξέτασιν των κοινών, αλλά το πλείστον καταναλίσκουν εις εξυπηρέτησιν των ιδιαιτέρων των συμφερόντων. Και νομίζει κανείς ότι καμμία βλάβη δεν θα επέλθη εις το κοινίν συμφέρον από την ιδικήν του αμέλεια, αλλά ότι την αμέλειάν του μέλλει ν’ αναπληρώσει η πρόνοια κανενός άλλου, και έτσι η ιδέα αυτή, την οποία πρεσβεύουν όλοι ιδιαιτέρως, γίνεται η αφανής αιτία της καταστροφής όλων. (βλ. Θουκυδίδου, οπ. π. σελ. 67).
Εδώ ο Περικλής αναδεικνύει τις ουσιαστικές διαφορές των δυο πολιτευμάτων (Αθηνών και Σπάρτης) επισημαίνοντας το δημοκρατικό χαρακτήρα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, η οποία λειτουργεί συνεχώς κάτω από την διαρκή λειτουργία της Εκκλησίας του Δήμου, γεγονός το οποίο δεν συμβαίνει με τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι «συνέρχονται κατά μικρά διαλείμματα» να συζητήσουν τα κοινά, τα οποία θέτουν σε υποδεέστερη μοίρα από τα ιδιωτικά, σε αντίθεση με τους Αθηναίους, οι οποίοι δρουν αντίστροφα: Θέτουν το συμφέρον της πατρίδας πάνω από τα προσωπικά τους συμφέροντα.
Η ενσυνείδητη συμμετοχή των Αθηναίων στα δρώμενα της Πόλης, γράφει ο Γ. Βλάχος «είχε ως γνώμονα το κοινό συμφέρον του καθενός και όλων μαζί και είναι προφανές, ότι κάτω απ’ αυτήν την σκοπιά, ο προέχων χαρακτήρας της αθηναϊκής νομοθεσίας είναι, μαζί με το φιλελεύθερο πνεύμα της, ο έντονα κοινωνικός χρωματισμός της» (βλ. «Η ιδέα του ελεύθερου ανθρώπου» κτλ οπ. π. σελ. 107).