Θάνος Ντόκος
Αν και ο τερματισμός των εχθροπραξιών δεν είναι ακόμη απολύτως βέβαιος, οι μέχρι τώρα εξελίξεις μας επιτρέπουν να βγάλουμε κάποια πρώτα συμπεράσματα για τους κερδισμένους και χαμένους της τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης «Πηγή Ειρήνης».
Στους πρώτους συμπεριλαμβάνεται ασφαλώς το καθεστώς Ασαντ, το
οποίο επανάκτησε αναίμακτα τον έλεγχο επί αξιόλογου τμήματος του
συριακού εδάφους, εμμέσως το Ιράν που φαίνεται να διασφαλίζει οριστικά
την πρόσβασή του στη Μεσόγειο, και φυσικά η Ρωσία, ο κεντρικός ρόλος της
οποίας στη συριακή σύγκρουση επιβεβαιώθηκε πέραν κάθε αμφιβολίας. Οι
μεγάλοι χαμένοι είναι οι Κούρδοι, που εγκαταλείφθηκαν -για πολλοστή φορά
τα τελευταία 100 χρόνια- από τους συμμάχους τους και βλέπουν το όνειρο
της εκτεταμένης αυτονομίας να απομακρύνεται, αλλά και οι ΗΠΑ που είδαν
τα περιορισμένα αποθέματα αξιοπιστίας της εξωτερικής πολιτικής τους να
σπαταλώνται ως αποτέλεσμα των παλινωδιών του προέδρου Τραμπ. Η δε
επιρροή τους στις διεργασίες για την επόμενη μέρα στη Συρία περιορίστηκε
ακόμη περισσότερο λόγω της έλλειψης, πλέον, φυσικής παρουσίας (no boots
on the ground). Στους ανησυχούντες τοποθετείται και το Ισραήλ, που
βλέπει την ιρανική στρατιωτική παρουσία σε σχετικά κοντινή απόσταση από
τα συρο-ισραηλινά σύνορα να παγιώνεται (και για το οποίο η αξία των
τριμερών συνεργασιών με Ελλάδα - Κύπρο αυξάνεται).
Και η Τουρκία; Σύμφωνα με την τουρκική αντίληψη, η δημιουργία αυτόνομου ή ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στη Συρία αποτελεί υπαρξιακή απειλή («Σύνδρομο των Σεβρών») και η Τουρκία είναι διατεθειμένη να πληρώσει υψηλό τίμημα για να την αποτρέψει. Εν πολλοίς ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε, και μάλιστα με αρκετά χαμηλό κόστος όσον αφορά στις απώλειες του τουρκικού στρατού, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της επίμαχης περιοχής θα ελέγχεται από τον συριακό στρατό, ο οποίος προφανώς δεν πρόκειται να αποχωρήσει. Επιπλέον, ο Ερντογάν αποκόμισε σημαντικά εσωτερικά πολιτικά οφέλη, ενισχύοντας την εικόνα του ως εγγυητή της ασφάλειας της Τουρκίας και περιφερειακού ηγεμόνα. Ωστόσο, το τελικό κόστος της επιχείρησης «Πηγή Ειρήνης» μπορεί να αποδειχτεί υψηλότερο του αναμενομένου, καθώς η Τουρκία συνεχίζει να βρίσκεται αντιμέτωπη με πολλά ανοιχτά μέτωπα και, ουσιαστικά, κανένα πραγματικό σύμμαχο (πλην της, αμφιλεγόμενων κινήτρων, συνεργασίας με τη Ρωσία). Και μένει, βεβαίως, να φανεί τι μορφή θα πάρει η -απεχθής και για τους δύο, αλλά απαραίτητη- συνεννόηση Ερντογάν και Ασαντ.
Πώς διαμορφώνεται η κατάσταση για την επόμενη μέρα στη Συρία; Το πιθανότερο αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων, αν και θα απαιτηθούν αρκετές προσπάθειες και χρόνος, είναι ένα τύποις ομοσπονδιακό σύστημα με πολύ περιορισμένη αυτονομία για τους Κούρδους. Η Ρωσία θα διατηρήσει κεντρικό ρυθμιστικό ρόλο και ισχυρή στρατιωτική παρουσία, ενώ ανοιχτή θα παραμείνει η Συρία και για το Ιράν. Σε μια επίδειξη πραγματισμού, αρκετά αραβικά κράτη προωθούν ήδη την επανέναρξη των σχέσεών τους με τη Δαμασκό.
