Στις 10 Αυγούστου 1881, απεβίωσε ο Έλληνας ιστορικός και λογοτέχνης Σπυρίδων Ζαμπέλιος (Λευκάδα 1815- Ελβετία, 10 Αυγούστου 1881). Η συνεισφορά του στην θεσμοθέτηση της ιστορικής ενότητας του αρχαίου – μεσαιωνικού – νεώτερου Ελληνισμού ήταν καθοριστική.
Απόφοιτος της Ιονίου Ακαδημίας συνέχισε τις σπουδές του στην Ιταλία και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ελληνική δημοτική ποίηση. Το 1852 δημοσίευσε έκδοση ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, «Άσματα Δημοτικά της Ελλάδος. Εκδοθέντα μετά μελέτης ιστορικής περί Μεσαιωνικού Ελληνισμού». Στην εκτενή εισαγωγή διατύπωσε την άποψη για την ενότητα του Ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι την σύγχρονη εποχή και εισηγήθηκε την τριμερή διαίρεση της ελληνικής ιστορίας σε αρχαία, μεσαιωνική και νέα.
Σε τί πνευματικό περιβάλλον μεγάλωσε όμως ο Ζαμπέλιος; Ποιά ήταν η περιρρέουσα πνευματική ατμόσφαιρα; Εκείνη την εποχή υπήρχε σοβαρή αμφισβήτηση της ελληνικότητας του Βυζαντίου. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, παρά τις ανιστόρητες απόψεις που ακούγονται τελευταία, όχι μόνο υπήρξε (χωρίς αυτόν πιθανώς να μην υπήρχε το ελληνικό κράτος!) αλλά ήταν και ιδιαίτερα ισχυρός. Οι θιασώτες του ως οπαδοί του Ορθολογισμού και της Ανθρώπινης Ελευθερίας απεχθάνονταν τις παλαιές και απολυταρχικές μορφές διακυβέρνησης με συνέπεια να επιχειρούν να αφαιρέσουν από την ελληνική ιστορία το μεσαιωνίκο της κομμάτι που ήταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αυτή η άποψη επικράτησε παρά τα προφανή της ιστορικά και γλωσσολογικά της κενά. Παράλληλα η απευθείας σύνδεση με την Αρχαία Ελλάδα ήταν το εισιτήριο της ένταξης της χώρας στην Δύση διαχωρίζοντας την από την «σκοταδιστική» Ανατολή, της οποίας μέρος ήταν και το Βυζάντιο.
Από εκεί και πέρα συνέβησαν πολλά. Πρώτον, η σταδιακή υποχώρηση του Διαφωτισμού και η επικράτηση του Ρομαντισμού. Ο Ρομαντισμός ως κίνημα έδινε περισσότερο βάση στον λαϊκό πολιτισμό με αποτέλεσμα αργά αλλά σταδιακά να διαφαίνεται εντονώτερα η εξέλιξη των πνευματικών φαινομένων. Δεύτερον, η διακήρυξη της Μεγάλης Ιδέας από τον πολιτικό αρχηγό του «Γαλλικού Κόμματος» Ιωάννη Κωλέττη γύρω στα 1845. Η ένταξη των περιοχών που διαβιούσαν «Έλληνες αδερφοί» και που ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, απαιτούσε αλλαγή της εθνικής ιδεολογίας, της εθνικής ιδέας.
Αυτό όμως που προκάλεσε αληθινούς τριγμούς στην ελληνική κοινωνία ήταν οι απόψεις του Βαυαρού ιστορικού Jakob Philipp Fallmerayer (1790 –1861). Αυτός θα υποστηρίξει ότι οι Έλληνες έχουν σλαβική καταγωγή και ότι η Ελληνική Επανάσταση ήταν αλβανική!Οι απόψεις του Φαλμεράιερ όμως έχουν σαφέστατες πολιτικές αιτίες. Το 1830 συμβαίνει η πολωνική επανάσταση στην οποία οι Δυτικοί δεν δίνουν καμία απολύτως στήριξη, ενώ στην συνέχεια η διάθεση των Ελλήνων και της Ελλάδας ως κράτος να στηρίξουν την Ρωσία στον Κριμαϊκό Πόλεμο εντείνουν την σλαβοφοβία του ιστορικού.
Οι πρώτες αντιδράσεις στις παραπάνω θεωρίες προήλθαν από Γερμανούς ιστορικούς. Πρώτα ο Γερμανός ιστορικός Georg Gottfried Gervinus (εξελ. Γερβίνος) (1805-1871), γνωστός από το σπουδαίο του έργο «Ιστορία της Επαναστάσεως και της Αναγεννήσεως της Ελλάδος». Στον 4ο τόμο της «Iστορίας του ΙΘ’ Αιώνα», που εκδόθηκε το 1854, αφού εξιστορεί την Επανάσταση του 1821, κατηγορεί τον Φαλμεράιερ ότι οι απόψεις του είναι επηρεασμένες όχι από ιστορικά αλλά από πολιτικά κριτήρια. Σημαντική ήταν και η συμβολή του Καρλ Χοπφ (1832-1873). Στο έργο του «Οι Σλάβοι εν Ελλάδι – Ανασκευή των Θεωριών του Φαλμεράιερ», που κυκλοφόρησε το 1872 στη Βενετία σε μετάφραση Φραγκίσκου Ζαμβάλδη, αποδομεί μεθοδικά και με ατράνταχτα τεκμήρια την έωλη επιχειρηματολογία του Φαλμεράιερ.
Έπρεπε λοιπόν να συνταχθεί μια θεωρία, η οποία να εξηγεί την εξελικτική πορεία του Ελληνισμού. Σε αυτό εργάστηκαν με ζήλο ο Ζαμπέλιος και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Σύμφωνα με τον Ζαμπέλιο κατά το στάδιο της κλασικής Αρχαιότητας, «παραδίδεται» η γλώσσα στην οποία θα γραφτούν τα Ευαγγέλια, εν συνεχεία η εξάπλωση των Μακεδόνων εξασφαλίζει τη διάδοση του ελληνικού πνεύματος, ακολούθως η ρωμαϊκή κατάκτηση αποφέρει την πολιτισμική κυριαρχία του Ελληνισμού, μέσω της ενοποίησής του, η διάσπαση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας επιφέρει τον εκχριστιανισμό της, ενώ κατά τη Βυζαντινή εποχή συντελείται η συγχώνευση στοιχείων του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού, με αποτέλεσμα τη δημιουργία του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Η πτώση του Βυζαντίου αποσοβεί την εκκλησιαστική ένωση και τη φραγκική κατάκτηση, η εθνική ανεξαρτησία συντελεί στη συνέχεια του έθνους, ενώ για την εποχή του ο Ζαμπέλιος θεωρεί ως αποστολή του Ελληνισμού τη διάδοση του Ευρωπαϊκού πολιτισμού στην Ανατολή.
Τα παραπάνω έρχονται να ενισχύσουν και οι απόψεις του πατέρα της
ελληνικής Γλωσσολογίας, Γεώργιου Χατζηδάκι (1848 – 1941), πρώτου
καθηγητή της Γλωσσολογίας και της Ινδικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο
Αθηνών, από το 1890 έως το 1923 και από τα ιδρυτικά μέλη της Ακαδημίας
Αθηνών. Ο Χατζηδάκις διακήρυξε την ενιαία εξελικτική ιστορία της
Ελληνικής Γλώσσας. Κατά τον διαπρεπή Γλωσσολόγο η Ελληνιστική Κοινή που
διαδίδεται στα πέρατα του κόσμου λόγω των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου
προέρχεται από την αττική / ιωνική διάλεκτο που σταδιακά επικράτησε λόγω
της πολιτισμικής υπεροχής της κλασικής Αθήνας.
Η Ελληνιστική
Κοινή θα υιοθετηθεί από τον Χριστιανισμό και θα χρησιμοποιηθεί ως
«γλώσσα των Ευαγγελίων». Στα ελληνιστικά και κυρίως στα ρωμαϊκά χρόνια
θα υπάρξει το κίνημα του Αττικισμού κατά το οποίο διάφοροι συγγραφείς
και λόγιοι θα επιζητήσουν την επαναφορά της γλώσσας σε αρχαιότερες
μορφές. Η Ελληνική Γλώσσα επειδή είχε καταστεί lingua franca (γλώσσα της
συναλλαγής μεταξύ διαφορετικών εθνοτικών κοινοτήτων) είχε απλοποιηθεί.
Παράλληλα όμως είχε καταστεί και Kultursprache (γλώσσα του Πολιτισμού),
καθώς όλη η φιλοσοφία, η λογοτεχνία αλλά και τα θρησκευτικά κείμενα
εκφράζονταν στα Ελληνικά.
Δημιουργείται αυτό που λέει ο Καβάφης:
«Κι απ᾽ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ᾽ εμείς·
ελληνικός καινούργιος κόσμος, μέγας».
Από τις δύο μορφές της γλώσσας, της αρχαΐζουσας των Αττικιστών και της λαϊκής θα δημιουργηθεί η γλωσσική παράδοση του Βυζαντίου. Η λαϊκή της μορφή θα επιβιώσει στα δημοτικά τραγούδια και στις λαϊκές αφηγήσεις, ενώ η αττικίζουσα – η λόγια – σε κείμενα της μορφωμένης ελίτ, όπως για παράδειγμα την Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής. Είναι η περίφημη διγλωσσία που θα ταλαιπωρήσει τον Ελληνισμό στα νεώτερα χρόνια. Στο Βυζάντιο σε κάποιες πεζές διηγήσεις θα προκύψει και μια άλλη μορφή, η δημώδης.Η τελευταία συνδυάζει λόγια και λαϊκά στοιχεία. Από την Βυζαντινή γλωσσική παράδοση προέρχονται τα σημερινά Ελληνικά.
Με αυτόν τρόπο γράφτηκε η ολοκληρωμένη θεωρία της εξέλιξης του Ελληνικού Πολιτισμού. Όπως έχει πει και ο Τσώρτσιλ:
«Οι Έλληνες ανταγωνίζονται τους Εβραίους για το ποια από τις δύο φυλές είναι η πιο πολιτικοποιημένη στον κόσμο. Ανεξάρτητα από το πόσο άθλιες είναι οι συνθήκες της ζωής τους ή το πόσο κινδυνεύει η χώρα τους, αυτοί είναι πάντα χωρισμένοι σε πολλά κόμματα, με πολλούς αρχηγούς, οι οποίοι μάχονται μεταξύ τους με ένα απεγνωσμένο πάθος. Η παρατήρηση ότι όπου υπάρχουν τρεις Εβραίοι υπάρχουν δύο Πρωθυπουργοί και ένας αρχηγός της αντιπολίτευσης είναι πράγματι πολύ εύστοχη. Το ίδιο ισχύει και για την άλλη περίφημη αρχαία φυλή, που από τις απαρχές της ανθρώπινης σκέψης δίνει σκληρούς και διαρκείς αγώνες για την επιβίωσή της. Καμία άλλη φυλή δεν έχει αφήσει τόσο έντονα τα σημάδια της στον κόσμο όσο αυτές οι δύο. Η ικανότητά τους για επιβίωση είναι μοναδική, παρά τους ατελείωτους κινδύνους και τα δεινά που έχουν υποστεί από εξωτερικούς εχθρούς και που μπορούν να συγκριθούν μόνο με τις δικές τους ακατάπαυστες διενέξεις, φιλονικίες και βίαιες αναταραχές. Παρά το πέρασμα αρκετών χιλιάδων ετών τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα παραμένουν αναλλοίωτα, το ίδιο και οι δοκιμασίες τους ή το σφρίγος τους. Έχουν επιβιώσει παρόλα όσα έχει κάνει ο κόσμος εναντίον τους και παρόλα όσα έχουν κάνει στους εαυτούς τους, και καθένας από αυτούς, από πολύ διαφορετικές απόψεις, μας έχει κληροδοτήσει την ευφυΐα και τη σοφία του. Καμία άλλη πόλη δεν υπήρξε τόσο σημαντική για την ανθρωπότητα όσο η Αθήνα και η Ιερουσαλήμ. Τα θρησκευτικά, φιλοσοφικά και καλλιτεχνικά τους μηνύματα υπήρξαν οι κύριοι φωτεινοί φάροι για τη σύγχρονη πίστη και το σύγχρονο πολιτισμό. Πέρασαν ολόκληροι αιώνες ξένης κυριαρχίας και διαρκούς καταπίεσης και όμως παρέμειναν ζωντανές, δραστήριες κοινότητες και δυνάμεις στο σύγχρονο κόσμο, συνεχίζοντας τις εσωτερικές διενέξεις τους με μια ακόρεστη ένταση. Προσωπικά, ανέκαθεν υποστήριζα και τους δύο λαούς, και πίστευα στην ακαταμάχητη δύναμή τους να επιβιώνουν από τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς και τις παγκόσμιες παλίρροιες που απειλούσαν την ύπαρξή τους» (Ουίνστον Τσόρτσιλ, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εκδόσεις Γκοβόστη, Τόμος Β, σελ. 1172-3).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου