Το χρέος μας να κατανοήσουμε το Χρέος

Γράφει ο
Ηλίας Καραβόλιας

Ας δοκιμάσουμε μια νοερή μεταφορά του Χρέους( δημόσιο ή ιδιωτικό) στο Συμβολικό πεδίο, σε ένα επίπεδο ανάλυσης δηλαδή που απαιτεί μια προσωρινή φυγή από την πραγματικότητα. Και φυσικά αναφέρομαι στο Χρέος ως ''οφειλή'', ως υποχρέωση που γεννιέται από μια σύμβαση. Ποια εργαλεία χρειαζόμαστε πρώτα απ’ όλα για μία τέτοια μεταφορά; Κατ’ αρχήν απαιτείται μια πρώτη ανάλυση για το πώς η Επιθυμία ουσιαστικά αξιοδοτείται πλέον ως η υπέρτατη βάση της Οικονομίας. Για το πώς γινόμαστε όλοι μηχανές που παράγουν επιθυμίες (βλ.  Ο Αντι-Οιδίπους, Deleuze-Guattari, εκδ. Πλέθρον) και πώς η συγκεκριμένη επιθυμία (Χρέους) τείνει όλο
και περισσότερο να μοιάζει με αυτοτροφοδοτούμενο σύμπτωμα της ατομικής και συλλογικής μας συμπεριφοράς. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν μια άλλη επιθυμία, αρχέγονη, αυτή της εξόφλησης του χρέους (δηλ. της εξάλειψης της οφειλής σε ατομικό και εθνικό επίπεδο) μοιάζει όλο και περισσότερο απίθανο να εκπληρωθεί στην εποχή μας (και έτσι τροφοδοτεί παθογένειες και ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορά).
Για μας τους Έλληνες το αρχικό ερώτημα είναι πώς έχει εγγραφεί στο συλλογικό μας ασυνείδητο μια μόνιμη υποθήκη του μέλλοντος ( κυρίως με την περίοδο Α. Παπανδρέου, δεκαετία ’80) έναντι χρέους που κατευθύνθηκε στην κατανάλωση και όχι στην παραγωγή. Και πώς σήμερα δεν μπορεί να εντυπωθεί στην εθνική μας συνείδηση ο πειθαναγκασμός μιας μόνιμης υποθήκευσης ενός αβέβαιου μέλλοντος, ώστε να ξεχρεωθεί το παρόν, αφού μοιάζουμε πλέον κάτι σαν αντίστροφοι ‘πιστωτές’ μιας ατέρμονης οφειλής.
Ας κινηθούμε σε μονοπάτια Ψυχολογίας για λίγο (άλλωστε η κρίση ξαπλώνει στο ντιβάνι τον νεοέλληνα και την ιστορία του). Το Πραγματικό σήμερα, η ωμή πραγματικότητα της κρίσης, είναι παράλληλο με την εκδοχή του συμβολικού θανάτου που κουβαλάει το Χρέος. Τι εννοώ: Κάθε οφειλή μοιάζει με θανατικό καρτέρι. ''Χρωστάω άρα υπάρχω. Απέκτησα ''πράγματα'' με το δάνειο, με την κάρτα, άρα συμβαδίζω με την εθνική υπερχρέωση''. Πρόκειται φυσικά για μια εκδοχή που σχετίζεται ιδιαίτερα με το εθνικό κατοχικό σύνδρομο και τα αρχαιοελληνικά ιδιοκτησιακά /ταξικά συμπλέγματα διαφοροποίησης του Έλληνα ως οικονομικού υποκειμένου.
Η σύγχρονη οφειλή της Οικονομικής επιστήμης είναι να φωτίσει την αναγκαία διαχωριστική γραμμή Φαντασιακού/Πραγματικού στο φαινόμενο Χρέος. Να ιχνηλατήσουμε δηλαδή τις ροές της επιθυμίας στο λογισμικό της πιστωτικής οικονομίας, στις παρυφές της υπερχρέωσης ατόμων και κοινωνιών. Να κατανοήσουμε πώς η απείθαρχη μακροοικονομική συμπεριφορά μιας εθνικής οικονομίας, όπως η δική μας, σχετίζεται με την εντατική ''επιθυμητική παραγωγή'' και με το νέο μοντέλο μόνιμης μικροοικονομικής ανισοροπίας (λόγω υπερδανεισμού νοικοκυριών, ατόμων, επιχειρήσεων) που μέσω της πιστωτικής υπερεπέκτασης δημιουργεί κρίση υπερσυσσώρευσης πλούτου ( ενώ εμείς εθελοτυφλούμε και βλέπουμε μόνο τα συμπτώματα: κρίση χρέους, ρευστότητας, εμπορίου).
Οφείλουμε επίσης να ρίξουμε  φως σε μια άλλη κρυμμένη πλευρά του φαινομένου: σε αυτή που περιλαμβάνει την ισχύ του Νόμου που διέπει την Σύμβαση του Χρέους (σημ: είτε σε ιδιωτικό είτε σε εθνικό επίπεδο, οι δανειακές συμβάσεις αποτελούν θεμέλιο λίθο για την δημιουργία και εξόφληση Χρέους) Πχ, καθένας εξ ημών γνωρίζει, εκ των προτέρων πλέον, ότι αγνοεί εκουσίως τα ψιλά γράμματα της δανειακής του σύμβασης με την τράπεζα.
Η προτεσταντική ηθική της εργασίας είναι επίσης μια άλλη αξιοσημείωτη παράμετρος ανάλυσης, αφού η εργασία αυτή καθεαυτή έχει αλλάξει μορφή, έχει μεταλλαχθεί και υποθηκεύεται σιωπηρά, σχεδόν αθόρυβα. Η δε ενοχή από την δημιουργία χρέους δεν είναι πλέον ασύμβατη με την καλυμμένη αυτή υποθήκη (βλ. σχετικά το βιβλίο 'Η κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου', του M. Lazzarato, εκδ. Aλεξάνδρεια)
Το Χρέος είναι γεννήτορας σε μια αλυσίδα οικονομικών και κοινωνικών καταστάσεων. Είναι φαινόμενο προβολής του παρόντος στο μέλλον, εργαλείο δόμησης ενός σχεδίου ενεχυρίασης μελλοντικών εισοδημάτων και πυρήνας εγκατάστασης βιοπολιτικής στο κοινωνικό σώμα και στο κάθε υποκείμενο ξεχωριστά. Ο ανθρωπολόγος Graeber μας μυεί στην Ιστορία του Χρέους με ένα βιβλίο του (βλ. Χρέος: Τα πρώτα 5.000 χρόνια). Καλό θα ήταν  να το μελετήσουμε γιατί αξίζει να δούμε πώς ρίζωσαν ιστορικά οι μηχανισμοί υπερχρέωσης λαών και πώς η παγκόσμια οικονομία ενσωματώνει και ανακυκλώνει την ατέρμονη οφειλή δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Μια ανθρωπιστική επιστήμη σαν την Οικονομική οφείλει να μελετήσει το φαινόμενο του Χρέους ως ιστορικό και κοινωνιολογικό δεδομένο. Άλλωστε, δεν είναι μόνο οι περίφημες ελεύθερες αγορές και οι κυβερνήσεις που παράγουν και ανακυκλώνουν Χρέος. Πρέπει να το αναζητήσουμε και αλλού ως φαινόμενο, να το παρατηρήσουμε όπου εκκολάπτεται και αυτοαναπαράγεται.
Να προσδιορίσουμε που γεννιέται και γιατί  κινείται σαν δορυφόρος, γιατί αενάως ανανεώνεται με τον μυστικισμό του τόκου. Το νήμα που θα ξετυλίξουμε είναι το νήμα της κρυμμένης αλήθειας του καπιταλισμού: των αφανών σχέσεων που διέπουν τις σχέσεις παραγωγής στις οικονομίες και ''τοκίζουν'' τις ανισότητες μεταξύ μας...