Ωστόσο, άγνωστη παραμένει η στάση χωρών όπως η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, ενώ οι αμερικανικές επιλογές προκαλούν τον αυτο-περιορισμό του ρόλου και επιρροής των ΗΠΑ και η Ευρώπη παραμένει, δυστυχώς, παρατηρητής. Σημαντικές, πλην όμως άγνωστες, μεταβλητές είναι επί του παρόντος τα ζητήματα επιστροφής προσφύγων, διαχείρισης τζιχαντιστών, καθώς και η ανοικοδόμηση της Συρίας (υπάρχει σχετικό ενδιαφέρον της Κίνας, ενώ δεν είναι σαφής ο πιθανός χρηματοδοτικός ρόλος των χωρών του Κόλπου σε μια χώρα υπό σημαντική ιρανική επιρροή). Τι σημαίνει αυτή η μερική αναδιάταξη του περιφερειακού συσχετισμού δυνάμεων για την Ελλάδα και την Κύπρο; Η διατήρηση του τουρκικού ενδιαφέροντος για την Ανατολική Μεσόγειο και η συνέχιση της «πολιτικής κανονιοφόρων» θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, καθώς η Τουρκία έχει κάνει μια μεγάλη οικονομική (σε ειδικά πλοία για έρευνες υδρογονανθράκων) και πολιτική επένδυση, ενώ το μέχρι στιγμής κόστος από κυρώσεις και διάφορες άλλες αντιδράσεις θεωρείται αποδεκτό. Αβεβαιότητα υπάρχει ως προς το αν θα αυξηθεί η αλαζονεία του Ερντογάν μετά την «επιτυχία» της Συρίας και το πώς θα διαμορφωθεί η σχέση του με τις ΗΠΑ, αλλά και την Ε.Ε., με δεδομένη την τρωτότητα της οικονομίας του.
Η ελληνική απάντηση στις τουρκικές κινήσεις συνίσταται σε μια πολυεπίπεδη πολιτική, αξιοποίηση συμμαχιών με ρεαλιστικές προσδοκίες, ενίσχυση αποτρεπτικής ικανότητας και εθνικού μηχανισμού στρατηγικού σχεδιασμού και διαχείρισης κρίσεων, αλλά και αξιοποίηση παράλληλων διαύλων επικοινωνίας και προσπάθεια συνεννόησης με την Τουρκία. Το μυστικό για ένα αποτελεσματικό μείγμα πολιτικής για την επιτυχημένη διαχείριση των σχέσεων με τη γείτονα βρίσκεται στην ανάμειξη των ανωτέρω συστατικών στις σωστές αναλογίες, σε συνδυασμό με μια ενεργητική πολιτική και αντισυμβατικές κινήσεις.
*Γενικός διευθυντής ΕΛΙΑΜΕΠ
Και η Τουρκία; Σύμφωνα με την τουρκική αντίληψη, η δημιουργία αυτόνομου ή ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στη Συρία αποτελεί υπαρξιακή απειλή («Σύνδρομο των Σεβρών») και η Τουρκία είναι διατεθειμένη να πληρώσει υψηλό τίμημα για να την αποτρέψει. Εν πολλοίς ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε, και μάλιστα με αρκετά χαμηλό κόστος όσον αφορά στις απώλειες του τουρκικού στρατού, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της επίμαχης περιοχής θα ελέγχεται από τον συριακό στρατό, ο οποίος προφανώς δεν πρόκειται να αποχωρήσει. Επιπλέον, ο Ερντογάν αποκόμισε σημαντικά εσωτερικά πολιτικά οφέλη, ενισχύοντας την εικόνα του ως εγγυητή της ασφάλειας της Τουρκίας και περιφερειακού ηγεμόνα. Ωστόσο, το τελικό κόστος της επιχείρησης «Πηγή Ειρήνης» μπορεί να αποδειχτεί υψηλότερο του αναμενομένου, καθώς η Τουρκία συνεχίζει να βρίσκεται αντιμέτωπη με πολλά ανοιχτά μέτωπα και, ουσιαστικά, κανένα πραγματικό σύμμαχο (πλην της, αμφιλεγόμενων κινήτρων, συνεργασίας με τη Ρωσία). Και μένει, βεβαίως, να φανεί τι μορφή θα πάρει η -απεχθής και για τους δύο, αλλά απαραίτητη- συνεννόηση Ερντογάν και Ασαντ.
Πώς διαμορφώνεται η κατάσταση για την επόμενη μέρα στη Συρία; Το πιθανότερο αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων, αν και θα απαιτηθούν αρκετές προσπάθειες και χρόνος, είναι ένα τύποις ομοσπονδιακό σύστημα με πολύ περιορισμένη αυτονομία για τους Κούρδους. Η Ρωσία θα διατηρήσει κεντρικό ρυθμιστικό ρόλο και ισχυρή στρατιωτική παρουσία, ενώ ανοιχτή θα παραμείνει η Συρία και για το Ιράν. Σε μια επίδειξη πραγματισμού, αρκετά αραβικά κράτη προωθούν ήδη την επανέναρξη των σχέσεών τους με τη Δαμασκό.
Ωστόσο, άγνωστη παραμένει η στάση χωρών όπως η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, ενώ οι αμερικανικές επιλογές προκαλούν τον αυτο-περιορισμό του ρόλου και επιρροής των ΗΠΑ και η Ευρώπη παραμένει, δυστυχώς, παρατηρητής. Σημαντικές, πλην όμως άγνωστες, μεταβλητές είναι επί του παρόντος τα ζητήματα επιστροφής προσφύγων, διαχείρισης τζιχαντιστών, καθώς και η ανοικοδόμηση της Συρίας (υπάρχει σχετικό ενδιαφέρον της Κίνας, ενώ δεν είναι σαφής ο πιθανός χρηματοδοτικός ρόλος των χωρών του Κόλπου σε μια χώρα υπό σημαντική ιρανική επιρροή). Τι σημαίνει αυτή η μερική αναδιάταξη του περιφερειακού συσχετισμού δυνάμεων για την Ελλάδα και την Κύπρο; Η διατήρηση του τουρκικού ενδιαφέροντος για την Ανατολική Μεσόγειο και η συνέχιση της «πολιτικής κανονιοφόρων» θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, καθώς η Τουρκία έχει κάνει μια μεγάλη οικονομική (σε ειδικά πλοία για έρευνες υδρογονανθράκων) και πολιτική επένδυση, ενώ το μέχρι στιγμής κόστος από κυρώσεις και διάφορες άλλες αντιδράσεις θεωρείται αποδεκτό. Αβεβαιότητα υπάρχει ως προς το αν θα αυξηθεί η αλαζονεία του Ερντογάν μετά την «επιτυχία» της Συρίας και το πώς θα διαμορφωθεί η σχέση του με τις ΗΠΑ, αλλά και την Ε.Ε., με δεδομένη την τρωτότητα της οικονομίας του.
Η ελληνική απάντηση στις τουρκικές κινήσεις συνίσταται σε μια πολυεπίπεδη πολιτική, αξιοποίηση συμμαχιών με ρεαλιστικές προσδοκίες, ενίσχυση αποτρεπτικής ικανότητας και εθνικού μηχανισμού στρατηγικού σχεδιασμού και διαχείρισης κρίσεων, αλλά και αξιοποίηση παράλληλων διαύλων επικοινωνίας και προσπάθεια συνεννόησης με την Τουρκία. Το μυστικό για ένα αποτελεσματικό μείγμα πολιτικής για την επιτυχημένη διαχείριση των σχέσεων με τη γείτονα βρίσκεται στην ανάμειξη των ανωτέρω συστατικών στις σωστές αναλογίες, σε συνδυασμό με μια ενεργητική πολιτική και αντισυμβατικές κινήσεις.
*Γενικός διευθυντής ΕΛΙΑΜΕΠ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου